Παρότι είναι συζητήσιμο αν η μέθοδος του Χάντινγκτον είναι επιστημονική, είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και αυτός, ένας Αμερικανός ακαδημαϊκός, δεν θεωρεί τις προνεωτερικές πολιτισμικές παραδόσεις απομεινάρια του παρελθόντος που πρόκειται σύντομα να εξαφανισθούν. Στην πραγματικότητα πάντως το πολιτισμικό τοπίο του σύγχρονου κόσμου είναι πιο πολυσύνθετο από αυτό που περιγράφει ο Χάντινγκτον. Υπάρχουν σήμερα 2500 εθνότητες και περίπου 200 κράτη. Τα έθνη ως συλλογικά υποκείμενα είναι συναρθρώσεις πολιτισμικών παραδόσεων. Παραδόσεων που είναι φορείς προτύπων υποκειμενοποίησης των ατομικών υποκειμένων.
Η νεωτερικότητα τώρα, το σύνολο από κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες και πρότυπα που εμφανίσθηκαν στον Δυτκό κόσμο μετά την Αναγέννηση και κυρίως μετά τον Διαφωτισμό, είναι κυρίαρχη πολιτισμικά. Κυρίαρχη με την έννοια ότι ελέγχει εν πολλοίς την παιδεία και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το σύστημα ιεράρχησης των αναγκών και έξω από τα ιστορικά της κέντρα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Κυριαρχία όμως δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και κατάργηση των προνεωτερικών παραδόσεων. Η κυριαρχία παραπέμπει στην αλλοτρίωσή τους. Οι υποτελείς παραδόσεις αλλοτριώνονται όταν χάνουν τον έλεγχο της δικής τους παιδείας.
Επειδή όμως η νεωτερικότητα στην μεταμοντέρνα παρακμιακή της φάση έχει στερηθεί την βασική της οραματική διέξοδο, τον σοσιαλισμό, το διεθνές σύστημα δεν έχει την τάση να πολωθεί, όπως στον 20ο αιώνα, σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα (το καπιταλιστικό και το σοσιαλιστικό).Το τρέχον διεθνές σύστημα δεν είναι πλέον διπολικό αλλά πολυπολικό και πολιτισμικά πολυειδές. Αμέσως μετά θα δούμε τους πρόσθετους λόγους αυτής της αλλαγής, πέραν της έκλειψης του σοσιαλισμού.
Σήμερα λοιπόν παρατηρείται μια μερική αναβίωση και αναγέννηση των προνεωτερικών πααδόσεων. Τα μη δυτικά έθνη περιχαρακώνονται αμυντικά στις ιθαγενείς τους παραδόσεις όχι γιατί -όπως παλιά- θέλουν να αντισταθούν απέναντι στην ελκτική δύναμη και ακτινοβολία της Δύσης, αλλά γιατί ως μετέχοντα της νεωτερικότητας φοβούνται μήπως διαχυθεί και προς την μεριά τους η μηδενιστική διάβρωση και παρακμή που παρατηρείται στην Δύση. Το διεθνές σύστημα λόγω μετατόπισης της οικονομικής ισχύος στην Ανατολή και στον Νότο του πλανήτη, αλλά και λόγω της αναβίωσης των προνεωτερικών παραδόσεων έχει μετασχηματισθεί. Ο πολιτισμικός πλουραλισμός συμβαδίζει με τον πολυπολισμό των κέντρων ισχύος. Στην συνέχεια του άρθρου παραθέτουμε κάποια σημεία που αναδεικνύουν πιο εξειδικευμένα την επίδραση που ασκεί ο πολιτισμός στις διεθνείς σχέσεις.
-Το οικονομικό θαύμα της Ν. Κορέας, της Ταιβάν και της ίδιας της Κίνας θα ήταν αδιανόητο χωρίς την επίδραση που άσκησε η κομφουκιανή ηθική στα εργασιακά ήθη και στην διαμόρφωση κρατικών μηχανισμών με έντονα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά. Ο εκσυγχρονισμός αυτών των χωρών υπήρξε μεν εντυπωσιακά γοργός αλλά προσέλαβε ιδιόμορφα ιθαγενή χαρακτηριστικά.
-Οι συγκρούσεις και οι αλλαγές στα πλαίσια του πολυπολικού διεθνούς συστήματος είναι συχνά επικίνδυνες αλλά δεν έχουν ριζοσπαστικό χαρακτήρα, επειδή παρότι η διεθνής φιλελεύθερη τάξη -η έκφραση της νεωτερικότητας στις διεθνείς σχέσεις- σαπίζει, δεν είναι αφόρητη για κανέναν από τους παίκτες-κλειδιά ώστε να επιδιώξουν την εκ βάθρων ανατροπή της. Πολλές αντιπαλότητες λοιπόν, ασταθής δομή και μεταβαλλόμενες ισορροπίες στο διεθνές σύστημα, αλλά όχι ολοκληρωτικές και ιδεολογικού χαρακτήρα συγκρούσεις, όπως τον προηγούμενο αιώνα.
