κλιματικά ουδέτερη το 2050 με την ανάληψη δράσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, μεταξύ άλλων και με την ανάπτυξη καθαρότερων, οικονομικότερων και πιο υγιεινών μορφών ιδιωτικής και δημόσιας μεταφοράς. Περαιτέρω, η ηλεκτροκίνηση αναπτύσσεται παγκοσμίως με ολοένα και πιο γρήγορους ρυθμούς. Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency), ο παγκόσμιος στόλος ηλεκτροκίνητων οχημάτων το έτος 2019 ξεπέρασε τα 7,2 εκατομμύρια.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο της ηλεκτροκίνησης
Η ηλεκτροκίνηση είχε ρυθμιστεί με σχετικές διατάξεις τα τελευταία χρόνια μόνο αποσπασματικά και μερικώς. Με τον ν. 4439/2016 (Α' 222) ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία 2014/94/ΕΕ για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (L 127) και με τον ν. 4277/2014 (A' 156), με τον οποίο τροποποιήθηκε ο νόμος 4001/2011 (Α' 179), ρυθμίστηκαν ζητήματα σχετικά με την οργάνωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και εισήχθηκαν οι έννοιες των εναλλακτικών καυσίμων, των σημείων επαναφόρτισης ενώ τέθηκαν οι βάσεις της ρύθμισης της εκμετάλλευσης αυτών. Με τη γνωμοδότηση 7/2019 της ΡΑΕ «Σχετικά με τους όρους και τη λειτουργία των Φορέων Εκμετάλλευσης υποδομών επαναφόρτισης Ηλεκτροκίνητων Οχημάτων», με την παρ. 2 του άρθρου 134 του ν. 4001/2011 (Α' 179), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 53 παρ. 3 του ν. 4277/2014, καθώς και με τις διατάξεις της υπ' αρ. 42863/438/2019 κοινής υπουργικής απόφασης (Β' 2040), καθορίστηκαν περαιτέρω οι όροι και οι προϋποθέσεις για την εγκατάσταση και τη λειτουργία των δημοσίως προσβάσιμων σταθμών επαναφόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων. Το πρόσφατο άρθρο 27 του ν. 4643/2019 (Α' 193) αποσαφήνισε περαιτέρω τους ρόλους και τις ευθύνες των διαφόρων φορέων της αγοράς ηλεκτροκίνησης. Παρά ταύτα, εν πολλοίς ο χώρος της ηλεκτροκίνησης έως και πολύ πρόσφατα παρέμενε σε αναμονή νομοθετικών τομών για να περάσει τη γραμμή της αφετηρίας.
Η εισαγωγή του Ν. 4710/2020
Προκειμένου να επιτευχθεί ο διακηρυγμένος στόχος για ανάπτυξη καθαρών μεταφορών, ως αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη των ευρύτερων στόχων απανθρακοποίησης του ενεργειακού μείγματος της χώρας, ήταν απολύτως αναγκαίο να θεσμοθετηθεί ένα σύγχρονο, ολοκληρωμένο και διαφανές πλαίσιο αρχών με απλοποιημένες και ασφαλείς διαδικασίες, που θα αφορά στην ανάπτυξη και τη διαχείριση των υποδομών φόρτισης και την παροχή των σχετικών υπηρεσιών στους χρήστες ηλεκτροκίνητων οχημάτων, όπως επίσης να καθοριστεί η ευρύτερη οργάνωση της αγοράς υπηρεσιών ηλεκτροκίνησης και της διεπαφής της με την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να δημιουργηθεί η αναγκαία επενδυτική εμπιστοσύνη.
