Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση (2008) και η Αραβική Άνοιξη (2011) έφεραν στο φως σοβαρά εσωτερικά προβλήματα της Αιγύπτου, αποτέλεσμα των οποίων ήταν, πέραν των παρατεταμένων λαϊκών εξεγέρσεων(4), η ανατροπή του προέδρου Χόσνι Μπουμπάρακ, η διαδοχή του από τον Μοχάμεντ Μόρσι, η ανατροπή του τελευταίου και τελικώς η ανάδειξη του στρατηγού Αλ-Σίσι στην προεδρία της χώρας. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, εξελίσσεται ένας επικίνδυνος ανταγωνισμός μεταξύ χωρών οι οποίες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, διεκδικούν κυρίαρχο ρόλο στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου.
Σε αυτό το περίπλοκο και ασταθές πλαίσιο, όπου ανταγωνισμοί, διεκδικήσεις και προθέσεις κυριαρχίας κρατών που αντιλαμβάνονται τα δρώμενα στη Μεσόγειο ως ιστορική ευκαιρία αναβάθμισης της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής τους ισχύος, η Αίγυπτος καλείται να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της, γεγονός με ιδιαίτερη σημασία, τόσο για μέλλον της χώρας, όσο και για τις συνεργασίες της με άλλες χώρες-εταίρους, στους οποίους συγκαταλέγονται η Ελλάδα και η Κύπρος.
Δρώντες και προκλήσεις
Η γεωπολιτική αβεβαιότητα στην Ανατολική Μεσόγειο προέρχεται από στρατηγικές αντιλήψεις χωρών που διαθέτουν ακτογραμμές προεκτεινόμενες μέσω της γεωγραφίας των ΑΟΖ σε θαλάσσια οικόπεδα με αποθέματα υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία, επικαλούμενη την αναπτυξιακή δυναμική και τη στρατιωτική της ισχύ, (αυτό)προβάλλεται ως περιφερειακή δύναμη με sine-qua non ρόλο στην έρευνα και διαχείριση των κοιτασμάτων της μεσογειακής λεκάνης. Ακολουθεί αναθεωρητική πολιτική έναντι της συνθήκης της Λωζάνης (1923), θέτοντας εκ νέου και σε διευρυμένη νομική βάση, ζητήματα περιορισμού της εθνικής κυριαρχίας Ελλάδας και Κύπρου αναφορικά με το Αιγαίο, την ΑΟΖ, τα δικαιώματα έρευνας, κλπ. Λαμβάνοντας εξοπλιστική και οικονομική βοήθεια μέσω ιδιότυπων εταιρισμών με Ρωσία, Κατάρ, κλπ. οικοδομεί μεθοδικά εικόνα δρώντος με μεγάλη γεωστρατηγική και διεθνή επιρροή. Εμπλέκεται σε στρατιωτικές επιχειρήσεις εντός Συρίας επικαλούμενη το Κουρδικό ζήτημα, αλλά και εντός λιβυκού εδάφους υποστηρίζοντας τον Σάρατζ, με τον οποίο συνήψε διμερή συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ Τουρκίας-Λιβύης επιχειρώντας «γεωπολιτικό διεμβολισμό» των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδος(5) στη Μεσόγειο. Επιπλέον, η Τουρκία καθίσταται επικίνδυνη για την Αίγυπτο λόγω των σχέσεων της με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και της νέο-οθωμανικής αντίληψής της ως ηγέτιδας των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής.
Στη Λιβύη, εξελίσσεται ένας μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος που απειλεί με αποσταθεροποίηση όλο το βορειοαφρικανικό τόξο. Η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, έδωσε χώρο και χρόνο για ενεργότερη εμπλοκή Γαλλίας και Ιταλίας στα πράγματα της Λιβύης. Σκοπός των χωρών αυτών είναι να αναδειχθούν σε κυρίαρχους δρώντες όσον αφορά την επίτευξη πολιτικής λύσης, ανάλογα με το πως η κάθε χώρα κατανοεί τη λύση, και στο βαθμό που ή όποια λύση εξυπηρετεί τα συμφέροντά της στην εκμετάλλευση των σημαντικών ενεργειακών πόρων της Λιβύης. Το σκηνικό αστάθειας επηρεάζεται λόγω αποκλίσεων(6) στους στρατηγικούς σχεδιασμούς και στις επιχειρηματικές βλέψεις των δύο χωρών. Αν στο σκηνικό προστεθεί η κλιμακούμενη, τα τελευταία χρόνια, πολιτικοστρατιωτική εμπλοκή Τουρκίας και Ρωσίας, καθίσταται προφανές, ότι τα δυτικά σύνορα της Αιγύπτου αποτελούν δυνητική πύλη εισαγωγής σοβαρών προβλημάτων για τη χώρα.
