Οι πολεμικές συγκρούσεις που εξελίσσονται γύρω μας, με προεξάρχουσα αυτήν της Ουκρανίας, έχουν επιπτώσεις οικονομικές εντονότατες που ίσως διέφυγαν από τους εγκεφάλους που τις σχεδίασαν. Ο Philip Pilkington σε πρόσφατη ανάλυσή του γράφει «Οι ασχολούμενοι με τα γεωπολιτικά δεν καταλαβαίνουν από οικονομικά». Οι εξελίξεις τείνουν να τον επιβεβαιώσουν.
Από την κατάρρευση του Τείχους και μετά η Ρωσία, όπως και η Κίνα προηγουμένως, εντάχθηκε στο διεθνές οικονομικό σύστημα, όπως εντάσσονται όλες οι καθυστερημένες χώρες. Ο μηχανισμός λειτουργεί ως εξής: Οι χώρες υψηλής ενσωμάτωσης τεχνολογίας και χαμηλού βαθμού εκμετάλλευσης αντλούν πλούτο από τις χώρες χαμηλής ενσωμάτωσης τεχνολογίας και υψηλού βαθμού εκμετάλλευσης. Η άντληση πλούτου γίνεται με δίαυλο το διεθνές εμπόριo: οι αναπτυγμένες χώρες εισάγουν αγαθά (πρώτες και ημικατεργασμένες ύλες) από τις καθυστερημένες χώρες πιο φτηνά απ’όσο θα έπρεπε, άρα πλούτος μεταφέρεται από τις δεύτερες στις πρώτες. Αν τα αγαθά αυτά τα εισήγαγαν από χώρες ιδίου επιπέδου ανάπτυξης, θα τα πλήρωναν πολύ ακριβότερα. Συνεπώς, το διεθνές εμπόριο μεταξύ αναπτυγμένων και καθυστερημένων χωρών λειτουργεί ως ιμάντας μεταφοράς υπερκερδών απο τις δεύτερες στις πρώτες. Αυτά τα υπερκέρδη συντηρούν το επίπεδο ευημερίας στις αναπτυγμένες χώρες και κατά κάποιον τρόπο «εξαγοράζουν» την κοινωνική ειρήνη που επικρατεί εκεί.
Ενα καλό παράδειγμα είναι το φυσικό αέριο που εισήγαγε επί δεκαετίες η Γερμανία από τη Ρωσία. Το φυσικό αέριο ήταν φτηνότερο απ’ ότι πράγματι άξιζε, αυτή η αξία μεταφερόταν από τη Ρωσία στη Γερμανία. Τη διαφορά αξίας που εισέπραττε η Γερμανία την μετέτρεπε σε ευημερία για τους Γερμανούς πολίτες , μεταξύ των άλλων και τους Γερμανούς αγρότες που τώρα διαδηλώνουν στις εθνικές οδούς. Οταν η Γερμανία απεφάσισε ότι πρέπει να απεξαρτηθεί από το Ρωσικό φυσικό αέριο, υποχρεώθηκε να εισάγει υγροποιημένο φυσικό αέριο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ σε τιμές πολύ υψηλότερες. Αρα η μεταφορά αξίας που ελάμβανε χώρα προηγουμένως σταμάτησε. Το αποτέλεσμα ήταν η Γερμανία, που το 2011 απεφάσισε να παροπλίσει όλους τους πυρηνικούς της σταθμούς και να στηριχθεί στις εισαγωγές φυσικού αερίου, να κλείσει το 2023 με οικονομία συρρικνούμενη (-0,3%).
Αυτός ο μηχανισμός ενσωμάτωσης των καθυστερημένων (ή λιγότερο ανεπτυγμένων για να είμαστε πολιτικά ορθοί) χωρών στο διεθνές σύστημα ευνοούσε βέβαια τις ανεπτυγμένες χώρες αλλά βόλευε πολύ και τους πολιτικούς δορυφόρους των ανεπτυγμένων χωρών εντός των καθυστερημένων. Δημιουργούντο μικροί θύλακες πλούτου και εκεί, ώστε το σύστημα να συντηρείται. Αυτό είναι πολύ εμφανές στη Λατινική Αμερική και στην Αφρική, όπου οι εντολοδόχοι των ανεπτυγμένων χωρών διάγουν βίο πολυτελή, ενώ οι πληθυσμοί βρίσκονται στην άκρα ανέχεια.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε μαζί του καταιγισμό οικονομικών κυρώσεων με σκοπό να πλήξουν τη Ρωσική οικονομία. Ουσιαστικά οι κυρώσεις ήταν (α) διακοπή εμπορικών ροών, (β) εμπόδιση μεταβιβάσεων μέσω του συστήματος SWIFT και (γ) διακοπή λειτουργίας δυτικών εταιρειών στη Ρωσία. Ανάλογες κυρώσεις, πιο ήπιες βέβαια, είχαν επιβληθεί στην Κίνα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και κάποιες ευρωπαϊκες χώρες χρόνια πριν. Η ΕΕ επιβάλλει τώρα δασμούς στα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα, που ανταγωνίζονται τα ευρωπαϊκά στην ευρωπαϊκη αγορά. Ολες αυτές οι κυρώσεις είναι μια μορφή οικονομικού πολέμου. Οι ηγήτορες και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού που επέβαλαν τις κυρώσεις αυτές στην Κίνα και αργότερα στη Ρωσία, ήταν σίγουροι ότι θα επέφεραν πλήγμα συντριπτικό στις χώρες αυτές επιταχύνοντας πολιτικές μεταβολές.
