Ένα από αυτά τα εργαλεία, τα οποία τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να διαδίδονται και στην Ελλάδα, είναι και τα προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα (Carbon Offset Programs), γνωστά από τις προσπάθειες των εταιρειών – όχι βέβαια μόνο στον κτιριακό τομέα αλλά ευρύτερα - να εκπληρώσουν τα κριτήρια ESG .
Ο στρατηγικός στόχος του Οδικού Χάρτη
Ως χρονικός ορίζοντας των δράσεων του Οδικού Χάρτη ορίζεται το έτος 2030, το οποίο συμβαδίζει απολύτως με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις δεσμεύσεις της χώρας για μείωση των ρύπων κατά 55% σε σχέση με τις εκπομπές του έτους 2005. Στο Αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ 2024), ο συνολικός στόχος εξοικονόμησης τελικής ενέργειας στην Ελλάδα ανέρχεται σε 11.251 ktoe σωρευτικά την περίοδο 2021–2030. Στον κτιριακό τομέα, έχουν τεθεί οι παρακάτω στόχοι ως προς τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης:
- Υποχρεωτική ανακαίνιση του 3% της συνολικής επιφάνειας των θερμαινόμενων ή/και ψυχόμενων δημοσίων κτιρίων ετησίως από το 2024 και μετά.
- Μείωση κατά τουλάχιστον 1,9% ετησίως της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων του δημόσιου τομέα, σε σύγκριση με το επίπεδο του 2021.
- Σταδιακή αναβάθμιση όλων των κτιρίων ώστε να επιτευχθεί μηδενική κατανάλωση ενέργειας έως το 2050, μέσω ολοκληρωμένων παρεμβάσεων ενεργειακής αναβάθμισης και ενσωμάτωσης ΑΠΕ.
Στρατηγικός στόχος του Οδικού Χάρτη είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους της ενεργειακής μετάβασης, προτάσσοντας τις ωριμότερες και φθηνότερες παρεμβάσεις για την επίτευξη των στόχων αυτών, με το μεγαλύτερο όφελος για την εθνική οικονομία, και πετυχαίνοντας τελικά μείωση του ενεργειακού κόστους για τους Έλληνες πολίτες.
Προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα: μέσο οικονομικής υποστήριξης για έργα που συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών
Ορισμένα έργα ενεργειακής απόδοσης παράγουν πιστώσεις άνθρακα που μπορούν να πωληθούν σε εταιρείες που επιδιώκουν να αντισταθμίσουν τις εκπομπές άνθρακα τους. Έτσι, η αντιστάθμιση άνθρακα σημαίνει οικονομική υποστήριξη ενός έργου που μπορεί να μειώσει τις εκπομπές.
Ένα πρόγραμμα αντιστάθμισης άνθρακα (Carbon Offset Program) αναφέρεται σε ένα σύνολο προτύπων που δημιουργείται από έναν οργανισμό για τη μέτρηση, τη ρύθμιση και την ανασκόπηση των έργων αντιστάθμισης άνθρακα. Ένα έργο αντιστάθμισης άνθρακα είναι μια πρωτοβουλία που αναπτύσσεται για να μειώσει τις πραγματικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Πρόκειται για ένα εργαλείο που δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δανειακό ή φορολογικό μέτρο, καθώς επί της ουσίας λειτουργεί μέσω των δημοπρασιών ρύπων που αφορούν το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ.
Ένα τέτοιο πρόγραμμα επιτρέπει στις εταιρείες να επιτύχουν τους στόχους μείωσης άνθρακα με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Επίσης, υποστηρίζει παγκόσμια και τοπικά περιβαλλοντικά έργα, ενισχύοντας, παράλληλα, τα πράσινα διαπιστευτήρια και τη δημόσια εικόνα μιας εταιρείας.