-Ο πλανήτης διέρχεται μια παρατεινόμενη περίοδο παρακμής του νεωτερικού παραδείγματος, μία μεσοβασιλεία, στα πλαίσια της οποίας εκδηλώνονται φαινόμενα όπως η άνοδος των άκρων του πολιτικού φάσματος, η απαγκίστρωση από πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες και η στροφή προς διμερείς συμφωνίες τέτοιου είδους καθώς και ο νεο-προστατευτισμός και νεο-μερκαντιλισμός στους κόλπους ενός αναφυόμενου έντονου οικονομικού εθνικισμού. Αυτά τα φαινόμενα είναι ενδεικτικά της αμφισβήτησης της διεθνούς φιλελεύθερης τάξης και του κλονισμού της αμερικανικής ηγεμονίας.
-Στην διάρκεια της ακμής της νεωτερικότητας η «θεότητα» του Διαφωτισμού, η Λογική, κυριαρχούσε πάνω στα ψυχόρμητα και επέτρεπε την διαμόρφωση υποκειμένων που σκέπτονταν ολιστικά και μακροπρόθεσμα και ήταν ικανά να επωμίζονται την αναπαραγωγή του συστήματος και να διαχειρίζονται τις κρίσεις του. Στους μεταμοντέρνους καιρούς μας, πέραν της διάλυσης της κοινωνικής συνοχής που σημειώθηκε για πρώτη φορά στον Μεσοπόλεμο, παρατηρείται και ο κατακερματισμός της ατομικότητας σε μεμονωμένα ψυχόρμητα και «ένστικτα» παραδομένα στην ηδονή της στιγμής και ανίκανα να αναλάβουν την αναπαραγωγή του συστήματος.
-Η παραπάνω ανθρωπολογική συνθήκη αποτελεί την βάση της παρακμής της Δύσης. Πολλά δυτικά κράτη στα πλαίσια αυτής της συνθήκης ζουν στην κυριολεξία με δανεικά, με πρώτη και καλύτερη την Αμερική. Ο υπερδανεισμός των χωρών αυτών οφείλεται στο γεγονός ότι αδυνατούν να περικόψουν τις κρατικές δαπάνες αλλά και να αυξήσουν την φορολογία. Και δεν το μπορούν διότι οι κυβερνώντες γνωρίζουν πόσο έντονες θα είναι οι αντιδράσεις τόσο του λαού όσο και των άπληστων και απο-εθνικοποιημένων ελίτ. Με την Λογική να έχει εκθρονισθεί και τα ψυχόρμητα να κυριαρχούν, δεν λειτουργεί πλέον η αστική αρετή της αναβεβλημένης απόλαυσης, η αναβολή της ικανοποίησης των επιθυμιών και η ετοιμότητα για θυσίες εν ονόματι της διασφάλισης ενός ανθηρού μέλλοντος. Με την ορθολογικότητα και την μακροπρόθεσμη προβλεπτικότητα να ατροφούν, τα πολιτικά αδιέξοδα στην Γαλλία και αλλού είναι στην ημερησία διάταξη.
-Αρκετά μη δυτικά κράτη δεν ταλανίζονται από προβλήματα υπερδανεισμού. Όμως και στην δική τους περίπτωση η αμυντική περιχαράκωση απέναντι στην διαβρωτική επίδραση της κρίσης του νεωτερικού παραδείγματος έχει τα όριά της. Δεν θα αντέξει εσαεί. Το ζητούμενο είναι η υπέρβαση τόσο του κολεκτιβισμού των προνεωτερικών παραδόσεων της Ανατολής και του Νότου όσο και του παρακμιακού ατομοκεντρισμού της Δύσης. Αλλιώς το μόνο που απομένει είναι η υποστροφή σε έναν τεχνοφεουδαρχικό δεσποτισμό ή ο πυρηνικός Αρμαγεδδώνας.
Πηγές
Δεν έχουν τον Θεό τους. Ο πόλεμος των φύλων και η ελληνική παράδοση. Σώζεται η Δύση; Του Θεοδώρου Ι. Ζιάκα. Εκδόσεις Αρμός 2022.
Η επέλαση…των βαρβάρων και το «δια ταύτα» της Δημοκρατίας. Του Γιώργου Παπανικολάου. Euro 2 day.13 Οκτ. 2025
(από antifono.gr)