Οι ρυθμίσεις που εισάγει ο Νόμος 4710/2020 (εφεξής “Νόμος”) υπό τον τίτλο «Προώθηση της ηλεκτροκίνησης και άλλες διατάξεις» έχουν ως σκοπό τη διαμόρφωση ενιαίου, συστηματικού και ολοκληρωμένου πλαισίου της αγοράς ηλεκτροκίνησης για την αύξηση του στόλου και της διείσδυσης των αμιγώς ηλεκτροκίνητων οχημάτων και υβριδικών ηλεκτροκίνητων οχημάτων εξωτερικής φόρτισης χαμηλών εκπομπών έως 50γρ. CO2/χλμ. στην Ελληνική Επικράτεια (εφεξής “Η/Ο”). Οι εν λόγω ρυθμίσεις έχουν ως αντικείμενο την οργάνωση των δραστηριοτήτων της αγοράς ηλεκτροκίνησης, τον καθορισμό των σχέσεων μεταξύ των φορέων της αγοράς, καθώς και κάθε άλλο ζήτημα σχετικό με τη λειτουργία και τις υποχρεώσεις των φορέων και την αγορά υπηρεσιών ηλεκτροκίνησης, τη θέσπιση οικονομικών-φορολογικών κινήτρων, το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, τη διαμόρφωση του πλαισίου ανάπτυξης των υποδομών φόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων, καθώς και λοιπά σχετικά ζητήματα τεχνικής φύσεως.
Οι πρόνοιες του Ν. 4710/2020
Ο Νόμος αποσκοπεί αφενός στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου για την αγορά ηλεκτροκίνησης και αφετέρου στην προώθηση των Η/Ο μέσω τεσσάρων σημαντικών παρεμβάσεων.
Α. Η πρώτη σημαντική παρέμβαση του Νόμου, πέρα από τα οικονομικά κίνητρα για την απόκτηση ηλεκτροκίνητου οχήματος, αφορά στην παροχή φορολογικών κινήτρων (άρθρα 6-11) με στόχο την ελάφρυνση του κόστους χρήσης ενός Η/Ο αλλά και την ανάπτυξη σημείων φόρτισης. Ειδικότερα, μέσω ενός πλέγματος κινήτρων ενθαρρύνεται η απόκτηση και η χρήση Η/Ο. Τα κίνητρα που παρέχονται περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: έκπτωση δαπάνης για την αγορά και τη μίσθωση αμιγώς ηλεκτροκίνητου ή και plug-in υβριδικού οχήματος με την προσαύξηση να ανέρχεται στο 50% και 35% αντίστοιχα (75% ή 35% για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε νησιωτικές περιοχές), αυξημένους συντελεστές απόσβεσης παγίων, κάλυψη του κόστους φόρτισης και της παροχής οχήματος σε εργαζόμενους χωρίς αυτά να τους επιβαρύνουν ως φορολογητέο εισόδημα, αλλά και εξαίρεση της αγοράς οχήματος μηδενικών ρύπων από την ετήσια αντικειμενική δαπάνη και δαπάνη απόκτησης περιουσιακών στοιχείων από φυσικά πρόσωπα. Ταυτόχρονα όμως ενθαρρύνεται μέσω φορολογικών κινήτρων και η ανάπτυξη υποδομών φόρτισης καθώς προβλέπεται αυξημένος συντελεστής απόσβεσης παγίων και έκπτωση δαπάνης για την αγορά και εγκατάσταση δημόσια προσβάσιμων σημείων φόρτισης με την προσαύξηση να φτάνει το 50% και το 70% σε νησιωτικές περιοχές, ενώ στην περίπτωση αποκλειστικής χρήσης αυτών από τους εργαζόμενους η προσαύξηση θα ανέρχεται στο 30%. Δημιουργούνται με τον τρόπο αυτό, και σε συνδυασμό με τα προγράμματα επιβράβευσης της αγοράς και μίσθωσης Η/Ο μέσω παροχής οικολογικού bonus, οι προϋποθέσεις για την κυκλοφορία των οχημάτων αυτών στους ελληνικούς δρόμους. Για την επίτευξη του στόχου αυτού σημαντική είναι και η συμβολή του δημοσίου τομέα μέσω της υποχρεωτικής ποσόστωσης στις δημόσιες προμήθειες Η/Ο προκειμένου να εκσυγχρονιστεί ο στόλος οχημάτων. Έτσι, προβλέπεται το 25% των νέων οχημάτων από τον Αύγουστο του 2021 να είναι ηλεκτροκίνητα. Επιπροσθέτως, εισάγονται υποχρεωτικά “πράσινα” κριτήρια επιλογής και αξιολόγησης στις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων που είναι συναφείς με χρήση στόλου οχημάτων, ώστε να έχουν προβάδισμα οι υποψήφιοι που διαθέτουν Η/Ο.
