Ο Αθανάσιος Μαρτίνος δε μίλησε για το έργο του, αλλά το έργο του υπάρχει. Και για μένα η φράση του Ιωάννη Καποδίστρια «Το έργο είναι ο Άνθρωπος» του ταιριάζει απολύτως.
Εκτός των άλλων ο Αθανάσιος Μαρτίνος είναι άνθρωπος της παράδοσης, όμως βρίσκει το κουράγιο να ομολογεί και τα λιγοστά σφάλματά του. Δε γνωρίζω πολλά τέτοια παραδείγματα στην Ελλάδα.
Έφυγα από το γραφείο του με ανακούφιση. Υπάρχουν ακόμη Έλληνες που εγγυώνται το μέλλον της πατρίδας.
Υποπτεύομαι ότι εμείς οι Έλληνες δεν γνωρίζουμε όσα θα έπρεπε να γνωρίζουμε για το Άγιο Όρος. Είναι ένας θεματοφύλακας της Ιστορίας μας και ταυτόχρονα μία Κιβωτός της Ορθοδοξίας. Πιστεύετε ότι νοιάζονται οι Έλληνες για όλα αυτά;
«Όχι και τόσο. Πόσοι ασχολούνται, άλλωστε, με τη θρησκεία; Είναι λιγότεροι από το 30% και ακόμα λιγότεροι εκκλησιάζονται. Στην επαρχία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Στη Βόρειο Ελλάδα, ας πούμε, το Άγιο Όρος είναι αναγνωρισμένο, το έχουν πολύ ψηλά. Κοιτάξτε, τώρα που γνώρισα καλύτερα τους μοναχούς, δεν μου απόμειναν προκαταλήψεις για τα κίνητρά τους. Ανέβηκαν στην εκτίμησή μου περισσότερο. Το κίνητρό τους, στη συντριπτική πλειοψηφία, είναι η πίστη τους στον Χριστό. Θα έλεγα πως αυτό είναι μια τεράστια παράδοση, που έχει παίξει πολύ θετικό ρόλο στην εξέλιξη του Γένους μας».
Ναι, οφείλω να το πω. Η Ορθοδοξία υπήρξε σωτήρια στη ζωή μου. Έχω πάει στο Όρος πολλές φορές και νιώθω ότι «πυροβολεί» Βυζάντιο. Οι θησαυροί του είναι αριστουργήματα της τέχνης.
«Και τα συντηρούν με ευλάβεια οι μοναχοί. Πολλοί από τους μοναχούς είναι μορφωμένοι και είναι συντηρητές αυτών των σπουδαίων έργων. Και είναι καλοί διαχειριστές αυτής της πνευματικής περιουσίας. Το έργο τους είναι σπουδαίο. Εάν υποθέσουμε ότι όλο αυτό το είχε σαν ευθύνη το κράτος, θα χρειαζόταν 500 δημοσίους υπαλλήλους για να τα βγάλουν πέρα! Οι μοναχοί προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους. Προσεύχονται 12 ώρες και 8 ώρες εργάζονται σε διάφορες χρησιμότατες εργασίες. Είναι πολύ παραγωγικοί. Είναι οικοδόμοι, αρχιτέκτονες, κτίστες, φτιάχνουν εργαλεία. Αλλά ασχολούνται και με τη σύγχρονη τέχνη: κατασκευάζουν υπέροχα ποτήρια, αγιογραφίες, ξυλόγλυπτα. Έχουν εκδόσεις σπάνιες».
Ποια είναι η δυσκολία σας στο να διοικείτε το Όρος;
«Εγώ δεν διοικώ τίποτα. Απλώς υπάρχει μια παρουσία του κράτους, γιατί αυτό ορίζει το Καταστατικό του Αγίου Όρους. Ο διοικητής είναι υπεύθυνος για την τάξη και την ασφάλεια των μοναχών».
Ξέρω διοικητές που πήγαν στο Άγιο Όρος χωρίς να έχουν ιδέα πού πήγαν.
«Ο Ψυχάρης βοήθησε πολύ. Με την επιρροή που είχε στην κυβέρνηση, φρόντισε και χρηματοδοτήθηκαν πάρα πολλά έργα. Αλλά πάρα πολλά έργα έκανε εκεί και ο Κώστας Λαλιώτης. Η αναγέννηση του Αγίου Όρους έγινε κυρίως με χρήματα που εξασφάλισαν ο Κώστας Λαλιώτης και ο Ψυχάρης».
Μου είπατε πριν πως θέλετε να φύγετε από το Όρος.
«Μα είμαι 72 χρονών, κύριε Λιάνη. Θα κάτσω ακόμα έναν χρόνο. Εγώ το έκανα σαν διακονία. Σαν υποχρέωση στην Παναγία. Μου το ζήτησαν με μια επιστολή. Είχα ένα δίλημμα: να μείνω στη δουλειά μου, να παίρνω πιο πολλά λεφτά και να έχω την ησυχία μου ή να κάνω μια θυσία και να πάω στο Άγιο Όρος; Την έκανα».
Και η οικογένεια, μένει στο ράφι;
«Είμαστε μια δεμένη οικογένεια. Η κόρη μου, Γεωργία, είναι από το 2012 βουλευτής Ανατολικής Αττικής και η δραστηριότητά της τιμά την οικογένεια. Η άλλη κόρη μου, Μαρίνα, με τον σύζυγό της, Παντελή, έχουν τρεις κορούλες».
Επιτέλους, κύριε Μαρτίνο, πείτε μου μια αποτυχία στη ζωή σας.
«Τις αποσιωπώ τις αποτυχίες μου. Βέβαια, δεν τις αποσιωπά η γυναίκα μου! Αν είχα αφιερώσει περισσότερο χρόνο στα παιδιά μου, θα είχα πιο ήσυχη τη συνείδησή μου».
Μήπως μου μοιάζετε; Κι εγώ έκανα το ίδιο, αλλά προσπαθώ να βρω εξιλέωση στα εγγόνια μου.
«Εγώ, ξέρετε, έχω χάσει και μία κόρη. Αυτό είναι μια ανεπούλωτη για τη ζωή μου πληγή. Είναι ό,τι πιο άτυχο με συνάντησε στη ζωή».
Πώς διαχειριστήκατε μια τόσο σοβαρή απώλεια;
«Έχω τη δουλειά μου. Και φιλοσοφώ τα θέματα. Γι’ αυτό δεν το λέω “αποτυχία”, αλλά “ατυχία”. Αλλά καμιά φορά πιάνω τον εαυτό μου να λέει: “Μήπως αν ήσουν πιο κοντά, μπορεί κάπως να…”. Δεν ντρέπομαι να πω ότι προσεύχομαι κάθε μέρα. Αυτό με δυναμώνει».
Με εντυπωσιάζει αυτό. Θεωρώ πως η προσευχή έχει καταντήσει μία τυπολατρική υπόθεση.
«Κάθε άλλο. Προσεύχομαι σαν τους παλιούς χριστιανούς. Η προσευχή μου είναι ιερατική».
Η φίλη μου Ειρήνη Παπά μου είχε πει ότι είναι αδικία να μην πηγαίνουν γυναίκες στο Άγιο Όρος, και ήθελε να παραβιάσει το άβατο.
«Το Άβατο, μια παράδοση 1.000 ετών, είναι δύσκολο να αλλάξει».
Υπήρξατε ποτέ απαισιόδοξος;
«Όχι, γιατί έχω μια πολύ αισιόδοξη μητέρα».
Παντού η μητέρα σας, λοιπόν!
«Ήταν αφοσιωμένη στα παιδιά της. Έχασε τον πατέρα μου νέο, ήταν 49 χρονών. Δεν παντρεύτηκε, δεν ασχολήθηκε με τα κοσμικά και τα κοινωνικά. Αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά σ’ εμάς. Μας έδωσε μαθήματα εργατικότητας, αλληλεγγύης και τα χόμπι της: φυσιολατρία, ψάρεμα».
Η Ελλάδα έχει μεγάλα προβλήματα, τα οποία την έχουν πλήξει ήδη. Εσείς όμως μου φαίνεστε αισιόδοξος.
«Καλά, έχουμε αντιμετωπίσει όμως απρόβλεπτες δυσκολίες και μεγάλες. Δύο χρόνια πανδημίας, τώρα ο πόλεμος, η ακρίβεια, το ηλεκτρικό, η ενέργεια. Ωστόσο, νομίζω το μέλλον της Ελλάδας είναι στον τουρισμό. Και η ναυτιλία είναι ένας σημαντικός παράγοντας και πάει καλά. Οι προοπτικές για τη ναυτιλία μας είναι θετικές και τον τελευταίο καιρό βλέπω και αρκετές επενδύσεις στη χώρα μας. Έχουμε επίσης πολύ καλό επιστημονικό δυναμικό. Και έχουμε προοπτικές στη βιομηχανία των φαρμάκων, όπου είμαστε από τις πρώτες χώρες».
