Σοβαρές
πληγές στις βασικές λειτουργίες του οικοσυστήματος και κατ' επέκταση στην
ασφάλεια του ανθρώπου, προκαλεί η εξαρτημένη βιομηχανική γεωργία από τα χημικά
φυτοφάρμακα και λιπάσματα.
Όπως
αναφέρει νέα έκθεση της Greenpeace, σήμερα στην Ευρώπη απειλείται σχεδόν το ένα
τέταρτο (24,5%) των ειδών που είναι ευάλωτα ή κινδυνεύουν, ενώ απειλούνται
βασικές λειτουργίες του οικοσυστήματος, όπως η επικονίαση. Μάλιστα, όπως
τονίζει, το 2015 στην Ευρώπη μειώθηκαν σημαντικά τα έντομα επικονιαστές, όπως
παρατήρησε η ομάδα επιστημόνων «IUCN Task Force on Systemic Pesticides», η
οποία ερεύνησε και ανέλυσε περισσότερες από 800 επιστημονικές μελέτες. Η μείωση
αυτή συνεπάγεται καταστρεπτικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την τροφική
αλυσίδα, καθώς το 70% των 124 βασικών εμπορικών καλλιεργειών που προορίζονται
για ανθρώπινη κατανάλωση στην Ευρώπη, όπως τα μήλα, εξαρτάται από την
επικονίαση.
«Όταν
υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν ότι το ζιζανιοκτόνο Roundup είναι ‘πιθανώς
καρκινογόνο’ και όμως ακόμα κυκλοφορεί ελεύθερα στην αγορά, αντιλαμβάνεται
κανείς το μέγεθος του προβλήματος. Οι μοναδικοί κερδισμένοι από τον φαύλο κύκλο
της χρήσης φυτοφαρμάκων είναι οι έξι εταιρείες που πωλούν και ελέγχουν το 76%
των φυτοφαρμάκων παγκοσμίως. Τα δισεκατομμύρια ευρώ των φορολογουμένων πολιτών
που σπαταλούνται στη στήριξη της τοξικής βιομηχανικής γεωργίας και την έρευνα
για περισσότερα αγροχημικά, πρέπει να επενδυθούν στη στροφή σε βιώσιμες
γεωργικές πρακτικές που παράγουν τροφή χωρίς να μας δηλητηριάζουν», όπως
τονίζει η Έλενα Δανάλη, υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace για τη βιώσιμη
γεωργία.
Σοβαρές
επιπτώσεις...
Εξετάζοντας τις εκτενείς και σοβαρές επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στην υγεία των
ανθρώπων και τα κενά και τις ελλείψεις στο ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο, η
έκθεση της Greenpeace επισημαίνει ότι τα φυτοφάρμακα μειώνουν επωφελείς
οργανισμούς και πληθυσμούς απαραίτητους στην τροφική αλυσίδα και επηρεάζουν
ζωτικές λειτουργίες των οικοσυστημάτων, όπως η επικονίαση, η φυσική
καταπολέμηση επιβλαβών οργανισμών, η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και η
γονιμότητα του εδάφους. Η οικονομική σημασία αυτών των αναντικατάστατων
λειτουργιών των οικοσυστημάτων είναι τεράστια, ενώ το κόστος σε περίπτωση που
χαθούν παραμένει ανυπολόγιστο.
Όσον αφορά
στο ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο, η Greenpeace επισημαίνει κενά και ελλείψεις
στις διαδικασίες αξιολόγησης κινδύνου, έγκρισης και ελέγχου των χημικών
φυτοφαρμάκων. Σήμερα στην Ε.Ε. είναι εγκεκριμένες για χρήση σχεδόν 500
δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων, εκ των οποίων το 25% περίπου υπερβαίνει τα όρια
διείσδυσης στο έδαφος και το νερό, ενώ οι 79 υπερβαίνουν τις κρίσιμες τοξικές
δόσεις για τους υδρόβιους οργανισμούς. Επιπλέον, ο συνολικός αριθμός των
σκευασμάτων (γνωστά ως συνδυασμοί, μείγματα ή κοκτέιλ) που κυκλοφορούν στο
εμπόριο είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των εγκεκριμένων δραστικών ουσιών, άρα
τα σκευάσματα που διατίθενται είναι πιο τοξικά από τις μεμονωμένες δραστικές
ουσίες τους. Σε προηγούμενη έκθεση, η Greenpeace είχε επισημάνει ότι οι πλέον
εκτεθειμένοι στις σοβαρές επιπτώσεις της χρήσης φυτοφαρμάκων είναι οι αγρότες,
οι οικογένειές τους και οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές βιομηχανικής γεωργίας.
Στην ίδια έκθεση παρουσίασε στοιχεία που συνδέουν συγκεκριμένα φυτοφάρμακα με
διάφορες μορφές καρκίνου και νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως Πάρκινσον και
Αλτσχάιμερ.
Χρήση
φυτοφαρμάκων
Σύμφωνα με
την έρευνα, δεδομένων των γνωστών ενδεχόμενων κινδύνων που σχετίζονται με τα
φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται ευρέως στο περιβάλλον, όλα τα φυτοφάρμακα
πρέπει να περάσουν από μία διαδικασία έγκρισης πριν επιτραπεί η χρήση τους. Η
διαδικασία αυτή περιλαμβάνει μία αξιολόγηση των επιπτώσεών τους, βασισμένη σε
ελέγχους τοξικότητας, καθώς και εκτίμηση της έκθεσής τους που βασίζεται στην
μοντελοποίηση για διάφορα σενάρια. Τα μαθηματικά μοντέλα χρησιμοποιούνται
επειδή συνήθως δεν υπάρχουν διαθέσιμα επιτόπια δεδομένα για τις αξιολογήσεις.
Οι αξιολογήσεις για τους κινδύνους των φυτοφαρμάκων και οι εγκρίσεις έχουν κατά
καιρούς αποδειχθεί προβληματικές ή ανακριβείς και, σε ορισμένες περιπτώσεις,
έχει χρειαστεί να γίνουν προσαρμογές αναδρομικά και να επανεξεταστούν
αποφάσεις.
Όπως
αναφέρει η Greenpeace, ένα πρόσφατο παράδειγμα περιορισμών της Ε.Ε. αφορά
ορισμένα συστημικά εντομοκτόνα της οικογένειας των νεονικοτινοειδών. Την 1η
Δεκεμβρίου 2013 απαγορεύθηκαν στην Ε.Ε. για ορισμένες χρήσεις τρία
νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα, το thiamethoxam (που παράγεται από την Syngenta),
το imidacloprid και το clothianidin. Η απαγόρευση αυτή οφείλεται σε ένα ολοένα
αυξανόμενο σώμα επιστημονικών αποδείξεων που αντιτίθενται στην αρχικά θετική
αξιολόγηση που έλαβαν αυτά τα συστημικά εντομοκτόνα, τα οποία τελικά
παρουσίασαν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στις μελιτοφόρες μέλισσες και σε
άλλους επικονιαστές.
Άλλο ένα
παράδειγμα των κινδύνων από τα φυτοφάρμακα προέρχεται από την τρέχουσα συζήτηση
γύρω από την επανέγκριση του ζιζανιοκτόνου glyphosate και τις σημαντικές
διαφορές στα συμπεράσματα διαφορετικών φορέων. Ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για
τον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πρόσφατα κατέταξε το
glyphosate ως «πιθανώς καρκινογόνο», ενώ άλλες επιστημονικές αρχές δίνουν το
πράσινο φως στο ίδιο χημικό. Αυτό δείχνει όχι μόνο πόσο δύσκολη μπορεί να είναι
η αξιολόγηση ενός και μόνο χημικού, αλλά και ότι ακόμα και όταν ένα χημικό έχει
υποβληθεί σε εξονυχιστικό έλεγχο, αποδεικτικά στοιχεία μπορεί να προκύψουν πολύ
αργότερα, κάτι που απαιτεί μία εκτεταμένη αναθεώρηση της έγκρισής του.
