Μαζί με την ιστορία συγκροτούν ένα αμφίστομο ξίφος εξαιρετικά αιχμηρό για όσους γνωρίζουν και τολμούν να το σύρουν με σκοπό την επίτευξη των εθνικών στόχων.
Ο Ερντογάν είναι ένας από αυτούς τους επιδέξιους χειριστές, καθώς χάρη στην αρχική προστασία και στη συνέχεια την ανοχή της Δύσεως, του δόθηκε ικανός χρόνος ώστε να εκπαιδευθεί στον πολύπλοκο χειρισμό αυτού του διαχρονικού όπλου και να δοκιμάσει νέες τακτικές. Συνδυάζοντας έξυπνα μα αποφασιστικά απολυταρχικά και δημοκρατικά στοιχεία κατάφερε να κερδίσει τον απαιτούμενο χρόνο (2003-2018) προκειμένου να θέσει σε λειτουργία την αφύπνιση της τουρκικής στρατηγικής υπερηφανείας.
Σήμερα, ιστορικά γεγονότα όπως η μάχη στο Μάντζικερτ (1071) και η Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως (1453) χρησιμοποιούνται από τον Τούρκο πρόεδρο και τους εκφραστές της νέο-οθωμανικής πολιτικής για την αποδεικτική θεμελίωση της χιλιετούς ιστορικής ενδόξου παρουσίας των Τούρκων στην Ανατολία αλλά και για να αιτιολογήσουν το μεγαλείο των γαζήδων (μουσουλμάνων ιεροπολεμιστών), καθώς Τουρκισμός και Ισλάμ συμπορεύονταν στις κατακτήσεις.
Ο Ερντογάν δείχνει να αισθάνεται γαζής όπως ήταν ο Σελτζούκος σουλτάνος Αλπ Αρσλάν, ο Οθωμανός Μωάμεθ ο Πορθητής, έναν τίτλο τον οποίο απέδωσαν και στον Μουσταφά Κεμάλ. Υπάρχει όμως χώρος για έναν γαζή στον 21ο αιώνα; Πριν απαντήσουμε είναι χρήσιμο να προβούμε και σε άλλες παρατηρήσεις. Ο Ναπολέων επεσήμανε ότι για να κατανοήσεις την πολιτική ενός κράτους πρέπει να μελετηθεί πρώτα η γεωγραφία του. Είναι πρόδηλον ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν ο Ερντογάν έχει μελετήσει τον Γάλλο αυτοκράτορα, όπως δεν είμαστε σε θέση να θεωρήσουμε ότι έχει ξεφυλλίσει κάποια τουρκική μετάφραση του Θουκυδίδου.
Ωστόσο, οι αποφάσεις που έχει λάβει δείχνουν να υπακούουν σε μια αρχή ντετερμινισμού, ο οποίος συνδέεται ευθέως με τη γεωγραφία της χώρας του, την οποία εργαλειοποιεί προς όφελος του οράματός του.
Είναι σαφές ότι η γεωγραφία δεν προκαθορίζει τις εξελίξεις, αλλά όταν συνδυαστεί με τον ανθρώπινο παράγοντα, στην συγκεκριμένη περίπτωση τον ηγέτη δρώντα, ο οποίος τυγχάνει να αισθάνεται «γαζής και εκλεκτός», ακόμη και εκφραστής του μεταφυσικού ισλαμικού πεπρωμένου, τότε μάλλον βρισκόμαστε ενώπιον ενός πάρα πολύ σοβαρού προβλήματος, με αποσταθεροποιητικές προεκτάσεις
Μια έμπειρη ομάδα
Όμως οι ενέργειες του θεοσεβούμενου Τούρκου προέδρου δεν αποτελούν απλώς ένα είδος führerbefehl (σ.σ. Κατευθείαν εντολή του φύρερ, βλ. Αδόλφος Χίτλερ) αλλά συνιστούν το τελικό στάδιο εθνικής γεωστρατηγικής, απόρροια σειράς μελετών και αναλύσεων μιας κλειστής ομάδος στενών επιτελών, οι οποίοι συγκροτούν το ανώτατο επίπεδο διοικήσεως και λήψεως αποφάσεων και εμφορούνται με κοινές αρχές και ιδανικά.