Η ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία
Στην Ευρώπη, η αξιοπιστία και η διαφάνεια των έργων αντιστάθμισης είναι ζωτικής σημασίας, καθώς επικεντρώνεται σε τοπικά και επαληθεύσιμα έργα για να διασφαλιστούν πραγματικά περιβαλλοντικά οφέλη. Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αντιστάθμισης άνθρακα επηρεάζεται από το ρυθμιστικό και πολιτικό περιβάλλον. Οι υποστηρικτικές πολιτικές μπορούν να ενισχύσουν τον αντίκτυπο αυτών των προγραμμάτων.
Ακολουθούν τα παραδείγματα της εφαρμογής των προγραμμάτων αντιστάθμισης άνθρακα σε διάφορες χώρες:
- Στο Ηνωμένο Βασίλειο, διάφορες εταιρείες προσφέρουν αντιστάθμιση άνθρακα μέσω διαφόρων έργων, συμπεριλαμβανομένων αυτών στον τομέα των κτιρίων. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν επενδύσεις σε τεχνολογίες ενεργειακής απόδοσης και ανακαινίσεις που μειώνουν την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια.
- Στην Ιταλία, εφαρμόζεται το σχήμα των Λευκών Πιστοποιητικών της Ιταλίας, γνωστό και ως Πιστοποιητικά Ενεργειακής Απόδοσης (Energy Efficiency Certificates - EECs), το οποίο περιλαμβάνει την υποχρέωση των διανομέων ενέργειας να επιτύχουν ετήσιους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας. Το σχήμα δημιουργεί μια αγορά όπου τα πιστοποιητικά διαπραγματεύονται μεταξύ των εταιρειών, δημιουργώντας μια ανταγωνιστική διαδικασία προσφοράς για την εξοικονόμηση ενέργειας. Αυτή η προσέγγιση ενθαρρύνει τις εταιρείες να επενδύουν σε έργα ενεργειακής απόδοσης, για να παράγουν και να εμπορεύονται αυτά τα πιστοποιητικά.
- Στις σκανδιναβικές χώρες, πολλοί οργανισμοί και εταιρείες προσφέρουν εθελοντικά προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα, επιτρέποντας σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να αγοράζουν πιστώσεις άνθρακα για να αντισταθμίσουν τις εκπομπές τους. Αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτούν έργα ΑΠΕ, πρωτοβουλίες αναδάσωσης και άλλα έργα μείωσης άνθρακα.
- Στις ΗΠΑ υπάρχουν διαθέσιμα προγράμματα συμμόρφωσης αντιστάθμισης άνθρακα, που διοικούνται από κυβερνητικά όργανα, καθώς και εθελοντικά προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα που διοικούνται από ΜΚΟ.
Πώς μπορούν να ωφεληθούν οι ελληνικές επιχειρήσεις
Τα προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα μπορούν να βοηθήσουν τις ελληνικές εταιρείες, ιδιαίτερα αυτές στους τομείς υψηλών εκπομπών, να εκπληρώσουν τις κανονιστικές απαιτήσεις και τους εταιρικούς στόχους βιωσιμότητας επενδύοντας σε τοπικά περιβαλλοντικά έργα ή δημιουργώντας νέα.
Αναλυτικότερα, οι αντισταθμίσεις άνθρακα μειώνουν το κόστος συμμόρφωσης των εκπομπών για τους ρυπαντές, αγοράζοντας χρόνο για την ανάπτυξη και υιοθέτηση τεχνολογιών μείωσης εκπομπών. Ωστόσο, ο Οδικός Χάρτης επισημαίνει ότι, επειδή οι αντισταθμίσεις μειώνουν το κόστος εκπομπής CO2, μπορεί να μειώσουν τα κίνητρα για επενδύσεις σε τέτοιες τεχνολογίες. Μπορούν, επίσης, να λειτουργήσουν καταλυτικά για τη δράση για το κλίμα, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση και ενθαρρύνοντας ιδιώτες και επιχειρήσεις να αναλάβουν ευθύνη για το ανθρακικό τους αποτύπωμα. Τέλος, επισημαίνεται ότι τα προγράμματα αντιστάθμισης άνθρακα δεν έχουν την απόδοση επένδυσης που συνοδεύει εσωτερικές, μακροπρόθεσμες πρωτοβουλίες βιωσιμότητας.
