στο περιθώριο κατά τη διάρκεια της υλοποίησης των σχεδίων για την ενεργειακή μετάβαση.
Το Σχέδιο που εγκρίθηκε μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας διαβούλευσης που ολοκληρώθηκε στο τέλος του περασμένου μήνα, βασίζεται στις πρόνοιες του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα και περιγράφει τα μέτρα που απαιτούνται για τη σταδιακή μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης και την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της χώρας.
«Η δίκαιη μετάβαση προωθεί περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομίες με δίκαιο τρόπο χωρίς αποκλεισμούς εργαζόμενων, επιχειρήσεων ή κοινοτήτων, ενώ προσφέρει ευκαιρίες για αξιοπρεπή εργασία και χωρίς να αφήνει κανέναν πίσω», αναφέρεται στο κείμενο. «Δεν πρόκειται για ένα σταθερό σύνολο κανόνων, αλλά για μια δυναμική διαδικασία διαλόγου με επίκεντρο τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και των ενδιαφερομένων μερών».
Το σχέδιο προβλέπει επενδύσεις στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και την επανεκπαίδευση των εργαζομένων, ώστε να διευκολυνθεί η μετάβασή τους σε νέα επαγγελματικά πεδία. Παράλληλα, υπογραμμίζεται η ανάγκη για υποστήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και για τη δημιουργία εναλλακτικών πηγών εισοδήματος και απασχόλησης.
Σύμφωνα με το έγγραφο, έως τον Δεκέμβριο του 2021, η εγχώρια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κάλυπτε τις εθνικές ανάγκες, αν και το σύστημα ηλεκτροπαραγωγής αντιμετώπιζε διαρκείς προκλήσεις όσον αφορά στην επάρκεια και τον σταθερό εφοδιασμό σε άνθρακα. Την εν λόγω περίοδο σημειώθηκε σοβαρή διακοπή λειτουργίας μονάδων της κρατικής ηλεκτρικής εταιρείας Elektroprivreda Srbije (EPS), που είχαν σοβαρές επιπτώσεις στην ηλεκτροδότηση. Ήταν ένα από τα πολλά ανάλογα περιστατικά στο δίκτυο, που αποκάλυψαν την έκταση των διαρθρωτικών προβλημάτων, καθώς και τη γήρανση των εγκαταστάσεων.
«Οι υφιστάμενοι σταθμοί παραγωγής είναι παλαιοί και σε μεγάλο βαθμό ασύμβατοι με τις νέες απαιτήσεις για την περιβαλλοντική προστασία. Είναι σαφές ότι ο ενεργειακός τομέας της Σερβίας χρειάζεται μια ριζική αναδιάρθρωση στην παραγωγή και τις πηγές ενέργειας», σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Μεταξύ των σεναρίων επαναχρησιμοποίησης παλιών σταθμών και εκτάσεων ανθρακωρυχείων περιλαμβάνονται πράσινες μονάδες ενέργειας, όπως και φυσικού αερίου, καθώς και η ανάπτυξη δραστηριοτήτων στους τομείς της βιομηχανίας, των logistics, του εμπορίου, της εκπαίδευσης, της γεωργίας, του τουρισμού και της διαχείρισης αποβλήτων.
Σημειώνεται ότι το 2023, 25.288 εργαζόμενοι απασχολούνταν σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς και ανθρακωρυχεία, με το 78% να εργάζεται στον τομέα εξόρυξης. Ο παλαιότερος σταθμός, Kolubara A, λειτουργεί από το 1956, ενώ η νεότερη μονάδα, Kostolac B3 (350 MW), τέθηκε σε λειτουργία μόλις το προηγούμενο έτος.
Το σχέδιο περιλαμβάνει δαπάνες ύψους 75,4 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων:
- 12 εκατ. ευρώ για κίνητρα επιχειρηματικότητας και αυτοαπασχόλησης, και
- 60 εκατ. ευρώ για ενίσχυση της επιχειρηματικής υποδομής σε βιομηχανικά πάρκα.
Στο κείμενο περιλαμβάνεται και αναφορά στον Μηχανισμό Προσαρμογής Συνόρων Άνθρακα (CBAM) της Ε.Ε., καθώς και στις πιθανές επιπτώσεις του στην οικονομία της χώρας. Η επιβολή δασμών άνθρακα στις εισαγωγές πρώτων υλών και ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσε να αποφευχθεί, εφόσον η χώρα υιοθετήσει μηχανισμούς τιμολόγησης εκπομπών.
«Μια σταδιακή προσέγγιση στην εισαγωγή τιμής άνθρακα – ξεκινώντας με χαμηλό συντελεστή και αυξάνοντάς τον σταδιακά – σε συνδυασμό με επιδοτήσεις για τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, προγράμματα επανεκπαίδευσης και άμεσες εκπτώσεις στους πολίτες, μπορεί να μετριάσει τις αρνητικές επιπτώσεις», αναφέρεται ρητά στο Σχέδιο.
Σύμφωνα με την κυβέρνηση, η επιβολή φόρου άνθρακα ενδέχεται να καταστήσει τις μονάδες άνθρακα ακόμη πιο μη ανταγωνιστικές, ιδίως στις περιφερειακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Παρά το φιλόδοξο πρόσημο του Σχεδίου, μη κυβερνητικές οργανώσεις και ενώσεις εμφανίζονται επικριτικές και υποστηρίζουν ότι το έγγραφο, αφενός δεν θέτει σαφή ημερομηνία για τον τερματισμό της χρήσης άνθρακα και περιορίζεται σε προπαρασκευαστικά μέτρα, και αφετέρου, καθυστερεί την ουσιαστική μετάβαση έως το 2030.
Όσοι εναντιώνονται στο σχέδιο που ανακοίνωσε η κυβέρνηση της Σερβίας προειδοποιούν ότι χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα και εξασφαλισμένους πόρους η ενεργειακή μετάβαση κινδυνεύει να εφαρμοστεί βίαια και άναρχα, με ό,τι και αν αυτό συνεπάγεται αρνητικό για την ενεργειακή ασφάλεια και την απασχόληση.
Αντίστοιχες εξελίξεις παρατηρούνται ήδη στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Βουλγαρία και την Σλοβενία.