Η δραστηριοποίηση της Τρίπολης μέσω ρηματικών διακοινώσεων και χαρτών –παρά τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα από την Αγκυρα– βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση με τις προτεραιότητες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η μετατροπή της κυβέρνησης της Τρίπολης σε «νεροκουβαλητή» της Αγκυρας δεν είναι μια καινοφανής πρακτική, ωστόσο στην παρούσα φάση, φαίνεται ότι αυτή η κινητικότητα συνδέεται και με την ανάγκη της Τουρκίας να μη διαταράσσει τις σχέσεις με τη Δύση, είτε την Ε.Ε. είτε τις ΗΠΑ. Αλλωστε, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) της Τρίπολης είναι σε σημαντικό βαθμό εξαρτημένη από τη στήριξη της Αγκυρας.
Αν ο χάρτης που δημοσίευσε η Τρίπολη στον ΟΗΕ συνδυαστεί με εκείνους που έχει καταθέσει η Αγκυρα σχετικά με τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, εις βάρος της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, τότε καθίσταται σαφές ότι όλος αυτός ο χαρτοπόλεμος έχει ως κύριο στόχο την περιχαράκωση της Κύπρου και των ελληνικών νησιών στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους.
Την εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνει, άλλωστε, και η δημοσιοποίηση της τελευταίας ρηματικής διακοίνωσης της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης στον ΟΗΕ (Α/79/916) η οποία:
• Ουσιαστικά παραβιάζει πλήρως τη δυνητική επήρεια της Κρήτης σε θαλάσσιες ζώνες, καθώς αποτυπώνει τα όρια του τουρκολιβυκού μνημονίου.
• Επιπλέον, παραβιάζει τα δυτικά όρια της αιγυπτιακής ΑΟΖ, όπως αυτή, μάλιστα, έχει κατατεθεί από το Κάιρο στον ΟΗΕ.
• Παραβιάζει και δυνητικά δικαιώματα της ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς έχει χαραχθεί με γραμμή βάσης τον κλειστό κόλπο της Σύρτης, ο οποίος δεν εμπίπτει στην κατηγορία των κόλπων που είναι δυνατόν να κλείσουν (όπως για παράδειγμα ο Μεσσηνιακός), λόγω μεγάλου εύρους. Δεν έχουν, άλλωστε, περάσει παρά λίγα 24ωρα από τη δημοσιοποίηση μιας άλλης ρηματικής διακοίνωσης της Λιβύης στον ΟΗΕ (Α/79/600), η οποία αποτελούσε αντίδραση της συμπερίληψης της προκήρυξης της Αθήνας για δύο θαλάσσια οικόπεδα στα νότια της Κρήτης που έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον της Chevron και της ExxonMobil. Και στις δύο περιπτώσεις, κοινό στοιχείο είναι η προώθηση θέσεων που αποτυπώνονται στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, η αμφισβήτηση των συμφωνιών τις οποίες έχει καταγράψει η Αθήνα με την Αίγυπτο και την Ιταλία, όπως και η στάση μετωπικής σύγκρουσης της Τρίπολης με το Κάιρο.
Τα σύννεφα που έχουν οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση –η οποία εφόσον αξιοποιηθούν τα εργαλεία που προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δεν είναι ανυπέρβλητη– ξεκίνησαν να συγκεντρώνονται ήδη από τις αρχές του 2019, όταν κατέστη σαφές ότι αρχές της Τρίπολης δέχονταν πολύ ισχυρές πιέσεις προκειμένου να αποδεχθεί την υπογραφή μιας συμφωνίας που θα επέτρεπε στην Αγκυρα να «πατήσει πόδι» στη Λιβύη.