Β. Δεύτερη παρέμβαση αποτελεί η στήριξη της βιομηχανίας και η προσέλκυση επενδύσεων (άρθρα 6-11). Η βιομηχανία είναι πυλώνας για την ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης και στο Νόμο προβλέπεται η παροχή σημαντικών κινήτρων που στοχεύουν στην εγκατάσταση παραγωγικών επενδύσεων σε τεχνολογίες και τομείς της ηλεκτροκίνησης (μπαταρίες, φορτιστές, εξαρτήματα οχημάτων) στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης. Δημιουργείται έτσι ένας νέος κύκλος οικονομίας στον οποίο συνυπάρχουν η υψηλή τεχνολογία, η καινοτομία και η έρευνα, προωθώντας την τοπική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η μείωση του φορολογικού συντελεστή κατά 5% και για πέντε κερδοφόρες χρήσεις, η αύξηση των συντελεστών απόσβεσης παγίων και η δυνατότητα απόσβεσης της επένδυσης σε μόλις τρία χρόνια από την έναρξη λειτουργίας της μονάδας, η έκπτωση δαπάνης εργοδοτικών εισφορών κατά τη φάση κατασκευής και ανεξάρτητα από την ηλικία του εργαζομένου με προσαύξηση της δαπάνης κατά 50%, και η προσαύξηση της κεφαλαιουχικής δαπάνης για τα πάγια στοιχεία ενεργητικού της μονάδας κατά 15%, είναι κίνητρα που μειώνουν σημαντικά τις φορολογικές υποχρεώσεις μιας νεοσύστατης παραγωγικής επιχείρησης δίνοντας ταυτόχρονα ισχυρό κίνητρο και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου υψηλής τεχνολογίας. Συνδυαστικά με τα οικονομικά κίνητρα προβλέπεται η επιτάχυνση της έκδοσης άδειας εγκατάστασης και λειτουργίας, προκειμένου η διεκπεραίωση της διαδικασίας να γίνεται κατά προτεραιότητα από τις αρμόδιες υπηρεσίες (άρθρο 4).
Γ. Τρίτη ουσιαστική και δομική παρέμβαση συνιστούν οι υποδομές φόρτισης με πολύπλευρες διαστάσεις, επιτρέποντας τη γρήγορη ανάπτυξη δικτύων φόρτισης που να καλύπτουν επαρκώς την ελληνική επικράτεια (άρθρα 17-27). Αυτό επιτυγχάνεται: α) με την Τοπική Αυτοδιοίκηση να αναλαμβάνει την εκπόνηση ειδικών σχεδίων φόρτισης Η/Ο μέσω των οποίων χωροθετούνται θέσεις στάθμευσης και φόρτισης, προβλέποντας μάλιστα τη δωρεάν στάθμευση των Η/Ο σε αυτές· β) με το Δημόσιο τομέα να δημιουργεί ειδικές θέσεις για τη στάθμευση και τη φόρτιση σε όλα τα κτίρια των δημοσίων υπηρεσιών, τα οποία διαθέτουν χώρους στάθμευσης· γ) με τη δημιουργία χώρων στάσης-στάθμευσης ΤΑΞΙ, όπου θα εγκατασταθούν υποδομές φόρτισης, ώστε οι οδηγοί ηλεκτροκίνητων ΤΑΞΙ να μπορούν να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες επαναφόρτισης κατά την αναμονή επιβατών· δ) με την πρόβλεψη εγκατάστασης επαρκών σημείων φόρτισης αναλογικά με τις διαθέσιμες θέσεις στάθμευσης στα νέα αλλά και τα υπό ανακαίνιση κτίρια, όπως επίσης και στα αμιγούς επαγγελματικής χρήσης υφιστάμενα κτίρια· ε) με την απλοποίηση της διαδικασίας ώστε ένας κάτοχος Η/Ο που κατοικεί σε πολυκατοικία να μπορεί εύκολα και γρήγορα να εγκαταστήσει ένα οικιακό φορτιστή στο ιδιωτικό χώρο στάθμευσής του και στ) με τη δυνατότητα διενέργειας