Η έμπειρη ομάδα πλαισιώνεται από στρατιωτικούς, διπλωμάτες, μαζί με άλλους ειδικούς και μη επιστήμονες, οι οποίοι έχουν καθήκον την υλοποίηση του μείζονος γεωπολιτικού εύρους, οράματος Ερντογάν, το οποίο εδράζεται:
α) Στις ιστορικο-γεωγραφικές προτάσεις και υποκειμενικές βεβαιότητες του Αχμέτ Νταβούτογλου,
β) στο πολιτικο-θρησκευτικό δόγμα των Αδελφών Μουσουλμάνων (σ.σ. Για πρώτη φορά φέτος στην NDAA για το 2019 η οργάνωση χαρακτηρίζεται εχθρική προς τα συμφέροντα των ΗΠΑ),
γ) στην αναβίωση του «ορθού» πλην όμως απολεσθέντος οθωμανικού δρόμου, επιδιορθώνοντας τα καταστροφικά λάθη της περιόδου του εμβληματικού σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ (1876-1909), ο οποίος αποτελεί προσωπικό ίνδαλμα του Ερντογάν και
δ) στην επαναφορά του τουρκοκεντρικού χαλιφατικού οράματος ως εργαλείο συσπειρώσεως Αράβων και μη μουσουλμάνων σε μια συμμαχία με τελικό πανισλαμικό στόχο την ανάκτηση του Κουντούς (Ιερουσαλήμ).
Οι επιτελείς του Τούρκου προέδρου γνωρίζουν αρίστως πόσο σημαντικός είναι και τι συνέπειες μπορεί να επιφέρει για την αγγλοσαξονική Δύση ο έλεγχος του κρηπιδώματος (σ.σ. Rimland κατά τον Nicholas Spykman), όπως πιθανότατα και την ρήση του Sir Halford Mackinder ότι «κάθε αιώνας έχει τη δική του γεωγραφική οπτική γωνία».
Οι Δυτικοί οπισθοχωρούν
Τα πύρινα και εξόχως στοχευμένα αντιδυτικά άρθρα του διευθυντού της Yeni Safak, Ιμπραήμ Καραγκιούλ, απλώς αντικατοπτρίζουν τη δυναμική της συγκροτημένης πλέον νέο-οθωμανικής πανισλαμικής διανοήσεως με στόχο την παροχή κατευθύνσεων στην κοινή γνώμη και τους εγχώριους διαμορφωτές αυτής.
Τα επιχειρήματα που προβάλλονται δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με όρους χλευασμού αλλά αντιθέτως να μελετώνται με σκοπό την εξαγωγή πολυεπίπεδων συμπερασμάτων. Είναι πολύ χρήσιμο να γνωρίζεις όλες τις πτυχές της σκέψεως παραγωγής ιδεολογίας, στρατηγικής και δόγματος του αντιπάλου. Ένα από τα δόγματα της καινοφανούς τουρκικής γεωστρατηγικής ωστόσο δεν επιτρέπει παρανοήσεις καθώς η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα – όπως την οραματίζονται οι παροικούντες την Άγκυρα – εκφράζεται με ντετερμινιστικό τρόπο: «Οι δυτικοί θα οπισθοχωρήσουν, οι ανατολικοί θα ανακάμψουν, η Τουρκία θα ισχυροποιηθεί και οι διενέξεις θα ενταθούν».
Εξίσου σαφής είναι και η υποταγή της στρατιωτικής ισχύος σε μια μεταφυσική θρησκευτική αποστολή όπως εκφράστηκε με την περίφημη δήλωση του πρώην Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων Χουλουσί Ακάρ (σ.σ. νυν υπουργού Εθνικής Αμύνης) ότι: «Ο εθνικός μας στρατός ανήκει στον οίκο του προφήτου…».
