τις εμπορικές ροές μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης προκαλώντας σημαντικές καθυστερήσεις και επαυξάνοντας τις ήδη υψηλές εμπορευματικές χρεώσεις. Ο πόλεμος καθ’ εαυτός και οι συνακόλουθες κυρώσεις εκ μέρους της Δύσης σε βάρος της επιτιθέμενης Ρωσίας, διέκοψαν την χερσαία -διαμέσου της Ευρασίας- ενεργειακή και εμπορική σύνδεση Ευρώπης-Κίνας -γνωστής ως ‘Βόρειος Διάδρομος’-, την οποία είχε σημαντικώς ενισχύσει η πρωτοβουλία της Κίνας ‘Μία Ζώνη-Ένας Δρόμος’ (OBOR, 2013).
Ταυτοχρόνως, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η ενεργειακή κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία προκλήθηκε λόγω αναμόρφωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας ενεργειακών και λοιπών εμπορικών αγαθών, οδήγησε τις Βρυξέλλες εις άγραν εναλλακτικών της διαμέσου Σιβηρίας εμπορικής οδού σύνδεσης Ασίας-Ευρώπης. Πέραν της Ωκεάνιας Οδού δια-μέσω του Ινδικού ωκεανού και της Ερυθράς και Μεσογείου θάλασσας -η οποία παρότι διέρχεται μέσω σημαντικών για την διεθνή ναυσιπλοΐα στενών (Malacca, Hormuz, Bab el-Mandeb, Suez, Γιβραλτάρ) διακινεί περί το 90 τοις εκατό του παγκόσμιου εμπορίου-, η υπό διαμόρφωση νέα παγκόσμια τάξη αναδεικνύει αφενός τον ‘Αραβο-Μεσογειακό Διάδρομο’ και αφετέρου τον ‘Μεσαίο Διάδρομο’.
Χάρτης 1: Εναλλακτικές οδοί Κίνας-Ευρώπης, Tuba Eldem, ‘Russia’s war on Ukraine and the rise of the Middle Corridor as a third vector of Eurasian connectivity’, German Institute for International and Security Affairs, SWP Comment2022/C 64, 28.10.2022.
Ο ‘Αραβο-Μεσογειακός Διάδρομος’.
Η διπλωματική ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΑΕ-Ισραήλ (‘Συμφωνίες Αβραάμ’, 2020) επέτρεψε την σιδηροδρομική σύνδεση των δύο χωρών μέσω Σαουδικής Αραβίας και Ιορδανίας στο μεσογειακό ισραηλινό λιμάνι της Χάιφα. Σε συνδυασμό με τη δια-μεσογειακή θαλάσσια σύνδεση της Χάιφα με τον Πειραιά, η θαλάσσια συνδεσιμότητα της Ινδίας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα αποτελεί σύντομα μέρος ενός ευρύτερου τόξου εμπορικής συνδεσιμότητας, όπου τα ινδικά προϊόντα θα μεταφέρονται στις μεγάλες αγορές και μεταποιητικά κέντρα της Ευρώπης. Συνδέοντας τις ακτές της Αραβικής Θάλασσας της Ινδίας με τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου της Ελλάδας κατά μήκος του νότιου θαλάσσιου μετώπου της Ευρασίας, ο ‘Αραβο-Μεσογειακός Διάδρομος’ προς την Ευρώπη της Ινδίας έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την αρχιτεκτονική συνδεσιμότητας της Ευρασίας και την θέση της Ινδίας στην παγκόσμια οικονομική τάξη.
Χάρτης 2: Ο ‘Αραβο-Μεσογειακός Διάδρομος’ της Ινδίας, Navdeep Suri, ‘An India-Europe Trade Corridor? The Geoeconomics dimension of an emerging West Asia Quad’, ORF (24.10.2021).
Οι καινοτόμες τεχνολογίες -συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με την παραγωγή, αποθήκευση και χρήση ενέργειας που παράγεται από φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές και υδρογόνο-, γενικώς η εκτεταμένη τεχνολογική συνεργασία Ινδίας και Ισραήλ στον τομέα της πράσινης ενέργειας, αλλά και η ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ από τα πλούσια σε υδρογονάνθρακες κράτη του Περσικού κόλπου, καταδεικνύουν τις αυξημένες δυνατότητες πολυμερών εταιρικών συνεργασιών μεταξύ των πέντε κρατών του εν λόγω διαδρόμου.
Ο ‘Μεσαίος Διάδρομος’.
Η ‘Δια-Κασπιακή Διεθνής Οδός Εμπορίου’ (TITR), άλλως ‘Μεσαίος Διάδρομος’ αποτελεί σιδηροδρομικό και ατμοπλοϊκό εμπορευματικό σύστημα σύνδεσης της Ασίας (ιδίως της Κίνας) με την Ευρώπη, και περιφερειακή οικονομική ζώνη σύνδεσης και οικονομικής ενσωμάτωσης Κεντρικής Ασίας, Καυκάσου και Τουρκίας. Διασχίζει το Καζακστάν, την Κασπία θάλασσα, το Αζερμπαϊτζάν, την Γεωργία και την Τουρκία, καταλήγοντας στην Νότια και Κεντρική Ευρώπη. Τα ανωτέρω κράτη υπέγραψαν δήλωση βελτίωσης των μεταφορικών υποδομών τους (31.03.2022) επιθυμώντας να αναδείξουν τον ‘Μεσαίο Διάδρομο’, καθώς συνιστά την συντομότερη οδό μεταξύ Δυτικής Κίνας και Ευρώπης.
