Υπάρχει διαδεδομένη η αντίληψη ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα οδηγήσει σε μια αλματώδη αύξηση της παραγωγικότητας. Στις ΗΠΑ παρατηρούμε μια πολύ μεγάλη συγκέντρωση δαπανών από τις εταιρείες που ασχολούνται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με την Τεχνητή Νοημοσύνη (στο εξής ΑΙ). Οι επενδυτές (τράπεζες, ιδιωτικά κεφάλαια, hedge funds, συνταξιοδοτικά ταμεία) επενδύουν στις εταιρείες αυτές αψηφώντας τους παραδοσιακούς επενδυτικούς κανόνες και την συντηρητική λογική που θα έπρεπε να διέπει τις αποφάσεις τους. Οι ασχολούμενες με το ΑΙ εταιρείες έχουν επιτύχει το 80% της συνολικής ανατίμησης των μετοχών στις ΗΠΑ εντός του 2025, αφήνοντας όλες τις άλλες εταιρείες στο περιθώριο. Επίσης το ξένο χρήμα που εισέρχεται προς «τοποθέτηση» στις ΗΠΑ εγκαταλείποντας την Ευρώπη επενδύεται σε αυτές τις ίδιες εταιρείες. Και όχι μόνο στις μετοχές τους αλλά και στα ομόλογά τους, τα οποία πωλούνται σαν ζεστό ψωμί και αφήνουν στα αζήτητα το κρατικό χρέος χωρών όπως η Γερμανία και το ΗΒ, οι οποίες δυσκολεύονται πλέον να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους (και για άλλους λόγους)!
Ενας κανονικός διαχειριστής κεφαλαίων θα διέσπειρε τον «κίνδυνο» αγοράζοντας μετοχές από διαφορετικούς κλάδους, κάποιους χαμηλού και κάποιους υψηλού ρίσκου, και κάποια παράγωγα αντιστάθμισης κινδύνου για κάθε περίπτωση. Πλέον όμως όλοι έχουν ριχτεί στο ΑΙ αδιαφορώντας για ο,τιδήποτε άλλο. Η απόλυτη βεβαιότητα ότι η ΑΙ θα μας προσφέρει μια πρωτοφανή άνθηση παραγωγικότητας υπερνικά κάθε δισταγμό.
Δεν είναι μόνο οι χρηματιστηριακές αποτιμήσεις, είναι και οι «κανονικές» επενδύσεις που κινούνται στη λογική της ΑΙ. Για την ακρίβεια, η μεγάλη πλειοψηφία των επενδύσεων δεν γίνονται αμιγώς στην ΑΙ αλλά σε υποστηρικτικές δραστηριότητες, όπως οι υποδομές για την ΑΙ, τα microchips που διαχειρίζονται τα δεδομένα, τα συστήματα ψύξης και οι ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις που εγκαθίστανται στα τεράστια data centres. Οι επενδύσεις στις υποδομές αυτές στις ΗΠΑ από το 2022 έχουν υπερβεί τα $ 400 δισεκατομμύρια αλλά εξακολουθούν να αυξάνονται χρόνο με το χρόνο και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό αύξησης. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος, αναφέρω ότι οι σχετικές με το ΑΙ επενδύσεις είναι υπεύθυνες για το 92% της αύξησης του αμερικανικού ΑΕΠ κατά το πρώτο ήμισυ του 2025, και εάν τις εξαιρέσουμε η αμερικανική οικονομία μεγάλωσε μόνο κατά 0,1 %. Δηλαδή αν έλειπε το ΑΙ η αμερικανική οικονομία θα ήταν στάσιμη.
Πόσο κοντά στην πραγματικότητα είναι η πεποίθηση ότι η υιοθέτηση τεχνικών ΑΙ θα αυξήσει την παραγωγικότητα (δηλ. το προϊόν ανά ώρα εργασίας)? Τα πράγματα εξελίσσονται ραγδαία, συνεπώς ό,τι πούμε εδώ είναι προσωρινές υποθέσεις εργασίας. Το πρώτο που πρέπει να πούμε είναι ότι στον χώρο της παραγωγής, της πραγματικής παραγωγής προϊόντων, το ΑΙ έχει εισέλθει μόνο περιφερειακά, κυρίως αναλαμβάνοντας δουλειές ελέγχου ποιότητας. Είναι λογικό, αφού το ΑΙ συσσωρεύει γνώση από απειράριθμες περιπτώσεις ελέγχου κατά το παρελθόν, να μπορεί να κάνει αυτή τη δουλειά πιο αξιόπιστα από τον άνθρωπο, ο οποίος θα φανεί απρόσεκτος ή θα κουραστεί. Ομως στην παραγωγή καθαυτή το ΑΙ δεν έχει μπει ακόμα (οι αυτοματισμοί είναι κάτι διαφορετικό).