• Τον Νοέμβριο του 2019 υπογράφεται το τουρκολιβυκό μνημόνιο από τον Φαγέζ αλ Σάρατζ, το οποίο, σχεδόν έξι χρόνια μετά, παραμένει ένα «αγκάθι» που η Αθήνα έκτοτε βρίσκει διαρκώς μπροστά της, καθώς περιλαμβάνει διάφορες πτυχές, όπως εκείνη της συνεργασίας Αγκυρας και Τρίπολης στον τομέα της ενέργειας.
• Τον Φεβρουάριο του 2020 ακολουθεί η επιστολή της κυβέρνησης της Λιβύης στον ΟΗΕ με την οποία αποτυπώνονται οι θαλάσσιες ζώνες εις βάρος της Κρήτης, όπως αυτές είχαν αποτυπωθεί και στο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
• Τον Ιανουάριο του 2021 το τουρκολιβυκό περνάει κάθε «νομικό» εμπόδιο (εφετείο) εντός της κυβέρνησης της Τρίπολης και υιοθετείται και τυπικά. Οι πολεμικές σχέσεις ανάμεσα στη δυτική και την ανατολική Λιβύη αποτελούν τον βασικό λόγο που το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν κυρώνεται από τη Βουλή της χώρας, η οποία εδρεύει στη Βεγγάζη (και μέχρι πρότινος στο Τομπρούκ) η οποία ελέγχεται από τις δυνάμεις του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ.
• Τον Οκτώβριο του 2022, Αγκυρα και Τρίπολη υπογράφουν ένα προκαταρκτικό μνημόνιο για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων τόσο στο έδαφος της Λιβύης όσο και στις ζώνες ευθύνης της στη θάλασσα, όπως έχουν αποτυπωθεί από το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
• Εντός του 2025 γίνονται από την ελληνική πλευρά ορισμένες κινήσεις οι οποίες «ερεθίζουν» κυρίως την τουρκική πλευρά. Η πλέον βασική είναι η δημοσιοποίηση τον Απρίλιο (και εν συνεχεία κατάθεση στις αρμόδιες υπηρεσίες της Κομισιόν) του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), ο οποίος αποτυπώνει τα απώτατα δυνητικά όρια ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας της Ελλάδας. Η τελευταία ρηματική διακοίνωση αποτελεί αντίδραση και σε αυτήν την πολύ σημαντική πρωτοβουλία εκ μέρους της Ελλάδας.
• Στις 25 Ιουνίου η Λιβυκή Εταιρεία Πετρελαίου παραχωρεί στην τουρκική ΤΡΑΟ τέσσερα θαλάσσια οικόπεδα για έρευνες. Αν και τα τέσσερα βρίσκονται νοτίως της μέσης γραμμής, όπως την αντιλαμβάνεται η Ελλάδα, η τελετή υπογραφής έγινε με δεσπόζοντα έναν χάρτη του τουρκολιβυκού.
Ηδη στο υπουργείο Εξωτερικών και στις αρμόδιες υπηρεσίες γίνονται συσκέψεις για την απάντηση που θα δοθεί στις λιβυκές ρηματικές διακοινώσεις στον ΟΗΕ, με βάση τους χάρτες που αποτυπώνουν τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας.
Το σενάριο κλιμάκωσης που απασχολεί την Αθήνα
Αυτή τη στιγμή, η Αγκυρα βρίσκεται σε μια παρατεταμένη προσπάθεια να πείσει τη Δύση ότι είναι αξιόπιστος εταίρος. Με την Ε.Ε. λόγω της συμμετοχής στην ευρωπαϊκή άμυνα και την επίτευξη των στόχων που συνδέονται με την τελωνειακή ένωση και τη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος παροχής βίζας, και με τις ΗΠΑ για την επιστροφή στο πρόγραμμα των F-35 και το περιφερειακό μπρα ντε φερ με το Ισραήλ.