Παρ’ όλα αυτά η κτηνοτροφία σχεδόν αφανίζεται και ο αγροτικός κόσμος πένεται.
«Θα μπορούσαμε να είμαστε πιο οργανωμένοι. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, που είναι ένας κάμπος, η κτηνοτροφία έχει βιομηχανοποιηθεί κάπως. Και η Ελβετία έχει μικρές κτηνοτροφικές μονάδες, αλλά τις επιδοτούν γενναία. Εμείς νομίζω δεν έχουμε τις ίδιες οικονομικές δυνατότητες… Αλλά μπορούμε να βγάζουμε λεφτά από τον τουρισμό, από τις υπηρεσίες, από τις τράπεζες, και να επιδοτούμε τους κτηνοτρόφους, για να μη φεύγουν από τα χωριά τους. Αλλιώς ο αγροτουρισμός δεν έχει νόημα».
Είπατε τη λέξη «φεύγουν». Η Πρέσπα έχει ερημώσει. Είχε 20.000 πληθυσμό και τώρα έχει μόνο 2.000. Σε όλα τα χωριά, που είναι περισσότερα από 15.
«Η Πρέσπα έχει μεγάλες δυνατότητες να αναπτυχθεί τουριστικά. Και πιστεύω πως πρέπει να αντιγράψουμε επιτυχημένα μοντέλα από το εξωτερικό».
Θεωρώ ότι η γλώσσα μας, κ. Μαρτίνε, πνίγεται και μερικές φορές στραγγαλίζεται από την αθρόα εισβολή των ξένων όρων. Μήπως είναι κι αυτός ένας κίνδυνος για τον αφελληνισμό;
«Νομίζω ότι είναι συνέπεια του ότι οι νέες γενιές δεν διαβάζουν λογοτεχνία, δεν διαβάζουν ποίηση. Έχουν στραφεί στο ίντερνετ, βλέπουν παιχνίδια, και αυτό δεν το θεωρώ καθόλου παραγωγικό. Δεν ξέρουν την ιστορία μας. Έχουν άλλα ενδιαφέροντα».
Εγώ αποφεύγω το διαδίκτυο. Καταργεί τον άμεσο διάλογο, καταργεί το άμεσο φλερτ, σιγά σιγά θα καταργήσει κι άλλα πράγματα…
«Το διαδίκτυο βοηθάει, αλλά υπάρχει μια υπερβολή στη χρήση του. Πρέπει να βρεθεί ένα μέτρο. Δεν μπορεί όμως να καταργήσουμε το διαδίκτυο, που άλλωστε βοηθάει την παραγωγικότητα σε αρκετά επαγγέλματα. Αυτό που θα ήθελα να είναι περισσότερο στο διαδίκτυο, είναι η ενασχόληση με τον πολιτισμό μας. Και κυρίως με την παράδοσή μας, που πρέπει να τη διαφυλάξουμε και να τη διατηρήσουμε, και να τη μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας».
Είπατε για μένα τη φράση-κλειδί: πολιτισμός. Ο Μιτεράν έλεγε: «Αν ήμουν πρωθυπουργός της Ελλάδος, δεν θα έκανα τίποτε που να μην περνάει μέσα απ’ τον πολιτισμό της».
«Είναι μια σπουδαία σκέψη από έναν σπουδαίο ηγέτη».
Μου είπατε ότι προσεύχεστε. Με ποια μορφή;
«Προσεύχομαι και αισθάνομαι ότι ο Θεός υπάρχει. Δεν μπορείς ούτε να Τον καταλάβεις, ούτε να Τον μετρήσεις. Πρέπει να Τον αισθάνεσαι. Να σε κυριαρχεί. Πρέπει να Τον πιστεύεις δηλαδή».
Διακρίνω σε σας μια μεγάλη ανεκτικότητα απέναντι στους ανθρώπους. Δεν αισθανθήκατε ποτέ την ανάγκη να ξεσηκωθείτε ενάντια σε κάτι;
«Μέσα μου ξεσηκώνομαι, καμιά φορά, από αδικίες που γίνονται και δεν μπορείς να κλείσεις τα μάτια. Πιο νέος ξεσηκωνόμουν πιο συχνά. Μερικές φορές και αδίκως προς τους συνεργάτες μου. Όταν έχεις κάποια μορφή εξουσίας, μπορεί να αδικήσεις αυτούς που είναι κάτω από σένα. Πιο νέος δεν είχα την υπομονή και εκνευριζόμουν, τώρα είμαι πιο ήρεμος και πιο ψύχραιμος».
Ο πλούτος;
«Τι να σας πω για τον πλούτο; Ο καθένας θα πρέπει να αμείβεται για την επαγγελματική του αξιοσύνη. Το πέραν του μέτρου στον πλούτο είναι το μεμπτό. Η κερδοσκοπία δηλαδή. Αυτό δεν μου αρέσει».
Έτσι όπως σας έζησα αυτές τις τέσσερις ώρες, περιμένω την απάντησή σας στην ερώτηση αν θα αντιστεκόσασταν στους πειρασμούς.
«Κάθε πρωί σκέπτομαι να μην κάνω κάτι κακό και να μην τιμωρηθώ».
Τι είναι η θάλασσα για σας;
«Μια περιπέτεια. Οι Έλληνες έχουν στο DNA τους περισσότερη θάλασσα απ’ όση στεριά. Η θάλασσα είναι συνώνυμη της περιπέτειας. Συνώνυμη της ελευθερίας, της απεραντοσύνης».
Είναι το μέλλον του ανθρώπου η θάλασσα;
«Η θάλασσα είναι το μέλλον των Ελλήνων, το μέλλον της Ελλάδας. Είμαστε μια πολύ μικρή χώρα, κυρίαρχη σε μια απέραντη θάλασσα».
Εν τέλει, δεν είστε εφοπλιστής, κύριε Μαρτίνο. Εγώ πρόλαβα τον Ωνάση και τον Νιάρχο. Αυτοί ήταν εφοπλιστές, κοσμοκράτορες και έπιναν τη ζωή απνευστί. Αλήθεια, τι γνώμη έχετε γι’ αυτούς;
«Ωραία το είπατε: κοσμοκράτορες. Αλλά ατύχησαν στην προσωπική τους ζωή. Ο Ωνάσης ήταν μια περιπετειώδης προσωπικότητα. Και έφυγε κυνηγημένος από τη Σμύρνη, άνεργος. Αλλά μεγαλούργησε. Ήταν ευφυέστατοι, και αυτός και ο Νιάρχος».
Ναι, αλλά στο τέλος «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Τα είδα όλα στον Σκορπιό μια μέρα που πήγα μετά τον θάνατο της Χριστίνας: Μαρμάρινα μνήματα το ένα πλάι στο άλλο. Αυτοί επεδίωκαν τη δημοσιότητα, εσείς όχι.
«Ήταν άλλα χρόνια. Άλλο γεωπολιτικό περιβάλλον. Ήταν κοσμοπολίτες. Έκαναν παρέα με βασιλιάδες, με σταρ, με ντίβες».
Θα ζηλεύατε μια τέτοια ζωή;
«Είμαι ευχαριστημένος με τη δουλειά μου και την οικογένειά μου».
Είμαι βέβαιος ότι δεν έχετε φανταστεί τον εαυτό σας απόμαχο.
«Όχι, όχι βέβαια, όπως κι εσείς. Εγώ νομίζω ότι είναι σημαντικό να προσπαθούμε να εκπαιδεύουμε τους νέους, όχι με την έννοια να τους δίνουμε μαθήματα ή παραδείγματα, αλλά να μοιραζόμαστε μαζί τους την εμπειρία μας. Αυτό κάνω στα εγγόνια και στα ανίψια μου που είναι κοντά μου στη δουλειά και είναι επαγγελματίες ευσυνείδητοι και ικανοί. Χαίρομαι να μεταδίδω τις εμπειρίες μου και θα χαρώ ακόμα περισσότερο εάν μέσω αυτής της συνέντευξης, κάποιος νέος που θα τη διαβάσει, θα έχει κάποιο όφελος».
*(Αναδημοσίευση από τη Ναυτεμπορική)