Το δεύτερο που πρέπει να πούμε είναι ότι, στις υπηρεσίες ευρείας χρήσεως (τραπεζικές, νομικές, αρχιτεκτονικές, κλπ) το ΑΙ έχει ήδη εισχωρήσει πάρα πολύ και ίσως ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι η παραγωγικότητα αυξήθηκε. Ποιά είναι όμως η ποιότητα της δουλειάς? Λείπει η ανταπόκριση στις ειδικές ανάγκες του κάθε πελάτη, λείπει η πρωτοτυπία, λείπει το «ανθρώπινο στοιχείο», αυτό για το οποίο κάποιος πληρώνει. Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί από το Harvard Business Review «workslop», δηλ. sloppy work, δουλειά χαμηλής ποιότητας που θα πρέπει αυτός που την εισπράττει να την διορθώσει ή να την ξανακάνει εξαρχής. Αρα ανακύπτει το ερώτημα εάν τα ωφέλη παραγωγικότητας είναι πραγματικά και όχι φαινομενικά.
Το τρίτο που πρέπει να παρατηρήσει κανείς, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, είναι ότι η διάδοση του ΑΙ δεν έχει βελτιώσει την ανθρώπινη ζωή. Ισως θεωρήσει κανείς τη διαδεδομένη χρήση του Chat GBT ως διευκόλυνση: αντί να συντάξεις μόνος σου ένα κείμενο στο συντάσσει το Chat GBT, αλλά είναι πράγματι έτσι? Το Chat GBT, τουλάχιστον μέχρι τώρα, συντάσσει κείμενα μέσης ποιότητας που είναι απλώς επαρκή για τη δουλειά. Δεν μπορεί όμως να συντάξει κείμενα πρωτότυπα και ευφάνταστα, που θα ενθουσιάσουν ή θα προβληματίσουν τον αποδέκτη τους. Επίσης εθίζει τον χρήστη του στην ήσσονα προσπάθεια, που είναι μακροπρόθεσμα τελείως καταστροφική συνέπεια της διάδοσης του ΑΙ.
Θέλω να κλείσω αφηγούμενος ένα πρόσφατο περιστατικό. Συμμετείχα σε ένα forum του Institute of Human Sciences στη Βιέννη όπου διάφοροι γνωστοί διανοούμενοι μιλούσαν για τις προσκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας. Σε ένα event μιλούσε η αγγλίδα συγγραφέας και δημιουργός digital games Naomi Alderman (ίσως πιο γνωστή από το βιβλίο της The Power, που έχει γίνει τηλεοπτική σειρά). Τη ρώτησα για τις επιπτώσεις του ΑΙ στην κοινωνική συνοχή και η απάντησή της είχε ως εξής: Αν οι απώλειες θέσεων εργασίας (λόγω της διάδοσης του ΑΙ) ξεπεράσουν το 5% ετησίως και εάν οι επιχειρηματίες που κυριαρχούν στο χώρο του ΑΙ (Elon Musk, Sam Altman και άλλοι) συνεχίσουν να είναι τόσο πλεονέκτες (greedy as hell), τότε η επέκταση του ΑΙ θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε κοινωνική αστάθεια και αναταραχή. Βρήκα την απάντησή της ιδιαίτερα εύστοχη. Εχουμε συνεπώς δύο δείκτες με σημαντική προβλεπτική ισχύ, τον ρυθμό κατάργησης θέσεων εργασίας και την αλαζονεία των ισχυρών του χώρου.
*Ανώτερο Διευθυντικό Στέλεχος μεγάλου Ελληνικού Ομίλου Επιχειρήσεων
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")