Ο Κίσινγκερ κέρδισε τη μάχη της διασημότητας, έγραψε, πριν λίγες ημέρες, ο Εντουαρντ Λους στους Financial Times, όμως ο Μπρεζίνσκι κέρδισε τη διένεξη στα σημεία. Ο Κίσινγκερ έκανε λάθος, υποθέτωντας ότι η Σοβιετική Ενωση θα αποτελούσε τον αιώνιο εχθρό των ΗΠΑ, ενώ ο Μπρεζίνσκι είδε σωστά τα έθνη της ΕΣΣΔ, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, ως την αχίλλειο πτέρνα της.
Η σύγκρουσή τους για το πώς να διαχειριστούν τον Ψυχρό Πόλεμο ήταν παρόμοια με το σημερινό σχίσμα στον κόσμο του Ντόναλντ Τραμπ, ανάμεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν την επιθυμία του αμερικανού προέδρου για άμβλυνση των εντάσεων με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν και εκείνων που βλέπουν για την Ουκρανία μια καταστροφή παρόμοια με την απόπειρα συμφωνίας του Τσάμπερλεν με τον Χίτλερ στο Μόναχο, το 1938.
Στη μοίρα της Ουκρανίας στηρίζεται το μέλλον του πολέμου και της ειρήνης, γράφουν οι Financial Times. Μια βασική διάκριση από την εποχή του Κίσινγκερ και του Μπρεζίνσκι είναι ότι κανείς σήμερα δεν έχει τη δική τους πνευματική δημιουργικότητα, δημόσια φήμη και διπλωματική βαρύτητα. Η στρατηγική της Αμερικής, με άλλα λόγια, διεξάγεται με την απουσία μεγάλων στρατηγών.
Ομοιότητες και διαφορές
«Ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι ήταν αμφότεροι μετανάστες», σημειώνουν οι FT. «Οι νεοφερμένοι συχνά εκτιμούν τις ελευθερίες της Αμερικής περισσότερο από τους παλιότερους κατοίκους της της και είναι στατιστικά πολύ πιο πιθανό να ξεκινήσουν εταιρείες, να κερδίσουν βραβεία Νόμπελ και να δημιουργήσουν σχολές σκέψης».
Ο Μπρεζίνσκι διέπρεψε ως Σοβιετολόγος στο Χάρβαρντ και στη συνέχεια στο Κολούμπια, στην εποχή του «πανεπιστημίου Ψυχρού Πολέμου» της Αμερικής -μια συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που είναι ο καθρέφτης του πολέμου του Τραμπ για τους προϋπολογισμούς των μεγάλων πανεπιστημίων. Ο Κίσινγκερ έγινε γνωστός στο Χάρβαρντ ως ιστορικός της διπλωματίας. Και οι δύο ήταν υπέρμετρα φιλόδοξοι.
Ο Χάιντς Κίσινγκερ έφτασε στην Αμερική σε ηλικία 15 ετών, ένα μήνα πριν από την περιβόητη προδοσία της Τσεχοσλοβακίας από τον Νέβιλ Τσάμπερλεν, το 1938, στο Μόναχο. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο 10χρονος Μπρεζίνσκι έβλεπε για πρώτη φορά το Αγαλμα της Ελευθερίας, έχοντας φύγει από την Ευρώπη δύο ημέρες αφότου ο Χίτλερ ολοκλήρωσε την κατοχή της Σουδητίας.
Είχαν μεγαλώσει στην καρδιά της σπαραζόμενης Ευρώπης: Ο Κίσινγκερ ένας ήταν γερμανός εβραίος, του οποίου η ευρύτερη οικογένεια θα εξαφανιζόταν στο Ολοκαύτωμα. Ο Μπρεζίνσκι ήταν ο γιος ενός πολωνού διπλωμάτη του οποίου η χώρα θα ισοπεδωνώταν ένα χρόνο αργότερα.
