Εμείς, από την άλλη, περιοριζόμαστε σε ανακοινώσεις περί "θαλάσσιων πάρκων", στο πλαίσιο πάντα των χωρικών μας υδάτων (και μάλιστα των 6 ν. μ. στο Αιγαίο) χωρίς ούτε ένα θεσμοθετημένο χωροταξικό σχέδιο στις περιοχές αναφοράς.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν πρόκειται απλώς για τεχνικό ή γραφειοκρατικό ζήτημα. Το αν μια προστατευόμενη περιοχή εντάσσεται σε ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό, καθορίζει αν θα έχει ισχύ στο πεδίο, στο διεθνές δίκαιο και – κυρίως - στον γεωπολιτικό χάρτη.
Η Τουρκία αντίθετα, απαντώντας στην εξαγγελία των δικών μας θαλάσσιων πάρκων, προώθησε, κατά τα «υπεσχημένα», δύο εκτενείς Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές (ΘΠΠ), ενταγμένες στον διεθνή σχεδιασμό για τις IMMA (Important Marine Mammal Areas) που αναγνωρίζει η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN).
Η περιοχή Φετιγιέ–Κας (από την ομώνυμη κωμόπολη Κας της επαρχίας Ατταλείας), στην Ανατολική Μεσόγειο, φιλοξενεί κρίσιμους βιοτόπους για θαλάσσιες χελώνες και τη μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), ενώ επικάθεται πάνω σε "Ειδική Περιβαλλοντική Ζώνη" θεσμοθετημένη με επίσημη δημοσίευση στην Τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως από το 2013. Ακόμα πιο ηχηρή είναι η επιλογή της Βόρειας Αιγαιοπελαγίτικης ΘΠΠ -μιας περιοχής όπου κατοικούν και μεταναστεύουν σπάνια κητώδη- η οποία επίσης συνδέεται με διεθνείς βάσεις δεδομένων και εργαλεία χωρικού σχεδιασμού.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η Τουρκία δεν δρα αποσπασματικά. Εντάσσει τις πρωτοβουλίες της σε ολοκληρωμένο πλαίσιο θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Προβάλλει έτσι όχι μόνο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον και μάλιστα με πλήρη τεκμηρίωση, αλλά και ισχυρή παρουσία σε θαλάσσιες ζώνες στις οποίες αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία. Η Τουρκία εν γένει επεκτείνει μεθοδικά την παρουσία και την επιρροή της σε ευρύτερες γεωγραφίες, αξιοποιώντας διάφορα εργαλεία ( μεταξύ των οποίων, προσφάτως και ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός και οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές), στο πλαίσιο μιας αναθεωρητικής στρατηγικής.
Υπάρχει ο όρος "creeping jurisdiction" (σταδιακή επέκταση δικαιοδοσίας) που χρησιμοποιείται στο διεθνές δίκαιο και στη γεωπολιτική για να περιγράψει τη σταδιακή, συχνά έμμεση ή σιωπηρή επέκταση του ελέγχου ή της εξουσίας ενός κράτους σε μια περιοχή- χωρίς επίσημες δηλώσεις ή άμεση χρήση βίας. Κύρια χαρακτηριστικά της «creeping jurisdiction» είναι μικρές και σωρευτικές ενέργειες με την πάροδο του χρόνου, όχι απότομες ή επιθετικές, de facto έλεγχος. Δηλαδή το κράτος μπορεί να μην διεκδικεί επίσημα κυριαρχία, αλλά αρχίζει να ενεργεί σαν να έχει δικαιοδοσία (π.χ. εκδίδει άδειες, ρυθμίζει δραστηριότητες, αναπτύσσει δυνάμεις) και παράλληλα νομική ασάφεια, όπως η εκμετάλλευση συχνά γκρίζων ζωνών του διεθνούς δικαίου ή η απουσία άμεσης αντίδρασης από άλλα κράτη, Τέλος η στρατηγική στόχευση είναι χαρακτηριστική : σκοπός είναι η δημιουργία τετελεσμένων επί του πεδίου, που αργότερα χρησιμοποιούνται για νομικές ή πολιτικές αξιώσεις.