Τι μπορεί να συμβεί, όμως, αν εκλείψουν όλες αυτές οι –ενδεχομένως περιστασιακές– συνθήκες;
Τότε η Τρίπολη μπορεί να προχωρήσει σε ένα σενάριο κλιμάκωσης, με βάση το τουρκολιβυκό μνημόνιο, ακριβώς όπως είχε συμβεί στην περιοχή ανατολικά Κάσου – Καρπάθου και νότια Ρόδου και Καστελλορίζου το καλοκαίρι του 2020.
Υπενθυμίζεται ότι τον Μάρτιο του 2020, η Αγκυρα είχε καταθέσει στον ΟΗΕ έναν χάρτη που απεικόνιζε την άποψή της για τα εξωτερικά όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας.
Επρόκειτο για έναν χάρτη ο οποίος αποτυπώνει διεκδικήσεις που άγγιζαν τα εξωτερικά όρια των χωρικών υδάτων της Κρήτης, της Κάσου και της Καρπάθου, ενώ εισέρχονταν και σε ελληνικά χωρικά ύδατα στην περιοχή της Ρόδου, συγκεκριμένα στις νησίδες Χήνα και Παξιμάδα.
Δεδομένου ότι η Τρίπολη έχει πλέον κινηθεί στον ΟΗΕ, όπου και έχει αποτυπώσει τι θεωρεί ως εξωτερικά όρια της δικής της υφαλοκρηπίδας, σε πλήρη εναρμόνιση με το τουρκολιβυκό μνημόνιο, υπάρχει το βασικό στοιχείο της τουρκικής συνταγής περί υποτιθέμενης νομιμοποίησης.
Βέβαια, δεδομένου ότι και η Ελλάδα διαθέτει δικές της συμφωνίες και νομιμοποιητικά έγγραφα (συμφωνίες ΑΟΖ με Ιταλία και Αίγυπτο στον ΟΗΕ και Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό στην Ε.Ε.), δημιουργείται –θεωρητικά– βάση για προσφυγή στη διεθνή δικαιοδοσία (Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή άλλη μορφή διαιτησίας), όπως, άλλωστε, η κυβέρνηση της Λιβύης είχε κάνει προκειμένου να οριοθετήσει μέρος της ΑΟΖ με τη Μάλτα το 1982.
Το χειρότερο σενάριο θα ήταν, λοιπόν, να επαναληφθεί μια δεύτερη εκδοχή του θέρους του 2020, με το «Ορούτς Ρέις» πλέον να μην κινείται στα ανατολικά της Ρόδου, αλλά στα νότια της Κρήτης, διεξάγοντας έρευνες για λογαριασμό της Λιβύης σε περιοχή αδειοδοτημένη από την Ελληνική Δημοκρατία.
Η Αθήνα φυσικά έχει κινηθεί σε αυτόν τον τομέα προληπτικά, καθώς τα θαλάσσια οικόπεδα στα νότια της Κρήτης έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον αμερικανικών κολοσσών, όπως η Chevron και η ExxonMobil.
Αν και στους τουρκικούς υπολογισμούς η αμερικανική παρουσία είναι πολύ σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας στην παρούσα φάση, υπενθυμίζεται ότι το τουρκικό ναυτικό έχει παρεμποδίσει στο παρελθόν έρευνες σε περιοχές της διακηρυγμένης κυπριακής ΑΟΖ από ιταλικές και γαλλικές εταιρείες, ουσιαστικά αποθαρρύνοντάς τες από συμμετοχή στο ενεργειακό πρόγραμμα της Λευκωσίας, τουλάχιστον σε οικόπεδα που η Αγκυρα θεωρεί δικά της, ή του ψευδοκράτους.
Είναι, λοιπόν, το τουρκολιβυκό μνημόνιο μια ωρολογιακή βόμβα για την Αθήνα, η οποία σε αυτή τη φάση προσπαθεί –τουλάχιστον– να αποτρέψει την τουρκική επιχείρηση πειθαναγκασμού της Βεγγάζης να το κυρώσει και αυτή μέσω της λιβυκής Βουλής που εδρεύει εκεί.
*Από kathimerini.gr