Ομως, όπως περιγράψαμε αναλυτικά, αυτές οι κυρώσεις πλήττουν κυρίως αυτούς που τις επέβαλαν. Οι εγκέφαλοι που οραματίζονται την κατάρρευση των καθεστώτων σε Μόσχα και Πεκίνο μάλλον αγνοούν πώς λειτουργεί το διεθνές εμπόριο. Εμποδίζοντας τις ροές πλούτου από Ανατολή προς Δύση, φτωχαίνουν τη Δύση. Αντί η παραγωγή της Ανατολής να πλουτίζει τη Δύση, τώρα εξαιτίας των κυρώσεων συσσωρεύεται στην Ανατολή, αυξάνει το επίπεδο τεχνολογικής ωρίμανσης της Ανατολής και δημιουργεί ροές εμπορίου εντός της Ανατολής. Οπως πολύ σωστά γράφει η HSBCστην πρόσφατη έκδοσή της Tradein 2024: ProceedwithCaution: «η επέκταση των συγκρούσεων, όπως ο Ρωσο-Ουκρανικός πόλεμος, μπορεί να αναταράξει τις ροές, να αυξήσει τα κόστη του εμπορίου για τις επιχειρήσεις και τελικώς να οδηγήσει σε εκτροπή του εμπορίου καθώς οι επιχειρήσεις θα βρουν εναλλακτικούς προμηθευτές».
Αυτό που περιγράφει η HSBCως δυνατότητα έχει ήδη συμβεί. Η Ανατολή, πιεζόμενη από τις επιβληθείσες κυρώσεις, επιταχύνει τη δημιουργία δικών της δομών οικονομικής συνεργασίας (BRICS). Ηδη εντάχθηκαν η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και τα ΗΑΕ. Αυτές οι χώρες δηλώνουν με την ένταξή τους την βούλησή τους να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Δύση.
Η Δύση, έχοντας με δική της απόφαση εγκαταλείψει τεράστιες γεωγραφικές ζώνες άντλησης πλούτου, αναγκάζεται να εντείνει την εκμετάλλευση στο εσωτερικό της πλέον. Εκεί έγκειται η πανουργία της Ιστορίας: η όλο και πιο λυσσαλέα επιμονή στον πόλεμο, στρατιωτικό ή/και οικονομικό, φέρνει το ακριβώς αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Οι πληθυσμοί εντός της Δύσης, μαθημένοι στην ευμάρεια, αρνούνται να δεχθούν την αναπόφευκτη φτωχοποίηση. Βλέπουμε τις τεράστιες, πρωτοφανείς διαδηλώσεις των αγροτών στη Γερμανία και στο Βέλγιο, που αντιλαμβάνονται τη στενή σχέση μεταξύ των παρατεινόμενων πολέμων και του βιοτικού τους επιπέδου. Βλέπουμε την παρακμή των πάλαι ποτέ ισχυρών κομματικών σχημάτων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, με τον Trumpνα επωφελείται ενός ογκούμενου κινήματος διαμαρτυρίας.
Το 2024 εξελίσσεται σε μια χρονιά καμπή. Οσο οι πόλεμοι διαρκούν, η διεθνής φτωχοποίηση θα εντείνεται. Οταν τα διεθνή κέντρα αποφάσεων καταλάβουν ότι δεν μπορούν να ελέγξουν το αποτέλεσμα του πολέμου, υπάρχει μια μικρή ελπίδα να προληφθούν τα χειρότερα. Απέχουμε ακόμη.
*Ανώτερο Διευθυντικό Στέλεχος μεγάλου Ελληνικού Ομίλου Επιχειρήσεων