Σήμερα η σχεδίαση του αγωγού -ο οποίος το 2013 και ακολούθως το 2015 εντάχθηκε στα συγχρηματοδοτούμενα έργα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γνωστά ως PCIs - Projects Of Common Interest, έχοντας προσελκύσει συνολική χρηματοδότηση περίπου € 30 εκατ. για τις απαιτούμενες αρχικές μελέτες- ευρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, αλλά απέχει πολύ ακόμη από τη φάση λήψης της τελικής επενδυτικής απόφασης, δηλαδή αυτό που αποκαλούν στη διεθνή επενδυτική ορολογία ως FDI - Final Investment Decision. Και αυτό δεν είναι δυνατό εάν δεν εκφραστεί πρώτα κατάλληλο επενδυτικό ενδιαφέρον που σήμερα, πέραν της ΔΕΠΑ-Edison, απλούστατα δεν υπάρχει.
Είναι αυτονόητο ότι για να υλοποιηθεί ένα τεράστιο έργο υποδομής όπως ο East Med, προϋπολογισμού της τάξης των €8,0 με €10,0 δισ., θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα αρκετά ισχυρό consortium που θα αναλάβει να εξεύρει την απαιτούμενη χρηματοδότηση, να οργανώσει και να επιβλέψει την κατασκευή του και ασφαλώς να αναλάβει τη λειτουργία του αγωγού σε βάθος χρόνου και σε επικερδή βάση. Το μεγαλύτερο, όμως, πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η εν λόγω κοινοπραξία, παρά τη διάχυτη αισιοδοξία και ενθουσιασμό που επιδεικνύουν σήμερα οι κυβερνήσεις των χωρών που υποστηρίζουν -πολιτικά και μόνο- το project, δηλαδή Ελλάδα, Ιταλία, Ισραήλ και Κύπρος, είναι η εξασφάλιση των απαραίτητων ποσοτήτων αερίου και μάλιστα σε ανταγωνιστικές τιμές, ώστε αυτή να μπορεί να διαπραγματευθεί και να κλείσει συμβόλαια πώλησης με ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες σε μακροπρόθεσμη βάση.
Η δε εξασφάλιση μιας αρχικής ποσότητας 10,0 δισ. κυβικών μέτρων από την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με ορίζοντα παράδοσης το 2027-2029, δεν είναι τόσο εύκολη όσο υποστηρίζουν διάφοροι αναλυτές, γιατί ήδη παρατηρείται ανταγωνισμός μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, των σημερινών παραγωγών στην περιοχή, για τη διάθεση ποσοτήτων σε βιομηχανικούς πελάτες. Πιο συγκεκριμένα, τα 30,0 δισ. κυβικά μέτρα ετήσιας παραγωγής από το κοίτασμα Zohr της Αιγύπτου θα κατευθυνθούν κυρίως στην εσωτερική αγορά και ένα μικρότερο μέρος για υγροποίηση στα δυο LNG τέρμιναλ (στο Ιντκού και την Νταμιέτα), ενώ από τα 10,0 δισ. κυβικά μέτρα από τη δεύτερη φάση του Leviathan στο Ισραήλ, ένα μέρος θα κατευθυνθεί για υγροποίηση σε ένα από τα ανωτέρω LNG terminals και ένα μέρος θα απορροφηθεί από την εγχώρια αγορά σε Ισραήλ και Ιορδανία. Παράλληλα, το αέριο από το κοίτασμα ‘Αφροδίτη’ της Κύπρου προορίζεται και αυτό για υγροποίηση στην Αίγυπτο και εξαγωγή στις διεθνείς αγορές, αφού βάσει τελευταίων πληροφοριών από τη Λευκωσία, έχει επιτευχθεί σχετική συμφωνία.
Αλλά ακόμα και εάν εξευρεθούν επαρκείς ποσότητες φυσικού αερίου από τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, υπάρχει το θέμα της τιμής διάθεσής των προς τις ευρωπαϊκές εταιρείες, οι οποίες σήμερα αγοράζουν αέριο σε λίαν ανταγωνιστικές τιμές, στα €4,0 με €4,5 ανά mbtu,τόσο από εγχώριους παραγωγούς και Νορβηγία, αλλά και από την Gazprom, ιδίως μετά τη συμφωνία της τελευταίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον περασμένο Μάιο. Σήμερα η Gazprom, έχοντας αποδεχθεί πλήρως το καθεστώς της εσωτερικής αγοράς αερίου της ΕΕ και έχοντας μάλιστα αναλάβει πολύ συγκεκριμένες δεσμεύσεις προς την Κομισιόν σε θέματα μεταφοράς και διάθεσης ποσοτήτων, συμμετέχει ισότιμα στην αγορά με ανταγωνιστικά τιμολόγια και πρόσβαση στους αγωγούς της από ευρωπαϊκές εταιρείες.
