Η σημασία της διάσπασης των Σπάνιων Γαιών
Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί πως, παρότι η λίστα των κρίσιμων ορυκτών των ΗΠΑ βρίσκεται ακόμη σε μορφή draft, η απόφαση να παραμείνουν οι Σπάνιες Γαίες ως ξεχωριστά ορυκτά και όχι ως μία ενιαία ομάδα, είναι κομβικής σημασίας. Η προσέγγιση αυτή είχε προταθεί ήδη από τον γράφοντα το 2018 στο περιοδικό World Economics Journal, όπου επισημαινόταν ότι η ομαδοποίηση των 17 αυτών στοιχείων ως "ένα ορυκτό" υποβαθμίζει τη σημασία των επιμέρους στοιχείων και περιορίζει την κατανόηση της στρατηγικής τους αξίας (εδώ: https://www.world-economics-journal.com/Papers/Rare-Earth-Elements.aspx?ID=710). Στο ίδιο άρθρο είχαν προταθεί και δύο εναλλακτικά μοντέλα ολιστικού μηχανισμού διαχείρισης κρίσιμων ορυκτών, ώστε να αντιμετωπιστεί η ολοκληρωτική επικράτηση της Κίνας σε αυτόν τον τομέα. Η σχετική επιχειρηματολογία είχε παρουσιασθεί από τον γράφοντα στην Ελλάδα εδώ: https://www.neakriti.gr/apopseis/2051832_spanies-gaies-kai-krisima-orykta-i-ee-na-akoloythisei-tis-ipa-sti-diarrythmisi.
Η επικαιρότητα επιβεβαιώνει την ορθότητα αυτής της πρότασης. Όπως αναφέρεται και στο άρθρο του Reuters, κάποια από τα πιο στρατηγικά κρίσιμα ορυκτά για την Εθνική Ασφάλεια των ΗΠΑ είναι το σαμάριο, το τέρβιο και το λουτέσιο — όλα μέλη της ομάδας των Σπάνιων Γαιών. Αν οι ΗΠΑ δεν είχαν αποδεχθεί τη λογική της διάσπασης, η μοναδική σημασία αυτών των συγκεκριμένων στοιχείων δεν θα είχε ποτέ αναδειχθεί με σαφήνεια. Αντιθέτως, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ επιμένουν να αντιμετωπίζουν τις Σπάνιες Γαίες ως μία ενιαία ομάδα, κάτι που δεν έχει καμία λογική. Μια τέτοια στρατηγική στερεί τη δυνατότητα σχεδιασμού στοχευμένων πολιτικών για κάθε ορυκτό Σπάνιων Γαιών, ιδιαίτερα όταν αυτά παίζουν κομβικό ρόλο σε τεχνολογίες αιχμής όπως οι καθοδηγούμενοι πύραυλοι, τα διαστημικά οχήματα, και τα όργανα πλοήγησης.
Η στρατηγική "Push–Pull"
Ένα ακόμα ενδιαφέρον σημείο του άρθρου του Reuters είναι ο υπότιτλος "Push and pull", που αποτυπώνει μια στρατηγική που επίσης είχε προταθεί στο ίδιο άρθρο του 2018 στο Word Economics Journal. Πιο συγκεκριμένα, ο γράφων είχε αναφέρει: “The proposed mechanism may also include the whole value chain of REE mining products. The mechanism is based on a "push-pull" strategy driven by the needs of uses of REE end-products". (Και εδώ στα Ελληνικά: https://www.neakriti.gr/apopseis/2051832_spanies-gaies-kai-krisima-orykta-i-ee-na-akoloythisei-tis-ipa-sti-diarrythmisi). Η "push-pull" στρατηγική αναφέρεται σε ένα μοντέλο όπου η παραγωγή πρώτων υλών (push) ευθυγραμμίζεται με τη ζήτηση τελικών προϊόντων (pull), εξασφαλίζοντας έτσι τη βιώσιμη αξιοποίηση των Σπάνιων Γαιών σε όλη την αλυσίδα αξίας τους (value chain). Αυτή η προσέγγιση παραμένει ακόμη και σήμερα εξαιρετικά επίκαιρη, καθώς αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να σχεδιάζονται οι πολιτικές κρίσιμων ορυκτών — όχι αποσπασματικά αλλά με βάση τις ανάγκες των τελικών χρήσεων και την τεχνολογική κατεύθυνση. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας στρατηγικής εξασφαλίζει μεγαλύτερη προβλεψιμότητα στην αγορά, ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού και προάγει τη βιωσιμότητα.
Συμπερασματικά, η νέα λίστα των ΗΠΑ, αν και ακόμη προσωρινή, αποτελεί ένδειξη μετατόπισης προς πιο στοχευμένες και τεχνοκρατικές προσεγγίσεις στη διαχείριση των κρίσιμων ορυκτών. Η αναγνώριση της επιμέρους σημασίας των επιμέρους ορυκτών της ομάδας των Σπάνιων Γαιών, καθώς και η χρήση στρατηγικών όπως το "push-pull", δημιουργούν ένα πρότυπο που η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ θα όφειλαν να μελετήσουν σοβαρά. Η αδυναμία της ΕΕ να διαχωρίσει τις Σπάνιες Γαίες και η προσκόλληση σε παρωχημένα μοντέλα μπορεί να έχει επιπτώσεις στη στρατηγική της αυτονομία σε τομείς όπως η άμυνα, η πράσινη ενέργεια και η υψηλή τεχνολογία. Είναι ίσως καιρός να υιοθετήσει την αμερικανική λογική και τις προτάσεις που ήδη έχουν διατυπωθεί εδώ και χρόνια, με τεκμηριωμένη ανάλυση και με σαφή πρόβλεψη για τις σημερινές εξελίξεις.
*Ο Σωτήρης Καμενόπουλος είναι κάτοχος διδακτορικού τίτλου από τη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης. Οι τομείς του ερευνητικού του ενδιαφέροντος είναι η βιώσιμη αξιοποίηση των ορυκτών πόρων, η γεωπολιτική και η διαχείριση κινδύνων.