Όταν στο μίγμα των διεθνών σχέσεων εμπλέκεται το νερό και η πολιτική και όταν η συνεργασία παραχωρεί τη θέση της στη σύγκρουση, το πόσιμο νερό μετατρέπεται σε καίριο ζήτημα ανθρώπινης και εθνικής ασφάλειας και εργαλείο βίας.
Η μακρά ιστορία των συγκρούσεων στην περιοχή είναι συνυφασμένη με την ιστορία του νερού. Η πρώτη καταγεγραμμένη στα χρονικά, μάχη για το νερό συνέβη γύρω στο 2400 π.Χ. και αφορούσε με τη χρήση αρδευτικών καναλιών στις αρχαίες πόλεις Umma και Lagash της Μεσοποταμίας, που βρίσκονταν μεταξύ του Τίγρη και του Ευφράτη. Όταν έπεσαν τα τείχη και καταστράφηκαν οι ναοί της Βαβυλώνας, στα 690 π.Χ., τα νερά του Ευφράτη χρησιμοποιήθηκαν για να απομακρυνθούν τα ερείπια από την πόλη.
Χιλιάδες χρόνια αργότερα, τα ίδια αυτά νερά ευθύνονται, ξανά, για δεκάδες περιστατικών όπου το νερό τείνει να είναι η σκανδάλη, το όπλο ή ο στόχος για το ξέσπασμα της βίας.
Το 2016, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ ανέφερε ότι ο έλεγχος του Τίγρη και του Ευφράτη αποτελούσε απώτερο στρατηγικό στόχο του διαβόητου Ισλαμικού Κράτους. Το ISIS κυκλοφόρησε βίντεο με το οποίο παρότρυνε τους οπαδούς του να χρησιμοποιούν το νερό ως όπλο για να εξοντώνουν τους εχθρούς του.
Κατά τη διάρκεια του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου στη Συρία και της διαιώνισης της βίας στο Ιράκ, όλα τα μεγάλα φράγματα στην περιοχή έχουν υποστεί επιθέσεις και χρησιμοποιούνται ως όπλα για να αποκόψουν την παροχή νερού, ή για να προκαλέσουν καταστροφικές πλημμύρες στα χωριά και τα αγροκτήματα που απλώνονται στην περιοχή.
Όλες αυτές οι προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένου του σκληρού ανταγωνισμού για τον έλεγχο των λιγοστών υδάτινων αποθεμάτων, έχουν τεθεί στο μικροσκόπιο των διεθνών υπηρεσιών άμυνας και πληροφοριών. Όπως σημείωσε η αμερικανική υπηρεσία εθνικών πληροφοριών το 2012: «Την προσεχή δεκαετία, τα προβλήματα με το νερό θα εντείνουν την αστάθεια σε χώρες που είναι σημαντικές για τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ.
Η λειψυδρία, η κακή ποιότητα των αποθεμάτων και οι πλημμύρες, από μόνες τους, είναι απίθανο να προκαλέσουν την κατάρρευση ενός κράτους. Όμως, τα προβλήματα με το νερό, σε συνδυασμό με τη φτώχεια, τις κοινωνικές εντάσεις, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τις αναποτελεσματικές ηγεσίες και τους υποτυπώδεις πολιτικούς θεσμούς, θα πυροδοτήσουν μια έκρηξη των κοινωνικών εντάσεων οι οποίες, με τη σειρά τους, είναι ικανές να επιφέρουν την κατάρρευση ενός κράτους».
Το Pacific Intitute και τo WRI ιχνηλατούν το ρόλο του νερού στο ευρύτερο πλαίσιο της ασφάλειας και επιχειρούν να προσδιορίσουν τις κατάλληλες στρατηγικές που θα μειώσουν τον κίνδυνο που ορθώνει το νερό για την παγκόσμια ειρήνη.
Το πρότζεκτ, Water, Peace and Security (WPS) αποσκοπεί στο να αναπτύξει εργαλεία και στρατηγικές που θα βοηθήσουν να εξαλειφθεί ο κίνδυνος για το ξέσπασμα συγκρούσεων για το νερό και θα βελτιώσουν τις πιθανότητες ώστε να αποτελέσει, στο μέλλον, πηγή συνεργασίας.
Αρχίζουμε ήδη να αντιλαμβανόμαστε το πώς να μειώσουμε τους κινδύνους που ενέχει ο έλεγχος των υδάτινων αποθεμάτων για την παγκόσμια ασφάλεια. Οι βασικές προσεγγίσεις της WPS περιλαμβάνουν:
· Ανάπτυξη τεχνικών και αναλυτικών εργαλείων που θα λειτουργούν σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, για την κατανόηση και τον εντοπισμό ενδεχόμενων απειλών για την ανθρώπινη ασφάλεια, που σχετίζονται με το νερό σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
· Εφαρμογή ταχύτατων, επιτόπου, αξιολογήσεων για την επαλήθευση και περαιτέρω έρευνα απειλών και τον καθορισμό πιθανών παρεμβάσεων.
· Διενέργεια επαφών με εκπροσώπους της διεθνούς διπλωματίας, με εμπειρογνώμονες των τομέων άμυνας και ανάπτυξης ("τρισδιάστατο" κοινό) καθώς και με τις εθνικές κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών όπου εντοπίζονται απειλές.
· Παροχή κατάρτισης και ανάπτυξης ικανοτήτων καθώς και ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την εξεύρεση αποτελεσματικών λύσεων και βέλτιστων πρακτικών, για να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν τις υφιστάμενες και τις μελλοντικές κρίσεις και να αποτραπούν πιθανές αποσταθεροποιητικές συγκρούσεις, η μαζική μετανάστευση, ή η οξεία επισιτιστική ανασφάλεια.
· Διάλογος για το νερό ανάμεσα στους βασικούς ενδιαφερόμενους, σε όλα τα επίπεδα, για να αποκλιμακώνονται οι εντάσεις και να διανοίγονται οδοί για την εξεύρεση λύσεων.
· Βελτίωση και επιβολή του διεθνούς δικαίου για τα ύδατα που προστατεύει τους πολίτες και τις μη στρατιωτικές υποδομές, όπως είναι τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης.
· Δημιουργία ανθεκτικών συστημάτων ύδρευσης για την ενίσχυση της δυνατότητας των κοινοτήτων να υπομένουν και, εν συνεχεία, να ανακάμπτουν ύστερα από περιόδους ένοπλων συγκρούσεων.
Αυτή δεν θα είναι μια εύκολη υπόθεση, ιδίως για τη Μέση Ανατολή, όπου οι πολιτικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές και οικονομικές εντάσεις εξακολουθούν να αποσυνθέτουν την περιοχή. Το άσχημο στην όλη υπόθεση είναι ότι η βία που συσχετίζεται με το νερό, δεν μειώνεται, αλλά αυξάνεται στην περιοχή αυτή. Μόνο κατά το 2016 και το 2017, δεκάδες φράγματα και συστήματα ύδρευσης δέχτηκαν επιθέσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα να στερήσουν σε εκατομμύρια ανθρώπους την πρόσβαση σε ασφαλές νερό και την ατομική υγιεινή.
Η υδάτινες υποδομές χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, ως πολεμικό όπλο, όπως όταν το Ισλαμικό Κράτος προκάλεσε μεγάλες πλημμύρες, απελευθερώνοντας νερό από τα φράγματα κατά μήκος του Τίγρη και του Ευφράτη, για να τιμωρήσουν τους κατοίκους των παραποτάμιων περιοχών που αντιτάχθηκαν στην ιδεολογία τους και για να επιβραδύνουν την προέλαση των αντίπαλων στρατιωτικών δυνάμεων.
Ο κόσμος πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές του για να οικοδομήσει ένα πιο αειφόρο και ειρηνικό μέλλον για το νερό. Για το σκοπό αυτό, το νερό θα πρέπει να εξέλθει από τη σφαίρα των συγκρούσεων και να εισέλθει στον κόσμο της συνεργασίας.
Όπως είχε δηλώσει παλαιότερα ο μεταστάς Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν: «Οι υδάτινοι πόροι του πλανήτη είναι η σωτηρία μας για επιβίωση και βιώσιμη ανάπτυξη. Μαζί πρέπει να τα διαχειριστούμε καλύτερα και να διασφαλίσουμε την αειφόρο χρήση τους για τις επερχόμενες γενεές».