Σημαντικός δρών είναι και το Ισραήλ, του οποίου οι σχέσεις με την Αίγυπτο είναι εποικοδομητικές, ενώ υφίστανται μεταξύ τους συμμαχίες στην ενέργεια, στην άμυνα κλπ. ιδιαίτερα μετά τη σύγκρουση Ισραήλ-Τουρκίας λόγω των γεγονότων στο πλοίο Mavi Marmara, αλλά και της τουρκικής «βουλιμίας» για κυριάρχηση στους ενεργειακούς πόρους της Μεσογείου και εργαλειοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου μέσω ενός νεο-οθωμανικού imperium. Το κρίσιμο ζήτημα είναι η πιθανή αναθέρμανση των σχέσεων Ισραήλ- Τουρκίας, σε ποιο βαθμό θα επιτευχθεί και ποιο αντίκτυπο θα έχει για το κύρος της Αιγύπτου στον αραβικό κόσμο.
Τέλος, σημαντικό είναι το πλαίσιο σχέσεων της Αιγύπτου με Ελλάδα και Κύπρο που, στην τρέχουσα περίοδο, βρίσκονται στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Σε αυτό έχει συμβάλλει η συμφωνία για τον αγωγό East-Med. Ωστόσο, δεν είναι ευδιάκριτη η στάση της Αιγύπτου σε περίπτωση κλιμάκωσης της αντιπαράθεσης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος.
Τι «μέλλει γενέσθαι»;
Τα προαναφερόμενα οδηγούν στην εξέταση σειράς πιθανών μελλοντικών σεναρίων τα οποία η Αίγυπτος καλείται να διαχειριστεί:
- Εισαγωγή κρίσης, εφόσον η ανάμιξη Τουρκίας, Ρωσίας, Γαλλίας και Ιταλίας στη Λιβύη περιπλέξει και μεταλλάξει την εμφύλια σύγκρουση σε θρησκευτικοπολιτική μεταξύ μουσουλμάνων και αλλόθρησκων. Στην περίπτωση αυτή, πιθανολογείται ενεργοποίηση των Αδελφών Μουσουλμάνων με ότι αυτό συνεπάγεται για το καθεστώς του Αλ-Σίσι.
- Αποσταθεροποίηση του αιγυπτιακού καθεστώτος με «εκ των έσω» δράση της Τουρκίας, εργαλειοποιώντας τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, με παράλληλη κλιμάκωση των ψυχολογικών επιχειρήσεων κατά της αιγυπτιακής ηγεσίας(7).
- Σύγκρουση Αιγύπτου-Τουρκίας, αν η τελευταία συνεχίσει την παροχή όπλων και τεχνικής υποστήριξης στον Σάρατζ με υποκίνηση αντι-αιγυπτιακών ενεργειών εντός Λιβύης. Αν η σύγκρουση μεταφερθεί νοτίως της Κρήτης, δεν αποκλείεται και ελληνική εμπλοκή.
- Τέλος, η στάση των αραβικών χωρών (Σ. Αραβία, Κατάρ, Μαγκρέμπ, κλπ.) έναντι της Αιγύπτου θα πρέπει να αξιολογηθεί σοβαρά, στο ενδεχόμενο να προκύψει γεωπολιτικό ή/και γεωστρατηγικό όφελος για το Ισραήλ.
*Λίγα λόγια για τον Δρ. Φίλιππο Σπανίδη, Διευθυντή Έργων Φυσικού Αερίου-Πετρελαίου στην ASPROFOS Engineering S.A.
Ο Φίλιππος-Μάρκος Σπανίδης είναι Διπλωματούχος Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός, κάτοχος Μεταπτυχιακού και Διδακτορικού Διπλώματος στη Διοίκηση Βιομηχανικών και Περιβαλλοντικών Συστημάτων και πιστοποιημένος Γεωπολιτικός Αναλυτής. Έχει δημοσιεύσει 32 εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Είναι Διευθυντής Έργων Φυσικού Αερίου-Πετρελαίου στην ASPROFOS Engineering S.A.