Το brokerage στις πιστώσεις άνθρακα: η περίπτωση της ελληνικής creditCARB
Η διαπραγμάτευση των αντισταθμίσεων άνθρακα συμβαίνει τόσο στην αγορά συμμόρφωσης άνθρακα (Carbon Compliance Market) όσο και στην εθελοντική αγορά άνθρακα (European Voluntary Carbon Market), όπου πωλείται το μεγαλύτερο μέρος αυτών. Τα πρώτα της βήματα κάνει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας η μεσιτεία (brokerage) στο χώρο των carbon credits (πιστώσεων άνθρακα), της εθελοντικής αγοράς άνθρακα (Voluntary Carbon Market), στο πλαίσιο της οποίας εταιρείες που θέλουν να αντισταθμίσουν το δικό τους ανθρακικό αποτύπωμα, μπορούν να αγοράσουν πιστοποιητικά μείωσης εκπομπών αερίων (carbon credits) τα οποία έχουν προέλθει από πρότζεκτ ανά τον κόσμο που αφήνουν μία θετική περιβαλλοντική συνεισφορά.
Πρωτοπόρος στην αποκλειστική ενασχόληση με το brokerage στο χώρο των carbon credits στην Ελλάδα είναι η εταιρεία creditCARB, του κ. Γιώργου Λόκκα, ενός επαγγελματία με 18ετή εμπειρία σε συμβουλευτικές υπηρεσίες, επενδύσεις και τραπεζικές εργασίες, και ο οποίος, μεταξύ άλλων, έχει διατελέσει Αναπληρωτής Διευθυντής του τμήματος Στρατηγικής & Επενδύσεων της Alpha Bank, με αρμοδιότητα για τη στρατηγική ESG της τράπεζας. Η creditCARB, η οποία ιδρύθηκε στις αρχές του 2024, παίζει το ρόλο του μεσολαβητή ανάμεσα σε υποψήφιους αγοραστές των carbon credits που στοχεύουν στο να ενισχύσουν το αποτύπωμά τους στην περιβαλλοντική πτυχή του ESG (Περιβαλλοντική, Κοινωνική και Εταιρική Διακυβέρνηση) και οι οποίες δεν μπορούν να ενισχύσουν μόνες τους το δικό τους ανθρακικό αποτύπωμα, με εταιρείες που διαθέτουν carbon credits από δικά τους «πράσινα» πρότζεκτ. Πρότζεκτ τα οποία αφορούν τις παρεχόμενες υπηρεσίες της creditCARB περιλαμβάνουν διάφορους τομείς, όπως π. χ. πρότζεκτ δημιουργίας carbon credits από τα δάση και από έργα δασοπονίας.
Μία αγορά με αξία 1,5 δις δολ. παγκοσμίως σήμερα αλλά με μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης
Αν και η παγκόσμια εθελοντική αγορά άνθρακα είναι ακόμα σχετικά μικρή, ωστόσο έχει πολύ μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης. Ας σημειωθεί ότι ο MSI (Morgan Stanley Capital Index) αποτίμησε το 2024 την αξία της σε 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια με προοπτική να φτάσει το 2030 στα έως 35 δισεκατομμύρια και το 2050 έως 250 δισεκατομμύρια. Συνεπώς, οι προοπτικές ανάπτυξης είναι πολύ μεγάλες και αναμένεται να είναι ακόμη μεγαλύτερες αν αυξηθεί η υποχρέωση των εταιρειών να θέτουν στόχους μείωσης του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος.