Ορυκτά: ο θεμέλιος λίθος για τις ανέσεις μας
Ενδεικτικά, στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται τα βασικότερα ορυκτά και μέταλλα που είναι απαραίτητα στην κατασκευή όσων σήμερα χρησιμοποιούμε περισσότερο από ποτέ:
Η εξασφάλιση όλων αυτών των κρίσιμων πρώτων υλών απαιτεί εκτεταμένη εξορυκτική δραστηριότητα που μεταμορφώνει σημαντικά το τοπίο. Η ανάπτυξη νέων λατομείων για την εξόρυξη βωξίτη και γρανίτη, η δημιουργία υπόγειων μεταλλείων για την αναζήτηση χρυσού, αργύρου και χαλκού, καθώς και η εγκατάσταση σύγχρονων ορυχείων για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων λιθίου, κοβαλτίου και μαγγανίου, σημαίνει εκ των πραγμάτων την ουσιαστική βιομηχανοποίηση μεγάλων εκτάσεων της υπαίθρου. Η εξόρυξη αυτών των υλικών απαιτεί συχνά εκτεταμένες εργασίες ανασκαφής, χημική επεξεργασία και υποδομές μεταφοράς που αλλάζουν το χαρακτήρα του τοπίου.
Μια ανεμογεννήτρια 3MW απαιτεί 335 τόνους χάλυβα, 4,7 τόνους χαλκού και 3 τόνους αλουμινίου, ενώ οι μπαταρίες λιθίου – βασικές για την αποθήκευση ανανεώσιμης ενέργειας – εξαρτώνται από το λίθιο, το κοβάλτιο, το μαγγάνιο, το νικέλιο και το γραφίτη.
Οικονομική σημασία και κοινωνικό όφελος
Στην Ελλάδα, η εξορυκτική βιομηχανία αποτελεί σημαντικό παράγοντα της εθνικής οικονομίας με το ΑΕΠ από τον εξορυκτικό τομέα να φτάνει τα 6,64 δις ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2024. Χιλιάδες εργαζόμενοι απασχολούνται άμεσα, ενώ δημιουργούνται έμμεσα πολλαπλάσιες θέσεις εργασίας σε συναφείς τομείς όπως οι μεταφορές, η κατασκευή εξοπλισμού και οι υπηρεσίες. Η παραγωγή ορυκτών στην Ελλάδα έφτασε τους 19,2 εκατομμύρια μετρικούς τόνους το 2022 καταδεικνύοντας τη δυναμική του κλάδου. Τα μεταλλεία και λατομεία συχνά αποτελούν τους κύριους εργοδότες σε ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές της ελληνικής επαρχίας, προσφέροντας σταθερές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που συγκρατούν τον πληθυσμό στην ύπαιθρο βοηθώντας στην αποκέντρωση που μαστίζει τη χώρα. Επιπλέον, οι φόροι και τα δημοτικά τέλη που καταβάλλουν οι εξορυκτικές εταιρείες ενισχύουν τα έσοδα των τοπικών αυτοδιοικήσεων, χρηματοδοτώντας σχολεία, κέντρα υγείας και υποδομές που εξυπηρετούν ολόκληρες περιοχές της ελληνικής περιφέρειας.
Οι εξορυκτικές εταιρείες στην Ελλάδα υπόκεινται σε:
Εταιρικό φόρο εισοδήματος (22% επί των κερδών)
ΦΠΑ (24% στις περισσότερες συναλλαγές)
Δημοτικά τέλη (φωτισμού, καθαριότητας, ύδρευσης)
Ειδικούς φόρους ανάλογα με το είδος της εξόρυξης
Τέλη χρήσης δημόσιας γης (για κρατικές εκτάσεις)
Τα συνολικά φορολογικά έσοδα από τον κλάδο εκτιμώνται πως θα μπορούσαν να προσεγγίζουν τα 1-1,3 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Από αυτά, εκτιμάται ότι το 5-10% (περίπου 50-130 εκατομμύρια ευρώ) κατευθύνεται σε τοπικούς δήμους μέσω δημοτικών τελών και άλλων τοπικών εισφορών.
Το στίγμα του κλάδου και μια καθολική λαϊκή καταδίκη
Το να αρνηθούμε πως υπήρξαν και υπάρχουν εταιρείες που λειτουργούν με ανευθυνότητα θα ήταν υποκριτικό. Παράνομη επέκταση των χώρων απόθεσης στείρων, αντικανονική αποθήκευση και απόρριψη αποβλήτων (καμμένα λάδια, υδραυλικές ρευστές ουσίες, λιπαντικά διαρρέουν ή απορρίπτονται ανεξέλεγκτα), παραβιάσεις εργασιακών δικαιωμάτων και εκμετάλλευση τοπικών κοινοτήτων είναι δυστυχώς φαινόμενα που ακόμα δεν έχουν εξαλειφθεί.