-----
1 Το ΑΕΠ της Αιγύπτου από τα 14.81 bil-USD το 1978, ανήλθε στα 332.90 bil-USD το 2016, δηλαδή αυξήθηκε κατά 22.5 φορές (πηγή: http://datatopics.worldbank.org/world-development-indicators/)
2 Η γεωγραφική έκταση του κοιτάσματος καλύπτει 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ το και μέγεθός του προσδιορίζεται στα 30-τρις κ.μ. εκμεταλλεύσιμων αερίων υδρογονανθράκων (Α. Στυλιανού, Το κοίτασμα Zohr της Αιγύπτου, 2015-https://energypress.gr/news/koitasma-zohr-tis-aigyptoy )
3 Η. Κονοφάγου, Ν. Λυγερού, Α. Φώσκολου. Από το κοίτασμα Ζορ στα κοιτάσματα της Κρήτης, 2015. - https://energypress.gr/news/apo-koitasma-zor-sta-koitasmata-tis-kritis
4 Εξεγέρσεις του 2011 στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάϊρο, στην Ισμαηλία, κλπ.
5 Η στρατηγική της Άγκυρας αποσκοπεί σε διεμβολισμό της ΑΟΖ και των χωρικών υδάτων Κύπρου και Ελλάδος μέσω «διαγώνιων» ή/και «χιαστεί» διευθετήσεων της Τουρκικής ΑΟΖ με τις ΑΟΖ χωρών της ανατολικής-νοτιοανατολικής μεσογειακής ακτογραμμής. Η στρατηγική αυτή εξυπηρετείται από την καθυστέρηση της Ελλάδος στο να προβεί στις απαιτούμενες νομικές διευθετήσεις για την ελληνική ΑΟΖ στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών και κανονισμών. Το γεγονός αυτό, μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης Ελλάδος και Κύπρου, και πάντα υπό τη σκιά της απειλής casus-belli εκ μέρους της Τουρκίας, της ανυπαρξίας κεντρικής ευρωπαϊκής γεωπολιτικής αντίληψης και στρατηγικής, καθώς επίσης και στην αποθυμία του αμερικανικού παράγοντα που περιορίζεται σε παραινέσεις του τύπου «συνεννοηθείτε μεταξύ σας».
6 Οι διαφοροποιήσεις Γαλλίας και Ιταλίας οφείλονται στην έλλειψη δομημένης στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τα κρίσιμα ζητήματα της Μέσης Ανατολής (και όχι μόνο). Στις όποιες πρωτοβουλίες και διαμεσολαβήσεις της ΕΕ, κυριαρχεί η διατήρηση των διεθνοπολιτικών ισορροπιών και των οικονομικών/εμπορικών συνεργασιών και που έχουν συναφθεί από τις ανεπτυγμένες χώρες του σκληρού οικονομικού πυρήνα της ΕΕ με τις χώρες της Μέσης Ανατολής σε τομείς, κυρίως, όπως η ενέργεια, το περιβάλλον, η τεχνολογία και οι υποδομές.
7 Ως απάντηση στις καλές (επί του παρόντος…) τριμερείς σχέσεις της Αιγύπτου με Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ, αλλά και στην επιλογή υποστήριξης της Αιγύπτου στο στρατηγό Χάφταρ, η Τουρκία διεξάγει ψυχολογικές επιθέσεις (με δυσμενείς χαρακτηρισμούς από επίσημα χείλη) κατά του Αλ-Σίσι σε μια προσπάθεια προσωπικής αποδόμησής του, κατηγορώντας τον ότι ευθυγραμμίζεται με πολιτικές αντιτιθέμενες με τα συμφέροντα του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου. Ως εκ τούτου, η Τουρκία εισάγει έμμεσα τη θρησκευτικοπολιτική διάσταση στο πλαίσιο της Λιβυκής κρίσης και της πολιτικής αμφισβήτησης και προσβολής του κύρους της Αιγύπτου ως μουσουλμανικής χώρας με δεσπόζοντα ρόλο στον αραβικό κόσμο.