Σημαδεύτηκαν και οι δύο, αν και με διαφορετικούς τρόπους, από την οδυνηρή μοίρα όσων άφησαν πίσω τους. Ο Κίσινγκερ είχε πει ότι ανάμεσα στην τάξη και τη δικαιοσύνη, πάντα θα διάλεγε την τάξη. Ο Μπρεζίνσκι θα επέλεγε τη δικαιοσύνη.
Το κρίσιμο, όμως, ήταν ότι μοιράζονταν μια διακαή αίσθηση του τραγικού. «Ως μετανάστες, ξέραμε για την ευθραυστότητα των κοινωνιών και για την παροδικότητα των ανθρώπινων αντιλήψεων», είχε πει στον Λους ο Κίσινγκερ το 2021, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Μπρεζίνσκι, σε ηλικία 89 ετών και δυόμισι χρόνια πριν ο ίδιος πεθάνει, έχοντας κλείσει τα 100. Ο Μπρεζίνσκι με τον πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ στο Οβάλ Γραφείο τον Ιανουάριο του 1977.
Ο Κίσινγκερ τόνιζε τα κοινά που είχαν. Μαζί, αντικατέστησαν την παλιά αγγλοαμερικανική ελίτ, τα μέλη της οποίας διεξήγαγαν τη διπλωματία ως δεύτερη σταδιοδρομία ή υποχρέωση μερικής απασχόλησης. Ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι, από την άλλη, ήταν επαγγελματίες.
Πιο σημαντικό στοιχείο που τους διαμόρφωσε, ωστόσο, ήταν η έκθεσή τους στην κοινωνική κατάρρευση και την αιωνιότητα της γεωπολιτικής. «Το ερώτημα είναι αν οι Αμερικανοί μπορούν ποτέ να καταλάβουν ότι ζούμε σε μια συνεχώς μεταβαλόμενη εμπειρία, που δεν έχει τέλος και ότι δεν μπορείς ποτέ να επιμερίσεις τη ζωή σε διαφορετικά προβλήματα», είχε πει ο Κίσινγκερ. «Ως Ευρωπαίοι ξέραμε ότι ζούσαμε σε ένα διαρκές γίγνεσθαι, που δεν τελειώνει ποτέ». Ο Κίσινγκερ, συνεχίζουν οι Financial Times, ήταν σαγηνευτικός, δεξιοτέχνης της κολακείας και μαέστρος της συνέντευξης Τύπου. Ο Μπρεζίνσκι δημιουργούσε εχθρούς στα ΜΜΕ. Η θεωρία του ότι η ΕΣΣΔ ήταν μια γεροντοκρατία σε τελική παρακμή, δεν βρήκε απήχηση.
Ο Κίσινγκερ, από την άλλη πλευρά, τελειοποίησε την τέχνη της απατηλής δράσης -«κίνηση χωρίς κίνηση», όπως την αποκαλούσε. Αλλά πάντα επέστρεφε σε έναν κόσμο στον οποίο οι μεγάλες δυνάμεις προσπαθούσαν να είναι σε ισορροπία. Η κοσμοθεωρία του Μπρεζίνσκι φιλτραρίστηκε μέσω των μικρότερων παικτών, όχι μόνο της πατρίδας του Πολωνίας, αλλά και των μυριάδων εθνικών ομάδων εντός της ΕΣΣΔ, των οποίων τις αποσχιστικές τάσεις προσπάθησε να αφυπνίσει.
Ο Κίσινγκερ αδιαφορούσε για το Radio Free Europe και τη Φωνή της Αμερικής (ραδιοφωνικές υπηρεσίες που εξέπεμπαν δυτική προπαγάνδα στις χώρες του Σιδηρού Παραπετάσματος) όσο και ο Τραμπ, αν και περιέκοψε αυτές τις υπηρεσίες σταδιακά και όχι με μια κίνηση. Ο Μπρεζίνσκι, που μιλούσε ρωσικά, πολωνικά και γερμανικά, ξανάρχισε τον ιδεολογικό πόλεμο πίσω από το σιδερένιο παραπέτασμα, το οποίο έβλεπε ως διάτρητο.