Ωστόσο, δεν αποτελούν τον κανόνα για ολόκληρο τον κλάδο. Κάτι ανάλογα άδικο και υπερβολικό θα ήταν η απαγόρευση της αεροπλοΐας λόγω αεροπορικών δυστυχημάτων ή της ιατρικής εξαιτίας ιατρικών λαθών. Η τεχνολογία προοδεύει, η εποπτεία των εργασιών γίνεται αποδοτικότερα, τα μηχανήματα είναι ασφαλέστερα, οι κανονισμοί έχουν αυστηροποιηθεί, και η κοινωνική πίεση έχει οδηγήσει πολλές εταιρείες σε μια ουσιαστική στροφή προς τη βιώσιμη εξόρυξη.
Η σύγχρονη εξόρυξη: Τεχνολογία, διαφάνεια και περιβαλλοντική υπευθυνότητα
Η βιώσιμη εξόρυξη δεν είναι πλέον ουτοπία, αλλά πραγματικότητα σε πολλά σύγχρονα έργα. Προηγμένες τεχνολογίες ελαχιστοποιούν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Γεωχωρική ανάλυση και τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιούνται για τον ακριβή εντοπισμό κοιτασμάτων, μειώνοντας την ανάγκη για εκτεταμένες γεωτρήσεις και διερεύνηση. Δορυφορικές εικόνες, γεωφυσικές μετρήσεις και αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης επιτρέπουν στις εταιρείες να στοχεύουν με ακρίβεια μειώνοντας το περιβαλλοντικό κόστος της εξερεύνησης. Αποκατάσταση εδαφών μετά το τέλος της εξορυκτικής δραστηριότητας αποτελεί υποχρέωση κάθε εξορυκτικού έργου.
Τεχνολογία χωρίς κόστος γίνεται;
Απαιτούμε υψηλής τεχνολογίας προϊόντα, ηλεκτροκίνηση, πράσινη ενέργεια, ψηφιακή σύνδεση παντού και πάντα – και ταυτόχρονα αρνούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα: πώς καθίστανται όλα τα παραπάνω δυνατά;
Η απάντηση, αδιάψευστη και ταυτόχρονα δυσάρεστη για πολλούς: με εξόρυξη από το υπέδαφος και τα βουνά μας. Κι αν αρνηθούμε την εξόρυξη στη δική μας χώρα όπου ο νόμος θέτει υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να τη μεταφέρουμε σε κράτη με χαμηλότερα πρότυπα προστασίας, λιγότερη διαφάνεια και συχνά παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 70% του παγκόσμιου κοβαλτίου (το ίδιο που χρειάζεται το κινητό που κρατάς τώρα στα χέρια σου) προέρχεται από την Δημοκρατία του Κονγκό, όπου χιλιάδες παιδιά εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες.
Προς ένα ρεαλιστικό μοντέλο συνύπαρξης
Η λύση δε βρίσκεται στην κατάργηση της εξόρυξης, αυτό είναι εξ ορισμού αδύνατον αν θέλουμε να διατηρήσουμε το βιοτικό μας επίπεδο. Λύση είναι να συνεχίσουμε προς την ίδια κατεύθυνση, εκείνη της διαφανούς, περιβαλλοντικά υπεύθυνης και οικονομικά βιώσιμης εξόρυξης. Για να το πετύχουμε χρειαζόμαστε συγκεκριμένα πράγματα όπως:
Ενημέρωση των πολιτών για τη σημασία των πρώτων υλών στην καθημερινή ζωή τους
Εκπαιδευτικά προγράμματα, μουσεία επιστημών και δημόσιος διάλογος για να καλυφθεί το χάσμα γνώσης που τροφοδοτεί τις προκαταλήψεις.
Αυστηροί κανονισμοί, τακτικοί έλεγχοι, διαφάνεια στις διαδικασίες.
Πολιτική βούληση και κοινωνική ωριμότητα.
Η πραγματικότητα είναι ότι χρειαζόμαστε τις ορυκτές πρώτες ύλες όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η πρόκληση είναι να τις αποκτήσουμε με τρόπο που σέβεται το περιβάλλον και τις μελλοντικές γενιές.
*Mining Engineer Region West Asia Pacific & Eastern Europe OMYA
(ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΠΑΡΑΧΩΡΗΘΗΚΕ ΓΙΑ ΤΟ NEWSLETTER ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ)