Οι απόγονοί μας θα το δουν αυτό ως έγκλημα.
Η τελευταία έκθεση του Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ασχολείται με τις επιπτώσεις από την αύξηση κατά 1,5 βαθμό κελσίου και για τα μέσα με τα οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί. Διαβάζεται ως μια εις άτοπον απαγωγή, καθιστά, όμως, επίσης σαφές τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο κόσμος αν αγνοηθεί το όριο: η ζωή θα επιβιώσει, αλλά όχι όπως την ξέρουμε.
Υπόβαθρο της έκθεσης είναι η ιδέα του «Anthropocene», μια εποχή στην οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει καταστεί κυρίαρχη επίδραση στον πλανήτη. Σημειώνει ότι η αύξηση των παγκόσμιων συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) είναι 20 μέρη ανά εκατομμύριο ανά δεκαετία. Αυτό είναι 10 φορές γρηγορότερο από οποιαδήποτε αύξηση του CO2 τα τελευταία 800.000 χρόνια. Η προηγούμενη περίοδος με ανάλογες συγκεντρώσεις CO2 ήταν αυτή του Πλειόκαινου 3-3,3 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Είμαστε οι διαμορφωτές του πλανήτη τώρα. Αυτό όφειλε να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Δυστυχώς δεν άλλαξε.
Το σημείο εκκίνησης κάθε ανάλυσης πρέπει να είναι τα συντριπτικά θεωρητικά και εμπειρικά επιχειρήματα για την «ανθρώπινης κατασκευής» κλιματική αλλαγή. Πριν από λίγο καιρό κάποιοι μιλούσαν για μια «παύση» στην παγκόσμια υπερθέρμανση. Αυτό όμως ήταν μια τεχνητή σύγκριση μεταξύ μας χρονιάς El Niño (θέρμανση στην περιοχή του ανατολικού ισημερινού Ειρηνικού) το 1997-8 με τα φυσιολογικά (αν και θερμά) χρόνια που ακολούθησαν. Το El Niño του 2014-6 ξεπέρασε κατά πολύ προηγούμενα ρεκόρ.
Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα είναι ήδη πάνω από ένα βαθμό κελσίου. Αυτό δείχνει πόσο δύσκολο θα είναι να κρατηθεί η αύξηση κάτω από τους 1,5 βαθμούς ή ακόμα και τους δυο. Υπό τις «εθνικά ορισμένες συνεισφορές» στην πραγματικότητα κινούμαστε προς επιπλέον θερμοκρασίες 3-4 βαθμών έως το 2.100. Ο Ντόναλντ Τραμπ ήδη αποκήρυξε τις αμερικανικές δεσμεύσεις. Άλλες χώρες μπορεί να αποτύχουν.
Τι πρέπει να αλλάξει για να έχουμε υψηλή πιθανότητα να κρατήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους 1,5 βαθμούς; Οι καθαρές παγκόσμιες εκπομπές CO2 πρέπει να πέσουν στο μηδέν όχι πολύ μετά το 2040, και άλλες πηγές της κλιματικής αλλαγής -εκπομπές μεθανίου και νιτρώδους οξέου, για παράδειγμα- πρέπει επίσης να υποχωρήσουν από το 2030. Μια μείωση των καθαρών εκπομπών CO2 ως το 2055 απλά καθιστά πιθανό η αύξηση της θερμοκρασίας να είναι κάτω των δυο βαθμών κελσίου.
Η διαφορά του μισού βαθμού είναι απροσδόκητα σημαντική. Η IPCC τονίζει ότι «ο περιορισμός της παγκόσμιας υπερθέρμανσης στους 1,5 βαθμούς κελσίου προβλέπεται να μειώσει τους κινδύνους για βιοποικιλότητα, αλιεία και οικοσυστήματα, την λειτουργία τους και την παροχή αγαθών στην ανθρωπότητα, όπως απεικονίζεται από τις πρόσφατες αλλαγές στα οικοσυστήματα στους πάγους της Αρκτικής και τα θερμά νερά στους κοραλλιογενείς υφάλους». Αυτό έχει σημασία.
Η έκθεση εξετάζει σειρά από διαφορετικά μονοπάτια για την μεγάλη πτώση των εκπομπών ρύπων που απαιτεί ο στόχος των 1,5 βαθμών κελσίου. Οι εκπομπές της βιομηχανίας πρέπει να μειωθούν κατά 75-90% ως το 2050 έναντι αυτών του 2010. Αυτό θα απαιτήσει ένα συνδυασμό χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας, υδρογόνου βιώσιμων βιολογικών πρώτων υλών και υποκατάστασης προϊόντων.
Οι επιλογές έχουν επιβεβαιωθεί τεχνολογικά, αλλά η εφαρμογή τους σε πλανητική κλίμακα είναι άλλο θέμα. Η μείωση των εκπομπών μέσω της βελτίωσης της αποδοτικότητας -όπως υποστηρίζει ο Amory Lovins του Rocky Mountain Institute- θα είναι ανεπαρκής. Απαραίτητες θα είναι επίσης μεγάλες αλλαγές στις αστικές υποδομές και τον σχεδιασμό. Η γεωργία θα πρέπει να στρέψει την παραγωγή σε ενεργειακές καλλιέργειες μεγάλης κλίμακας. Θα χρειαστεί επίσης η δέσμευση άνθρακα και η αποθήκευση σε μεγάλη κλίμακα.
Συνολικά θα πρέπει άμεσα να στρέψουμε τον κόσμο σε διαφορετικές επενδύσεις και άλλο αναπτυξιακό μονοπάτι. Αυτό είναι περισσότερο εφικτό τεχνικά απ’ όσο πιστεύαμε. Πολιτικά, όμως, είναι μεγάλη πρόκληση.
Πάνω απ’ όλα η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται τεράστια θέματα διανομής μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, μεταξύ κρατών που ενδιαφέρονται για τη λύση και όσων όχι και, μεταξύ των ανθρώπων που παίρνουν αποφάσεις σήμερα και όσων αύριο θα υποστούν τις συνέπειες. Η φυσική ροπή είναι είτε να μην κάνουμε τίποτα, ενώ επιμένουμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, είτε να συμφωνήσουμε ότι υπάρχει πρόβλημα και να προσποιούμαστε ότι δρούμε. Δεν είναι ξεκάθαρο πιο είναι χειρότερο.
Ένα επιχείρημα κατά της δράσης είναι ότι δεν γνωρίζουμε πόσο ακριβή θα αποδειχτεί η κλιματική αλλαγή. Αυτό το επιχείρημα όμως προφανώς έχει δυο όψεις. Κανείς δεν ξέρει ποιους κινδύνους θα αντιμετωπίσει εν τέλει η ανθρωπότητα αν συνεχίσει στην παρούσα πορεία. Ξέρουμε, όμως, ότι οι απόγονοί μας είναι πολύ πιθανό να καταλήξουν σε ένα διαφορετικό πλανήτη χωρίς επιστροφή στον δικό μας. Στο στοίχημα που θα αντιμετωπίσουν τότε οι απόγονοί μας μπορεί να ανταπεξέλθουν. Μπορεί όμως και όχι. Η λογική επιλογή σίγουρα είναι να συντηρήσουμε τον πλανήτη που έχουμε.
Για να το κάνουμε αυτό, όπως είναι τώρα ξεκάθαρο, απαιτείται συνεργασία σε πλανητική κλίμακα. Δεν θα επιτευχθεί λειαίνοντας τις γωνίες. Πρόκληση αυτής της κλίμακας οι άνθρωποι αντιμετώπισαν μόνο σε καιρούς πολέμου και τότε μόνο ο ένας ενάντια στον άλλο. Η πιθανότητα κοινής δράσης μοιάζει σχεδόν μηδενικήστον σημερινό εθνικιστικό κόσμο. Θα πρέπει κάποιος να δει την αντίδραση σε αυτή την έκθεση του IPCC -ουσιαστικά ένα συλλογικό «χασμουρητό»- για να το συνειδητοποιήσει.
Δεν πρέπει όμως να γελιόμαστε: κινδυνεύουμε από ένα εκτροχιασμένο -και μη διαχειρίσιμο- κλιματικό χάος. Θα μπορούσαμε να πάμε πολύ καλύτερα από τόσο.
(Financial Times)