Ο ζογκλέρ και ο πυγμάχος
Ο Κίσινγκερ ήταν ζογκλέρ. Ο Μπρεζίνσκι πυγμάχος. Οταν ο τελευταίος κατηγόρησε τον Κίσινγκερ για «ακροβατικά» κατά τα χρόνια του Νίξον, παραλίγο να τσακωθούν. Παρά τις συχνά οξύθυμες διαφωνίες τους, όμως, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί εκείνην την εποχή, συνευρίσκονταν συχνά και κουβέντιαζαν. «Πάντα μαθαίνει κανείς περισσότερα από “φιλικούς επικριτές” παρά από φίλους που δεν ασκούν κριτική», έγραψε ο Κίσινγκερ στον Μπρεζίνσκι, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς κάτι τέτοιο στη σημερινή Ουάσιγκτον, επισημαίνουν οι Financial Times.
Το θέμα των δασμών δεν προέκυψε ποτέ. Ηταν μια εποχή που οι ΗΠΑ άνοιγαν τις αγορές και έβαζαν τα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης. Σε αυτό, οι δύο σύμβουλοι συμφωνούσαν, παρότι τα οικονομικά δεν ήταν το δυνατό σημείο κανενός τους. Σήμερα, ο Τραμπ ανατρέπει αυτό το έργο.
Το άνοιγμα στην Κίνα ήταν ένα κεντρικό χαρακτηριστικό της καριέρας τόσο του Κίσινγκερ όσο και του Μπρεζίνσκι. Εχει ακόμη ο Τραμπ στρατηγική για την Κίνα; Η υπόθεση ότι ο Τραμπ κάνει το «αντίστροφο από τον Κίσινγκερ», φέρνοντας τους Ρώσους στην τροχιά της Αμερικής, όπως ο Κίσινγκερ εκμεταλλεύτηκε τη σινο-σοβιετική διάσπαση προς την αντίθετη κατεύθυνση, είναι ενδιαφέρουσα, γράφει ο Λους στους FT.
Ο Στιβ Γουίτκοφ, ο μεγιστάνας του real estate και τώρα απεσταλμένος «για όλες τις δουλειές» του Τραμπ, απέδειξε πρόσφατα ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον Πούτιν. Μια αντίστροφή της πολιτικής του Μπρεζίνσκι, η διακοπή των σχέσεων με την Κίνα και η αναγνώριση της Ταϊβάν, δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί ακόμη και με την μη προβλεψιμότητα του Τραμπ.
Δεδομένης της μυστικότητας με την οποία ο Ρίτσαρντ Νίξον και ο Κίσινγκερ έπρεπε να επιδιώξουν το αιφνιδιαστικό άνοιγμα της Αμερικής, το 1972, στην Κίνα, το Πεκίνο έδωσε προτεραιότητα στον προσωπικό διάλογο. Αστός και πολυμαθής, ο πρωθυπουργός της Κίνας Τσου Ενλάι ήταν ιδανικός συνομιλητής για τον Κίσινγκερ. Ο Νίξον και ο Μάο Τσε Τουνγκ έκαναν την αρχή. Ο Κίσινγκερ και ο Ζου συνέχισαν.
Η αντικατάσταση του Τσου από τον Ντενγκ Χσιαοπίνγκ στέρησε τον Κίσινγκερ από τον πιο αγαπημένο συνομιλητή του. Ομως, αυτό που αντιπαθούσε περισσότερο ο Κίσινγκερ στον Ντενγκ -ο ωμός, μερικές φορές άτεχνος τρόπος του κινέζου πρωθυπουργού – τον έκαναν αρεστό στον Μπρεζίνσκι.
Η αμοιβαία αλλεργία τους στην ΕΣΣΔ, έφερε τον Τζίμι Κάρτερ κοντά την Κίνα. Ο Μπρεζίνσκι ήταν σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Κάρτερ, όπως ο Κίσινγκερ στον Νίξον. Ο Ντενγκ ήταν «ένας άνθρωπος μικροσκοπικός σε μέγεθος αλλά μεγάλος σε τόλμη», έλεγε ο Μπρεζίνσκι. Ο ηγέτης της Κίνας εκτιμούσε την αμεσότητα του αμερικανού συμβούλου.