διαγωνισμών σε τοπικό επίπεδο για τη δημιουργία υποδομών φόρτισης, σύμφωνα με προδιαγραφές που θα εκδοθούν από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Δ. Η τέταρτη παρέμβαση αφορά την οργάνωση και τη λειτουργία της αγοράς των ως άνω υποδομών (άρθρα 12-16). Ειδικότερα, οι ρυθμίσεις προωθούν ένα ανταγωνιστικό, διαφανές και χρηστικό μοντέλο αγοράς με στόχο την απρόσκοπτη πρόσβαση του πολίτη και τη βέλτιστη εξυπηρέτησή του. Ταυτόχρονα δημιουργείται ένα φιλικό για τις ιδιωτικές επενδύσεις περιβάλλον με στόχο την ανάπτυξη επαρκών υποδομών φόρτισης και την παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό: α) δημιουργείται Μητρώο Υποδομών και Φορέων της Αγοράς Ηλεκτροκίνησης με στοιχεία τόσο για τους φορείς της αγοράς όσο και για τα δημοσίως προσβάσιμα σημεία φόρτισης. Έτσι, αφενός διευκολύνεται η εποπτεία της σχετικής αγοράς και αφετέρου ο πολίτης αποκτά ψηφιακή πρόσβαση στο δίκτυο φόρτισης, λαμβάνοντας ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο μέσω του κινητού τηλεφώνου για τη διαθεσιμότητα του εγγύτερου σημείου φόρτισης. Ταυτόχρονα παρέχονται σε πραγματικό χρόνο όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το κόστος φόρτισης, την πλοήγηση σε διαθέσιμο σημείο φόρτισης, κράτηση θέσης και σύγκριση τιμών· β) οργανώνεται η ανάπτυξη και λειτουργία των υποδομών φόρτισης για τις οποίες υπεύθυνοι είναι οι Φορείς Εκμετάλλευσης Υποδομών Φόρτισης Ηλεκτροκίνητων Οχημάτων (ΦΕΥΦΗΟ)· γ) καθορίζεται ο ρόλος του Παρόχου Υπηρεσιών Ηλεκτροκίνησης που μέσω των υπηρεσιών εντοπισμού και πληρωμής που παρέχει διευκολύνει την πρόσβαση στις υποδομές φόρτισης καθώς και τη χρήση τους· δ) καθορίζεται ο ρόλος του ΔΕΔΔΗΕ, ο οποίος υποχρεούται να διευκολύνει τη σύνδεση σημείων φόρτισης με το δίκτυο διανομής, συνεργαζόμενος κατά τρόπο που δεν εισάγει διακρίσεις με κάθε επιχείρηση που αναπτύσσει και λειτουργεί τέτοια σημεία· ε) ρυθμίζονται θέματα τιμολόγησης των υπηρεσιών φόρτισης, στη βάση της ελεύθερης τιμολόγησης και της διαφάνειας τιμών και χρεώσεων, ενώ θεσπίζεται η δυνατότητα ad hoc χρέωσης χρηστών ηλεκτρικών οχημάτων σε όλες τις δημοσίως προσβάσιμες υποδομές φόρτισης, προς όφελος του χρήστη Η/Ο· στ) θεσπίζεται μηχανισμός παρακολούθησης της ανάπτυξης των δημόσια προσβάσιμων υποδομών φόρτισης, στη βάση του ανταγωνιστικού μοντέλου της αγοράς, με στόχο την πλήρη γεωγραφική κάλυψη της Ελληνικής επικράτειας, και λαμβάνοντας υπόψη την αναλογία των υποδομών φόρτισης σε σχέση με το σύνολο των ηλεκτροκίνητων οχημάτων που κυκλοφορούν σε αυτή και ζ) προβλέπονται διαδικασίες ελέγχου της επαρκούς ανάπτυξης των υποδομών και στοχευμένης παρέμβασης, ώστε και ο κάτοικος μιας ακριτικής περιοχής να έχει δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές. Καθορίζεται έτσι ο ρόλος της Πολιτείας στην ενίσχυση και υποστήριξη των δράσεων ανάπτυξης της ηλεκτροκίνησης στη χώρα.