Ενώ η
βελτίωση της διαδικασίας έγκρισης των φυτοφαρμάκων στην Ε.Ε. ήταν και συνεχίζει
να είναι σε εξέλιξη, υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά στην αξιολόγηση, την έγκριση
και τη μετέπειτα παρακολούθησή τους. Αυτή τη στιγμή είναι εγκεκριμένες για
χρήση στην Ε.Ε. σχεδόν 500 δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων. Ο αριθμός των
σκευασμάτων φυτοφαρμάκων, γνωστά ως συνδυασμοί, μείγματα ή κοκτέιλ, που είναι
διαθέσιμα στο εμπόριο, είναι πολύ υψηλότερος, καθώς τα φυτοφάρμακα πωλούνται σε
διάφορες μορφές. Τα σκευάσματα αυτά συνήθως δεν περιέχουν μόνο τη δραστική
ουσία, αλλά και πρόσθετα όπως διαλύτες, επιφανειοδραστικές ουσίες και
γαλακτωματοποιητές, που χρησιμεύουν για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα (π.χ.
βοηθούν στη διείσδυση στην κυτταρική μεμβράνη). Μόνο οι δραστικές ουσίες είναι
εγκεκριμένες, όχι τα έτοιμα σκευάσματα.
Δεδομένου
ότι τα σκευάσματα φυτοφαρμάκων μπορεί να είναι πολύ πιο τοξικά από τις
μεμονωμένες δραστικές ουσίες και ότι τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων δεν εμφανίζονται
συνήθως μεμονωμένα αλλά συνδυαστικά, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η Ε.Ε.
έχει αποτύχει μέχρι στιγμής στη ρύθμισή τους. Παρόλο που τόσο οι αθροιστικές
όσο και οι συνεργιστικές επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων έχουν διατυπωθεί στην
επιστημονική βιβλιογραφία, δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν στις διαδικασίες
αξιολόγησης κινδύνου. Ενώ έχουν γίνει πολλές συζητήσεις για την εφαρμογή
τυποποιημένων μεθόδων αξιολόγησης των μειγμάτων, μέχρι στιγμής δεν έχουν
καταλήξει πουθενά.
Νέες
ουσίες...
Εκτός από
την αποτυχία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει το θέμα των συνδυασμών φυτοφαρμάκων, το
ίδιο ισχύει και για ορισμένες ιδιότητές τους. Για παράδειγμα, οι ιδιότητες
ενδοκρινικών διαταρακτών για τον άνθρωπο αποτελούν από το 2009 ένα κριτήριο που
ενδεχομένως αποκλείει την έγκριση χημικών στην Ε.Ε.. Μέχρι τώρα δεν έχει
ανακληθεί καμία έγκριση λόγω του κινδύνου ενδοκρινικών διαταραχών και, παρά τους
ιδιαίτερα σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, η εφαρμογή τυποποιημένων
μεθόδων για την ποσοτικοποίηση αυτών των ιδιοτήτων είναι ακόμα υπό συζήτηση.
Αυτή η κρίσιμη έλλειψη δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το γεγονός ότι είναι πολύ
πιθανό σε περίπτωση που συμπεριληφθούν οι ιδιότητες ενδοκρινικών διαταρακτών
στη διαδικασία έγκρισης, να αποσυρθούν πολλές ουσίες από την αγορά, ενώ
ταυτόχρονα θα γινόταν πιο δύσκολο να δοθεί έγκριση για νέες ουσίες.
Εκτός από
τις σχετικά πρόσφατες ανησυχίες για τα μείγματα φυτοφαρμάκων και την
επιπρόσθετη τοξικότητα, ακόμα και οι αποδεκτές και επί μακρόν χρησιμοποιούμενες
μέθοδοι δοκιμής που εφαρμόζονται στη διαδικασία έγκρισης έχουν πολλά
αποδεδειγμένα μειονεκτήματα. Συνήθως εξετάζονται μόνο οι επιπτώσεις σε λίγους
«πρότυπους» οργανισμούς δοκιμής.
(από την εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ", 17-18/10/2015)