Ο Μπρεζίνσκι έγινε γνωστός στα ΜΜΕ της Κίνας ως «δαμαστής της πολικής αρκούδας», το παρατσούκλι του Ντενγκ για την ΕΣΣΔ. Ο Κίσινγκερ ήθελε να κρατήσει μια «ισόπλευρη» απόσταση μεταξύ των ΗΠΑ, της ΕΣΣΔ και της Κίνας. Επί Κάρτερ, έγιναν de facto εταίροι.
Είναι δύσκολο, γράφουν οι Financial Times, να φανταστεί κανείς τον Τραμπ να βυθίζεται σε αμέτρητες ώρες τακτικών συζητήσεων με τον Πρόεδρο της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, ή τον Πούτιν. Ούτε είναι πιθανό να δώσει στον σύμβουλό του για την εθνική ασφάλεια, Μάικ Γουολς, ή στον υπουργό Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, το χώρο που είχαν οι Κίσινγκερ και Μπρεζίνσκι.
Ο Ντενγκ πέρασε την πρώτη του νύχτα σε αμερικανικό έδαφος στο σπίτι της οικογένειας Μπρεζίνσκι στη Βιρτζίνια. Ηταν η αρχή της πρώτης κρατικής επίσκεψης στις ΗΠΑ από κινέζο ηγέτη. Εκαναν πρόποση για την ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, με βότκα που είχε δώσει στον Μπρεζίνσκι ο Ανατόλι Ντομπρίνιν, πρέσβης της ΕΣΣΔ στην Ουάσιγκτον. Η 11χρονη κόρη του Μπρεζίνσκι, Μίκα, έριξε ρωσικό χαβιάρι (επίσης από τον Ντομπρίνιν) πάνω στον Ντενγκ και προσπάθησε να το καθαρίσει με μια χαρτοπετσέτα.
Την επόμενη ημέρα, ο Νίξον ήταν παρών στο κρατικό δείπνο για τον Ντενγκ -η πρώτη επιστροφή του ντροπιασμένου προέδρου στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ μετά την εκτροπή του λόγω Watergate. Ο Μπρεζίνσκι, γράφουν οι Financial Times, έπεισε τον Κάρτερ ότι η προσθήκη του Νίξον θα παγίωνε την εμπιστοσύνη της Κίνας στην αμερικανική αποφασιστικότητα. Ο Κίσινγκερ, κάποια στιγμή, στράφηκε αιφνιδίως κατά της ομαλοποίησης. Στο μέλλον, όμως, θα γινόταν ο αγαπημένος αμερικανός επισκέπτης στην Κίνα.
Στο σήμερα
«Πώς θα χειριζόταν ο καθένας από αυτούς τους ανθρώπους τον σημερινό πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία;», αναρωτιούνται οι FT. «Παρά τις διαφορές τους, πιθανώς ούτε ο Μπρεζίνσκι ούτε ο Κίσινγκερ θα συμβούλευαν τον Τραμπ να προσφέρει παραχωρήσεις στη Ρωσία πριν από τις ειρηνευτικές συνομιλίες».
Και οι δύο θα είχαν τρομοκρατηθεί από τον εξευτελισμό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στο Οβάλ Γραφείο, τον Φεβρουάριο. Κανένας από τους δύο δεν θα είχε αντιμετωπίσει τον Ζελένσκι ως θήραμα, ιδιαίτερα μπροστά στις κάμερες.