Αρμόδιο για την οργάνωση και την εποπτεία της αγοράς ηλεκτροκίνησης είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με τη ΡΑΕ για θέματα που άπτονται της αρμοδιότητός της. Στην κατεύθυνση της μείωσης των ρύπων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των μεταφορών, επιβάλλεται περιβαλλοντικό τέλος € 3.000 στα εισαγόμενα μεταχειρισμένα οχήματα παλαιού τύπου (τεχνολογίας Euro 4), με τα έσοδα που θα προκύψουν να προορίζονται μέσω του Λογαριασμού Ειδικού Σκοπού για την ενίσχυση των φιλικών προς το περιβάλλον μεταφορών. Ταυτόχρονα, επιβάλλεται απαγόρευση των εισαγωγών των ακόμα παλαιότερων και εξαιρετικά ρυπογόνων οχημάτων (τεχνολογίας Euro 1, 2 και 3), δεδομένου ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος να καταστεί η Ελλάδα “χωματερή” της Ευρώπης καθώς ενδέχεται να σημειωθεί έξαρση της ακινητοποίησης των οχημάτων παλαιού τύπου σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη-μέλη λόγω των αυξημένων εκπομπών CO2 αλλά και των μικροσωματιδίων που εκπέμπουν (άρθρο 5).
Η εκκίνηση της μετάβασης
Απώτερο στόχο του Νόμου αποτελεί η μετάβαση στην κινητικότητα των χαμηλών εκπομπών, όπως έχει αποτυπωθεί στο ΕΣΕΚ (Β' 4893), καθώς και στην Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της 20ής Ιουλίου 2016, με τίτλο «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την κινητικότητα των χαμηλών εκπομπών», στην οποία τονίζεται η ανάγκη μείωσης των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων από τις μεταφορές που επιβαρύνουν την υγεία του πληθυσμού και υποβαθμίζουν το περιβάλλον και υπογραμμίζεται ο σημαντικός ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η ηλεκτροκίνηση για την επίτευξη αυτών των στόχων. Ειδικότερα, σύμφωνα με το ΕΣΕΚ, βασικό στόχο για την ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς ηλεκτροκίνητων οχημάτων αποτελεί η επίτευξη μεριδίου τριάντα τοις εκατό (30%) ηλεκτροκίνητων επιβατικών οχημάτων επί των συνολικών νέων ταξινομήσεων κατά το έτος 2030. Τα σενάρια των ενεργειακών προσομοιώσεων που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΣΕΚ δείχνουν ότι, αν αυτό το υψηλό μερίδιο συμμετοχής στις νέες ταξινομήσεις επιτευχθεί από το έτος 2027 και κρατηθεί σταθερό, με αυξητική τάση, μέχρι το 2030, τότε μπορούν να επιτευχθούν υψηλά μερίδια συμμετοχής στο σύνολο του στόλου, αποτυπώνοντας και την τελική τάση που θα διαμορφωθεί κατά τις αρχές της μεθεπόμενης δεκαετίας για σταδιακό εξηλεκτρισμό των οδικών επιβατικών μεταφορών. Τα δεδομένα για τον προσδιορισμό της εξέλιξης του μεριδίου Η/Ο εξετάστηκαν και αξιολογήθηκαν στα σενάρια που καταρτίστηκαν στο πλαίσιο του ΕΣΕΚ, όπου και παρατίθενται τα οικεία επιστημονικά, στατιστικά και τεχνικά στοιχεία, καθώς και οι αντίστοιχες προβλέψεις, βάσει των οποίων σχεδιάσθηκαν οι ρυθμίσεις του Νόμου. Οι δε ανωτέρω στόχοι για την προστασία του περιβάλλοντος και τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ποτέ δεν ήταν τόσο επίκαιροι, όσο κατά την τωρινή περίοδο, όπου η προστασία της δημόσιας υγείας καθίσταται πρωταρχική αναγκαιότητα.