Τα έργα έναρξης υλοποίησης του Κάθετου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (ΚΔΦΑ), που εγκαινίασε την προηγούμενη εβδομάδα στην Κρέσνα ο ΥΠΕΝ Σταύρος Παπασταύρου, με τους ομολόγους του από τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία, έχουν σημασία πολύ ευρύτερη από την αναβάθμιση της προς βορρά εξαγωγικής δυναμικότητας του ελλαδικού δικτύου από τα 2,3 στα 3,6 ΔΚΜ/Ε (δισ. κυβικά μέτρα/έτος).
Τα έργα αυτά, που θα ολοκληρωθούν ως προς τη Βουλγαρία με τον διπλασιασμό της διαμετακομιστικής δυναμικότητας στα σημεία διασύνδεσης του βουλγαρικού με το ρουμανικό ΕΣΜΦΑ (Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου) κατά πέντε ΔΚΜ/Ε, εξυπηρετούν την ανάγκη αποθήκευσης έως έξι ΔΚΜ αερίου στις ουκρανικές υποδομές. Οι υποδομές αυτές κρατάνε ζωντανό το δίκτυο ηλεκτρισμού μιας χώρας που, εκτός απροόπτου, θα συνεχίσει να μάχεται και τον επόμενο χειμώνα στον αιματηρότερο πόλεμο φθοράς παγκοσμίως μετά το 1945.
Η επίσπευση των έργων αυτών, σε συνδυασμό με τη ρυθμιστική αδειοδότηση και εμπορική ωρίμανση ενός πρωτοπόρου διαμετακομιστικού προϊόντος, που θα επιτρέπει στους εξαγωγείς αερίου προς την Ουκρανία να πληρώνουν έναν ενιαίο δασμό διέλευσης για τη χρήση πέντε ΕΣΜΦΑ, διευκολύνουν να ξεκλειδωθούν οι ροές μη ρωσικού αερίου από το Αιγαίο στη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Ευρώπη, όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα του διαχειριστή του ουκρανικού ΕΣΜΦΑ, GTSOU. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στρατηγικός στόχος της πολιτικής του ΚΔΦΑ, ατμομηχανή του οποίου είναι οι ανθούσες ελληνοβουλγαρικές ενεργειακές σχέσεις. Κατά την περίοδο σύλληψής του το 2009, ουδείς φανταζόταν την Ουκρανία ως τον βασικότερο ευεργετούμενο μιας στρατηγικής που επιχειρούσε μέσα από τον ελληνοβουλγαρικό αγωγό IGB και τη διεύρυνση των εντός Ε.Ε. διασυνδέσεων από το Αιγαίο έως τη Βαλτική, να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο επανάληψης μιας νέας ρωσοουκρανικής διαμάχης που θα έκοβε το ρωσικό αέριο στην ανατολική Ε.Ε., όπως έγινε τον χειμώνα 2008-2009.
Ο IGB, για τον οποίο τον Ιούνιο του 2009 η χώρα μας διασφάλισε επί υπουργού Ανάπτυξης Κωστή Χατζηδάκη 45 εκατομμύρια ευρώ επιχορήγηση από το European Energy Programme for Recovery, προηγήθηκε κατά τέσσερα έτη της επιλογής του ΤΑΡ ως του διαμετακομιστικού αγωγού εξαγωγής αζερικού/κασπιανού αερίου και δεν συνδεόταν απαραίτητα με τη στρατηγική του Νοτίου Διαδρόμου, γιατί τότε η Βουλγαρία συμμετείχε σε εκείνο τον συνασπισμό κρατικών/εταιρικών συμφερόντων που απέκλειαν την Ελλάδα από το παιχνίδι της Κασπίας μέσω του σχεδίου Nabucco West.
Οταν τα σχέδια αυτά ναυάγησαν το 2013 μέσα από την επιλογή της Ελλάδας και του ΤΑΡ ως του βασικού κόμβου εφαρμογής της στρατηγικής του Νοτίου Διαδρόμου της Ε.Ε., η οραματική πολιτική του ΚΔΦΑ αναβαπτίστηκε προκειμένου να παράσχει τη δυνατότητα διαφοροποίησης έναντι του ρωσικού αερίου σε όλες εκείνες τις χώρες που υποστήριζαν το σχέδιο Nabucco, με την ειδοποιό διαφορά ότι η χώρα αφετηρίας και της δικής του διαφοροποίησης θα ήταν η ίδια χώρα που –μαζί με την Ιταλία– πρωταγωνίστησε στην ήττα του σχεδίου Nabucco. Για την ακρίβεια, πέραν της τροφοδοσίας κασπιανού αερίου από τον ΤΑΡ προς τον IGB, ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός, ως μια από τις δύο αφετηρίες του ΚΔΦΑ (η άλλη ήταν το σημείο διασύνδεσης Προμαχώνας – Κούλατα), θα τροφοδοτείτο από μια νέα πολύ πιο ευέλικτη πηγή, το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ), και μια νέα υποδομή, που το 2013 αποτύπωσε για πρώτη φορά το στίγμα της στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής, το Πλωτό Τερματικό Αποθήκευσης και Επαναεριοποίησης (ΠΤΕΑ) της Αλεξανδρούπολης.
Η νεότερη προσαρμογή του ΚΔΦΑ ξεκινάει ως πρωτοβουλία του ΔΕΣΦΑ το 2017, αλλά ήταν η υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον ΙGB τον Οκτώβριο του 2019, στη διαπραγμάτευση της οποίας ο γράφων συμμετείχε ως ειδικός σύμβουλος του τότε ΥΠΕΝ Κωστή Χατζηδάκη, που άνοιξε τον δρόμο για την υλοποίηση του Διαδρόμου και την ενίσχυση του νευραλγικού ρόλου της Βόρειας Ελλάδας στη διαμετακομιστική στρατηγική Φ.Α. της Ε.Ε., ενώ μερικούς μήνες μετά κλείδωσε και η υλοποίηση του ΠΤΕΑ της Αλεξανδρούπολης, κατόπιν της συμμετοχής στην κοινοπραξία του ΔΕΣΦΑ και της ΔΕΠΑ Εμπορίας.Τα δύο αυτά έργα υλοποιήθηκαν, ο IGB το 2022 και το τερματικό το 2024, καθιστώντας τη χώρα μας τον ακρογωνιαίο λίθο του ΚΔΦΑ χάρη και στην ενίσχυση του δικτύου του ΔΕΣΦΑ με τη Βουλγαρία (Σιδηρόκαστρο – Κούλατα), όπως και τις επενδύσεις του εθνικού διαχειριστή στους συμπιεστές της Κομοτηνής, της Αμπελιάς και τη Νέας Μεσημβρίας. Το τελευταίο τμήμα υποδομών που μένει ανολοκλήρωτο είναι ο υπό υλοποίηση διασυνδετήριος αγωγός φυσικού αερίου/Η2 με τη Βόρεια Μακεδονία.
Η τελική σύνθεση του συνασπισμού προώθησης του ΚΔΦΑ αποκρυσταλλώθηκε στην κομβικής σημασίας υπουργική σύνοδο του CESEC, που φιλοξενήθηκε στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2024, κατόπιν πρωτοβουλίας της τότε πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΝ. Τότε εντάχθηκαν επίσημα στο ΚΔΦΑ η Σλοβακία, η Μολδαβία και η Ουκρανία, διευρύνοντας την εν λόγω πρωτοβουλία αλλά και το γεωπολιτικό ενεργειακό αποτύπωμα της χώρας στη μέγιστη παρευξείνια εμβέλειά του.
*Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 10/06/2025)