Είναι αδύνατο να τους φανταστεί κανείς να μιλούν για τον Πούτιν με τον τρόπο που έκανε πρόσφατα ο Γουίτκοφ στον Τάκερ Κάρλσον. Ο Γουίτκοφ αποκάλυψε ότι ο Πούτιν προσευχήθηκε για τον Τραμπ στην εκκλησία μετά την απόπειρα δολοφονίας του περασμένου καλοκαιριού. Ο ρώσος ηγέτης χάρισε επίσης στον Γουίτκοφ ένα κολακευτικό πορτρέτο του Τραμπ. Ο Πούτιν ήταν «εξαιρετικά ευγενικός», είπε ο Γουίτκοφ. «Χρειάζεται θάρρος για να το πεις αυτό», απάντησε ο Κάρλσον. Οποια και αν είναι η ειρηνευτική φιλοδοξία του Τραμπ, ο Πούτιν φαίνεται να διαβάζει καλύτερα τον Τραμπ από ότι ο Τραμπ τον Πούτιν.
Αργότερα στη ζωή τους, ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι παραλίγο να ανταλλάξουν τις θέσεις τους για Ρωσία. Σε ένα άρθρο του 2014 για τους Financial Times, ο Μπρεζίνσκι υποστήριξε τη «Φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας, η οποία θα την έκανε ένα φιλοδυτικό, ουδέτερο κράτος μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Ο Κίσινγκερ ενέκρινε την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, μετά την εισβολή της Ρωσίας το 2022. Η στροφή του Κίσινγκερ μπορεί πιθανώς να αποδοθεί στις ανάγκες των Συνεργατών Κίσινγκερ, της ακμάζουσας επιχείρησης συμβούλων του. Η πρόσβαση στον Λευκό Οίκο ήταν ζωτικής σημασίας για την εταιρεία του.
Ο Μπρεζίνσκι δεν είχε επιχείρηση. Δεν είχε λοιπόν καμία ανάγκη να αλλάξει τις απόψεις του. Ασκούσε κριτική σε όλους τους προέδρους, ακόμη και τον Μπαράκ Ομπάμα, τον οποίο είχε υποστηρίξει και θαύμαζε, λόγω της αντίθεσής του στον πόλεμο του Ιράκ, το 2003. Ο Μπιλ Κλίντον, ο οποίος είχε ευχαριστήσει πρώτον τον Μπρεζίνσκι, αφού υπέγραψε το νομοσχέδιο για την επικύρωση της αρχικής επέκτασης του ΝΑΤΟ το 1999, που περιελάμβανε την Πολωνία, έπεσε επίσης στην εκτίμηση του Μπρεζίνσκι λόγω της ήπιας μεταχείρισής του προς τον νεοεκλεγέντα Πούτιν. Εξαίρεση ήταν ο Τζίμι Κάρτερ, με τον οποίο παρέμειναν φίλοι σε όλη τους τη ζωή.
Η αλλαγή στάσης του Μπρεζίνσκι απέναντι στη Ρωσία, σημειώνουν οι Financial Times, μπορεί να εξηγηθεί λόγω της ηλικίας του, αν και ποτέ δεν άλλαξε άποψη για τον Πούτιν. Τα παιδιά του δυσκολεύτηκαν να τον πείσουν να εγκαταστήσει βηματοδότη όταν έπαθε εγκεφαλικό, στα τέλη του 2014. Είχε μια ενστικτώδη αποστροφή για την τεχνολογία, όμως, το χειρότερο από όλα γι αυτόν ήταν ότι θα ανέβαζε δεδομένα σε έναν υποδοχέα που θα μπορούσε να τον εκθέσει. Οι Ρώσοι θα μπορούσαν να παραβιάσουν τις ιατρικές του πληροφορίες. «Νομίζω ότι ο Πούτιν είναι πολύ απασχολημενος αυτήν τη στιγμή για να ανησυχεί για τα ιατρικά σου δεδομένα», του είπε ο μεγαλύτερος γιος του, Ιαν. Το μεσαίο παιδί του, ο Μαρκ, έγινε αργότερα πρεσβευτής του Μπάιντεν στην Πολωνία.