Η εν λόγω ρωσική ενεργειακή εταιρεία είναι σήμερα ο βασικός προμηθευτής της ευρωπαϊκής αγοράς, διοχετεύοντας 190-200 δισ. κυβικά μέτρα το χρόνο, ποσότητα που ισοδυναμεί με το 40% του συνολικού μεγέθους της αγοράς. Επιπλέον, μέσα στα επόμενα χρόνια, η ευρωπαϊκή αγορά πρόκειται να κατακλυσθεί από ένα τσουνάμι φθηνού LNG τόσο από την Αφρική, όσο και από τις ΗΠΑ (ήδη το πρώτο αμερικανικό φορτίο LNG στη Ρεβυθουσα είναι γεγονός) που θα έλθει να ανταγωνισθεί με το διατιθέμενο σήμερα αέριο μέσω χερσαίων αγωγών, βάσει μακροχρόνιων συμβολαίων take or pay. Στην περιοχή μας, ένας ακόμα σοβαρός ανταγωνιστής του East Med θα είναι αναμφίβολα ο αγωγός TAP που ήδη από το 2020 θα αρχίσει να προμηθεύει την ευρωπαϊκή αγορά στην αρχή με 10,0 δισ. κυβικά μέτρα το χρόνο και μετά το 2026-2027 -όταν δηλαδή θα ετοιμάζεται για λειτουργία ο East Med- με άλλα 10 δισ. κυβικά μέτρα.
Βάσει των ανωτέρω, καθίσταται προφανές ότι υπάρχουν σήμερα πολλά ερωτηματικά ως προς την οικονομική βιωσιμότητα του East Med υπό τις παρούσες και τις υπό διαμόρφωση συνθήκες τόσο στην ευρωπαϊκή αγορά, όσο και σε αυτή της Ανατολικής Μεσογείου. Η ευρεία πολιτική στήριξη που απολαμβάνει σήμερα το γιγάντιο αυτό έργο είναι δυσανάλογη του οικονομικού και εμπορικού ενδιαφέροντος που αυτό έχει προσελκύσει μέχρι τώρα. Η δε χρησιμότητα του αγωγού αυτού στη συνολικότερη προσπάθεια της ΕΕ για απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο (στην οποία συμπεριλαμβάνεται και ο TAP) θα πρέπει να αξιολογηθεί στο πλαίσιο ενός εξωπραγματικού διαχρονικού ευρωπαϊκού ‘αφηγήματος’ που θέλει την Ευρώπη να αρνείται τη γεωγραφική και πολιτιστική της ταυτότητα και την Ελλάδα να ενισχύει το εθνικό της γόητρο ως οιονεί ανερχόμενος ‘ενεργειακός κόμβος’. Δηλαδή μία πλήρης άρνηση της πραγματικότητας, αφού στην καλύτερη περίπτωση ο East Med θα μπορεί να καλύπτει το 2,5% της ετήσιας ευρωπαϊκής ενεργειακής προμήθειας!
Όμως ακόμα και εάν επιτευχθεί μία περίλαμπρη διακρατική συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων σήμερα κρατών (Ελλάδος, Ισραήλ, Ιταλίας και Κύπρου), ουδεμία εγγύηση υπάρχει ότι το έργο θα εισέλθει σύντομα σε τροχιά υλοποίησης. Αυτό ασφαλώς δε σημαίνει ότι ο East Med θα πρέπει να επανεξεταστεί ή και να εγκαταλειφθεί, αφού η επί χάρτου ύπαρξή του και μόνο βοηθά στην ενίσχυση μιας ευρύτερης στρατηγικής συμμαχίας μεταξύ των κρατών της περιοχής -της Αιγύπτου συμπεριλαμβανομένης- που έρχεται να αντιπαρατεθεί με την αυξανόμενη τουρκική προκλητικότητα και τις επεκτατικές βλέψεις της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο. Υπό αυτή την έννοια, ο East Med θα παραμείνει ακόμα για αρκετό διάστημα ένας καθαρά ‘πολιτικός’ αγωγός, με προοπτική υλοποίησης εάν και εφόσον διασφαλισθούν οι κατάλληλες συνθήκες προμήθειας και διάθεσης αερίου από τα -υπό ανάπτυξη- κοιτάσματα της περιοχής.