Χάρτης 3: Ο ‘Μεσαίος Διάδρομος’, Tuba Eldem, ‘Russia’s war on Ukraine and the rise of the Middle Corridor as a third vector of Eurasian connectivity’, German Institute for International and Security Affairs, SWP Comment2022/C 64, 28.10.2022.
Παρότι δεν θα μπορέσει να αντικαταστήσει πλήρως την ‘Βόρεια Οδό’, η συντελούμενη περιφερειακή ενσωμάτωση κατά μήκος της TITR, πιθανώς θα ενισχύσει το δυναμικό της σε βάρος της Ρωσίας σε βάθος χρόνου. Σημειωτέον ότι οι στενοί πολιτιστικοί δεσμοί Τουρκίας και κρατών της Κεντρικής Ασίας, συνδυαζόμενοι με την επιθυμία των τελευταίων να διαφοροποιήσουν την εξωτερική πολιτική τους πέρα από την Ρωσία και την Κίνα, ενισχύουν την τουρκική επιρροή στην περιοχή.
Επιπλέον, Τουρκία και ΕΕ επιθυμούν διεύρυνση συνδεσιμότητας στην Ευρασία για την προώθηση ειρήνης και ευημερίας στην περιοχή, ενίσχυση εμπορικής πρόσβασης της ΕΕ στην Κεντρική Ασία και ανθεκτικότητας των ευρωπαϊκών εφοδιαστικών αλυσίδων και διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών. Κυρίως επιδιώκεται η ενίσχυση της ευρασιατικής συνδεσιμότητας προκειμένου να εξισορροπήσει την επιρροή Ρωσίας, Κίνας και Ιράν στην Κεντρική Ασία.
Ενόσω η Μόσχα ασχολείται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Άγκυρα υπέγραψε συμφωνία καθιέρωσης συντονιστικής επιτροπής για την ανάπτυξη του ‘Μεσαίου Διαδρόμου’ με το Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν και Γεωργία, δεδομένου του ότι επιδιώκει να αποσπάσει 30 τοις εκατό των εμπορευματικών ροών του ‘Βορείου Διαδρόμου’. Αλλά και η ΕΕ, λόγω των συνεπειών της ρωσικής εισβολής στην εφοδιαστική αλυσίδα ενέργειας και αγαθών, προσβλέπει στην Κεντρική Ασία ως εναλλακτική πηγή τροφοδοσίας. Η Ένωση υπέγραψε με το Μπακού ενεργειακή συμφωνία (Ιούλιος 2022) και αναζητεί με το Αζερμπαϊτζάν και Καζακστάν ευκαιρίες οικονομικής διαφοροποίησης, επενδύσεων και εμπορίου.
Επίλογος
Ευλόγως λοιπόν, μπορεί κανείς να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο εξελισσόμενος πόλεμος στην Ουκρανία αναδιαμορφώνει την αρχιτεκτονική ασφάλειας και εμπορευματικής συνδεσιμότητας στην Ευρασία. Κυρίως όμως αντιλαμβανόμαστε την σημασία της κεντρικής θέσης του υποσυστήματος της Ανατολικής Μεσογείου ως καταληκτικό σημείο των υπό διαμόρφωση νέων εμπορευματικών οδών συνδεσιμότητας και περιφερειοποίησης Ασίας-Ευρώπης: των ‘Αραβο-Μεσογειακού’ και ‘Μεσαίου’ διαδρόμων.
Επιπροσθέτως, χρήζει ειδικής μνείας και ανάλυσης το γεγονός ότι η εν εξελίξει πεντηκονταετής αντιπαράθεση συμφερόντων Ελλάδας-Τουρκίας –και σήμερα στον διαμορφούμενο πολυπολικό κόσμο σύγκρουσης των Μεγάλων Δυνάμεων-, κατ’ ουσίαν εδράζεται και πυροδοτείται από αντίπαλους σχεδιασμούς ενεργειακής και εμπορικής συνδεσιμότητας Ασίας-Ευρώπης.
*Ο Δρ. Θρασύβουλος Μαρκέτος είναι Νομικός-Διεθνολόγος, Αναλυτής Γεωστρατηγικής της Ενέργειας Ευρασίας, Επιστημονικός Συνεργάτης Γεωστρατηγικής-Γεωοικονομίας (ecub Lab) και Βοηθός Διαλέκτης, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ‘Οικονομία, Άμυνα, Ασφάλεια’, Τμήμα Οικονομίας, Σχολή Οικονομίας και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Διδάσκων Γεωπολιτικής Ενέργειας Ευρασίας/Ερευνητικός Συνεργάτης, 'Ινστιτούτο Διαρκούς, Επιμόρφωσης' (ΙΔΕ), ΓΕΕΘΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης, Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής 'Γεωπολιτική-Ενέργεια', 'Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης' (ΙΕΝΕ)