Οι κριτικοί του Κίσινγκερ και του Μπρεζίνσκι έχουν άφθονο υλικό. «Ο Χένρι Κίσινγκερ, εγκληματίας πολέμου, αγαπητός στην άρχουσα τάξη της Αμερικής, τελικά πέθανε», ήταν ο τίτλος της νεκρολογίας του στο Rolling Stone. Ο μυστικός βομβαρδισμός της Καμπότζης από τον Νίξον, η υποστήριξή του στην αιματηρή καταστολή της εξέγερσης από το Πακιστάν σε αυτό που επρόκειτο να γίνει Μπαγκλαντές, το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ πραξικόπημα στη Χιλή και οι υποκλοπές του δικού του επιτελείου ακολούθησαν τον Κίσινγκερ για το υπόλοιπο της ζωής του. Ωστόσο, διαπραγματεύτηκε επίσης την πρώτη συμφωνία ελέγχου πυρηνικών όπλων και έφτασε κοντά στο να κλείσει μια δεύτερη.
Η περίοδος του Μπρεζίνσκι στην κυβέρνηση δεν άφησε αίμα στα χέρια του, γράφουν οι Financial Times. Ο Κάρτερ ήταν ο μόνος μεταπολεμικός πρόεδρος που δεν διέταξε ποτέ τους στρατιώτες να πολεμήσουν, αν και οκτώ στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους στη ματαιωμένη απόπειρα διάσωσης ομήρων στο Ιράν. Ο Μπρεζίνσκι βοήθησε να παρασυρθούν οι Σοβιετικοί στο Αφγανιστάν το 1979, αν και προφανώς ήταν απόφαση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ να εισβάλει. «Τσίμπησαν το δόλωμα!», φέρεται να είπε σε έναν βοηθό όταν άκουσε την είδηση. Οι απαρχές του παγκόσμιου τζιχαντισμού μπορούν εν μέρει να χρονολογηθούν από τότε. Αλλά οι ισχυρισμοί ότι ο Μπρεζίνσκι έπαιζε τον «νονό της Αλ Κάιντα» είναι ένα παράλογο άλμα. Η τρομοκρατική ομάδα δημιουργήθηκε επτά χρόνια μετά την αποχώρηση του Κάρτερ.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι σημερινές συνθήκες καθιστούν πολύ πιο δύσκολο για έναν Κίσινγκερ ή έναν Μπρεζίνσκι να εμφανιστούν στο προσκήνιο. Στην ψηφιακή εποχή, οι γεωστρατηγικοί ελιγμοί είναι πολύ πιο δύσκολο να εκτελεστούν. Οι επικριτές τους λένε ότι είναι καλό που λείπουν τα σύγχρονα ισοδύναμά τους. Ωστόσο, για να παραφράσουμε αυτό που είπε ένας από τους αγαπημένους κινηματογραφικούς χαρακτήρες του Τραμπ, ο Χάνιμπαλ Λέκτερ, για τον ανακριτή του, ο κόσμος ήταν πιο ενδιαφέρων με τους Κίσινγκερ και Μπρεζίνσκι σε αυτόν.
Οταν πέθανε ο Μπρεζίνσκι, καταλήγουν οι Financial Times, ο Κίσινγκερ έμεινε έκπληκτος από το πόσο απογοητευμένος ένιωθε. Οι δυο τους είχαν συναντηθεί για πρώτη φορά στο Χάρβαρντ, 67 χρόνια νωρίτερα. «Πόσο κεντρική ήταν η παρουσία του Ζμπιγκ στην εικόνα μου για έναν κόσμο που αξίζει να ζεις και να υπερασπίζεσαι με μια απροσδόκητη δύναμη!», έγραψε ο Κίσινγκερ στην οικογένεια του Μπρεζίνσκι όταν έμαθε για τον θάνατό του. «Νοιώθω σαν να έχει εξαφανιστεί ένας υποστηρικτικός πυλώνας της δομής του κόσμου για τον οποίον νοιαζόμουν».
Στον θάνατο, περισσότερο από τη ζωή, αυτοί οι δύο πολιτογραφημένοι Αμερικανοί φαίνεται να τα πηγαίνουν καλά. Καθώς η εποχή τους υποχωρεί, και καθώς η Αμερική αποκηρύσσει τον κόσμο που δημιούργησε η ίδια, και οι δύο αυτές μορφές αξίζει να μελετηθούν.
Protagon.gr