Αντίθετα, η Ελλάδα ανακοίνωσε πρόσφατα τη δημιουργία δύο θαλάσσιων πάρκων χωρίς θεσμική και τεχνική κάλυψη, δηλαδή χωρίς να τα εντάξει σε οποιοδήποτε θεσμοθετημένο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο (ΘΧΣ). Το κρίσιμο εργαλείο που προβλέπει η Οδηγία 2014/89/ΕΕ και απαιτεί στρατηγική συνδυαστική θεώρηση χρήσεων και περιοχών, είτε αγνοείται, είτε παραμένει στα χαρτιά. Το αποτέλεσμα;
- Υπάρχει κίνδυνος επικάλυψης με ανταγωνιστικές χρήσεις (π.χ. αιολικά πάρκα ή αγωγούς).
- Οι ΘΠΠ μπορεί να αποδυναμωθούν θεσμικά, αν δεν ενταχθούν στον ΘΧΣ και δεν υπάρξει σαφής ιεράρχηση χρήσεων.
- Ελλοχεύουν νομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές ενστάσεις, καθώς η Ελλάδα φαίνεται να στερείται ενός συγκροτημένου πλαισίου προβολής δικαιοδοσίας.
Στην πραγματικότητα, αυτή η απουσία συντονισμού μεταξύ χωροταξικού σχεδιασμού και περιβαλλοντικής προστασίας δεν είναι καινούργια. Είναι αποτέλεσμα μιας διαχρονικής αδυναμίας συνεννόησης ανάμεσα στο πολιτικό προσωπικό, τον επιστημονικό κόσμο της χώρας και την ευρύτερη κοινωνία. Και η αδράνεια αυτή έχει κόστος: διπλωματικό, θεσμικό και - τελικά - κυριαρχικό. Αν η Ελλάδα θέλει πράγματι να προασπίσει το θαλάσσιο περιβάλλον και παράλληλα να ενισχύσει τη διεθνή της θέση, οφείλει να ενεργοποιήσει άμεσα τα εξής:
- Εκπόνηση και θεσμοθέτηση θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων με συγκεκριμένες χρήσεις και όρια, εντός των οποίων να εντάσσονται οι ΘΠΠ.
- Συστηματική διαβούλευση με επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς - Πανεπιστήμια, Περιφέρειες, Εθνικά και Ευρωπαϊκά δίκτυα.
- Σαφή προβολή του σχεδιασμού σε διεθνές επίπεδο, με καταθέσεις σε φορείς όπως η UNESCO, το UNEP/ΜΑP και το δίκτυο IMMA.
Με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα δεν θα αρκείται στην "ανάθεση ευθύνης" στους χάρτες Natura ή σε γενικόλογες περιβαλλοντικές ευχές. Θα μπορεί να αποδείξει ότι όχι μόνο προστατεύει, αλλά και ασκεί την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματά της, δια μέσου ολοκληρωμένων σχεδίων και νομιμότητας. Η κυριαρχία δεν εξασφαλίζεται με εξαγγελίες ή χρηματοδοτικά εργαλεία. Διασφαλίζεται μέσα από τον χωροταξικό σχεδιασμό, τη θεσμική προβολή και τη διεθνή εμπλοκή. Όπως φαίνεται, στο πλαίσιο ενός «άνομου κόσμου» αν δεν σχεδιάζεις εσύ, θα σχεδιάζουν άλλοι - εις βάρος σου. Και στον δικό τους χάρτη, δεν θα λαμβάνονται υπόψη τα δικαιώματά σου και η δικαιοδοσία σου.
Ας κατανοήσουμε επιτέλους, ότι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός δεν είναι “διαδικαστικό συμπλήρωμα” της περιβαλλοντικής πολιτικής, αλλά πλαίσιο κυριαρχίας και λειτουργικής εδραίωσης δικαιοδοσίας. Σήμερα η χώρα α/ Δεν έχει ακόμη εγκεκριμένο Εθνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο με κανονιστικό χαρακτήρα, παρά μόνο μια ενδεικτική και μη δεσμευτική στρατηγική β/ Δεν έχει καταρτίσει Σχέδια Διαχείρισης για τις ΘΠΠ με πραγματικό βάθος γ/ Δεν έχει προσδιορίσει στρατηγικές Ζώνες Θαλάσσιας Προτεραιότητας, όπως έχουν κάνει τόσες άλλες χώρες στην Ευρώπη.
*Καθηγήτρια και εμπειρογνώμονας θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού.
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")