Ενδείξεις της νεο-οθωμανικής στρατηγικής
Η συσχέτιση όλων των προαναφερομένων παραμέτρων – σε ένα όσο το δυνατόν ευσύνοπτο άρθρο – εκτιμάται ότι μπορεί να μας δώσει συγκεκριμένες ενδείξεις και αποδείξεις αναφορικώς με τη νέο-οθωμανική γεωστρατηγική που φέρει την σφραγίδα του Ερντογάν και στο που αποσκοπεί, με μερικές χρήσιμες προσθήκες και συγκεκριμένα:
Α) Η σύμπηξη συμμαχίας / ειδικής σχέσεως με το Ιράν προηγείται εκείνης με την Ρωσία, καθώς το κουρδικό αποτελεί κοινή απειλή για τους δύο αυτούς ιστορικούς γεωστρατηγικούς αντιπάλους.
Τεχεράνη και Άγκυρα στενά συνδεδεμένες αμφότερες εξαιτίας της δεσμευτικής τελέσεως καθηκόντων ακριτών από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του Rimland (σ.σ. Κρηπίδωμα, από το οποίο απεσχίσθη το Ιράν το 1979) επανακαθορίζουν πλέον τις σχέσεις τους με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα και την εθνική τους γεωστρατηγική ίσως και σε επίπεδο οριοθετήσεως ζωνών επιρροής μεταξύ τους όπως έχει διαφανεί στην Συρία αλλά και στο Ιράκ (βλ. Σύμφωνο Σαανταμπάντ το 1937).
Η νέα ιστορικής εκτιμάται σημασίας προσπάθεια «εγκαρδίου συνεννοήσεως» μεταξύ των δύο χωρών πραγματοποιείται με την πρωτοβουλία Ερντογάν – Αδελφών Μουσουλμάνων στο πλαίσιο ενός πολιτικο-θρησκευτικού συγκερασμού / υπερβάσεως των διαφορών με τελικό στόχο την σύμπηξη ενός σουνιτο-σιιτικού μετώπου.
Αυτό το μοντέλο «συνθήκης» προωθείται και ήδη συμπεριλαμβάνει το Κατάρ, το Πακιστάν, ενώ στοχεύει υπονομευτικά το παρών καθεστώς της Αιγύπτου.
Προσέγγιση της Ρωσίας
Β) Η Ρωσία αξιοποιεί περισσότερο από ποτέ την ιστορικο-γεωγραφική προσέγγιση με την Τουρκία αναβαθμίζοντάς την σε αναγκαιότητα, καθώς αυτό που δεν επετεύχθη μεταξύ Λένιν και Κεμάλ (σ.σ. Είχε προηγηθεί η ανατρεπτική για τα τότε δεδομένα Συνθήκη Χουνκάρ Ισκελεσί το 1833 μεταξύ Μαχμούτ Β΄ και Νικολάου Α΄), υλοποιείται σε πολλαπλά επίπεδα στους τομείς της στρατιωτικής συνεργασίας (S-400 και άλλα συστήματα), της ενεργειακής (αγωγός Turkish Stream, κατασκευή εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενεργείας στο Ακούγιου), της οικονομικής (ίδρυση κοινού επενδυτικού fund, τουρισμός, τομέας κατασκευών κ.λπ.).
Η πιο σημαντική προσέγγιση τελεί σε εξέλιξη στη Συρία, καθώς μόνον μετά από την άδεια της Ρωσίας οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις υλοποίησαν τις επιχειρήσεις «Ασπίδα του Ευφράτου» και «Κλάδος Ελαίας» στην ΒΔ Συρία, σε αντάλλαγμα της υποστηρίξεως στο Χαλέπι και στο Ιντλίμπ και αλλού.
Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο σε ιδεολογικό επίπεδο είναι η επιρροή των ιδεών του Ρώσου διανοητού Αλεξάντερ Ντάγκιν αναφορικώς με την μελλοντική ισχυροποίηση της Ασίας έναντι της φθίνουσας ισχύος της Δύσεως.
*O Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος είναι δημοσιογράφος-αμυντικός αναλυτής
(slpress.gr)