ως ένα είδος αντίκρουσης της ιδέας ότι η κλιματική πολυμέρεια δεν είναι πλέον βιώσιμη. Τελικά, σχεδόν 200 χώρες συμφώνησαν σε ένα οκτασέλιδο έγγραφο που ζητά ισχυρότερες προσπάθειες για την επίτευξη των εθνικών στόχων για τις εκπομπές και την ενίσχυση της οικονομικής στήριξης προς τις φτωχές χώρες που χρειάζονται βοήθεια για να αμυνθούν ενάντια στην εντεινόμενη ζέστη, τις καταιγίδες και τις ξηρασίες.
Ωστόσο, το αποτέλεσμα της COP30 αποκάλυψε βαθιές διαφωνίες, ιδίως σχετικά με το ποιες χώρες θα πρέπει να πληρώσουν για την προσαρμογή και πώς να απεξαρτηθεί ο κόσμος από τα ορυκτά καύσιμα. Η απόφαση Global Mutirão, ένας τίτλος που χρησιμοποιεί τον όρο των Βραζιλιάνων οικοδεσποτών για τη συλλογική δράση, παρέλειψε βασικές διατάξεις σχετικά με τον περιορισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων που αποτελούσαν σημείο αναφοράς για την επιτυχία δεκάδων πιο φιλόδοξων χωρών.
Οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες και ιστορικά χώρες με εκπομπές ρύπων, οι ΗΠΑ και η Κίνα, ήταν εμφανείς στην έλλειψη αντίκτυπου. Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αρνήθηκε να στείλει εκπροσώπους καθώς οι ΗΠΑ αποχωρούν από τις παγκόσμιες συμφωνίες για το κλίμα. Η Κίνα επικεντρώθηκε περισσότερο στα δικά της συμφέροντα στο εμπόριο παρά στην ανάληψη ενός ισχυρότερου ηγετικού ρόλου.
Για ορισμένους διπλωμάτες και ειδικούς, το αποτέλεσμα στην καλύτερη περίπτωση αποτρέπει μια οπισθοδρόμηση σε προηγούμενες συμφωνίες, ενώ παράλληλα δεν κάνει τίποτα περισσότερο για να περιορίσει το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα που παραμένουν η κύρια πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. «Αυτή η COP ήταν η εκδήλωση μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας», δήλωσε η Λίντα Κάλτσερ, εκτελεστική διευθύντρια της Strategic Perspectives.
Η Βραζιλία, η οποία διοργανώνει τη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών στις παρυφές του Αμαζονίου, ανακοίνωσε ότι θα εργαστεί πάνω σε δύο πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της αποψίλωσης των δασών και τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, οι οποίες θα διαμορφωθούν τον επόμενο χρόνο και θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις συνομιλίες της COP31 στην Τουρκία. Για να κατανοήσουμε τι συνέβη και πού αφήνει αυτό τον κόσμο, έχουμε συγκεντρώσει έξι βασικά συμπεράσματα.
Το χάσμα μεταξύ ορυκτών καυσίμων εξακολουθεί να είναι πολύ μεγάλο
Ένας προτεινόμενος οδικός χάρτης για τη μετάβαση από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα ήταν στο επίκεντρο της φετινής COP, με την υποστήριξη περίπου 80 χωρών, συμπεριλαμβανομένων της Κολομβίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας και της Κένυας. Έτσι, όταν το προσχέδιο που δημοσίευσε η Βραζιλία την Παρασκευή δεν το ανέφερε, πολλοί σύνεδροι απογοητεύτηκαν και θύμωσαν .
Τελικά, ο Πρόεδρος της COP30, Αντρέ Κορέα ντο Λάγκο, δεσμεύτηκε να δημιουργήσει έναν οδικό χάρτη που θα επικεντρώνεται σε μια δίκαιη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, η οποία θα συνεχιστεί και τον επόμενο χρόνο. Ενώ το μέτρο αυτό κέρδισε θερμά χειροκροτήματα το Σάββατο, δεν είναι το πλήρες σχέδιο που ενσωματώνεται στις επίσημες διαδικασίες της COP που ήθελαν οι υποστηρικτές.
«Η σιωπή για τα ορυκτά καύσιμα» δεν αρκεί, δήλωσε η Χαρτζίτ Σινγκ, ιδρυτική διευθύντρια του Ιδρύματος Κλίματος Satat Sampada.
Σχεδόν 200 χώρες συμφώνησαν στο Ντουμπάι το 2023 να καταργήσουν σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα. Αλλά αυτό υποκρύπτει ένα βαθύ, επίμονο χάσμα επί του θέματος. Ορισμένα έθνη επέμειναν ότι η COP30 πρέπει να ωθήσει σε συγκεκριμένες δράσεις για να βοηθήσει τις οικονομίες να κάνουν τη μετατόπιση. Για άλλα, όπως η Κίνα και τα πετρελαιοκράτη Ρωσία και Σαουδική Αραβία, οποιαδήποτε νέα υποχρέωση σχετικά με τη σταδιακή κατάργηση ήταν μια κόκκινη γραμμή.
Η προσαρμογή έχει ανέβει στην ατζέντα
Στην πολιτική για το κλίμα, η προσαρμογή — η εκμάθηση της ζωής με τις επιπτώσεις ενός θερμότερου κόσμου — έχει από καιρό τεθεί σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με το έργο μείωσης των εκπομπών για τον μετριασμό. Ωστόσο, η προσαρμογή τονίστηκε στη φετινή COP, μια αναγνώριση ότι η κλιματική ζημιά συμβαίνει τώρα και η ανάγκη προσαρμογής είναι εδώ . Οι επιδεινούμενες καταιγίδες, οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι πυρκαγιές αποτελούν τεράστιο βάρος, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες και τα μικρά νησιωτικά κράτη.
Η COP30 υιοθέτησε έκκληση για τριπλασιασμό της χρηματοδότησης για την προσαρμογή έως το 2035. Ωστόσο, αυτό το χρονοδιάγραμμα είναι πέντε χρόνια μεγαλύτερο από αυτό που πιέζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες. «Στα Μάρσαλ, οι ανάγκες μας για προσαρμογή είναι συντριπτικές», δήλωσε η Καλάνι Κανέκο, υπουργός Εξωτερικών των Νήσων Μάρσαλ, στη σύνοδο κορυφής.
Το χρονοδιάγραμμα του 2035 είναι δύσκολο αλλά εφικτό, σύμφωνα με τους ειδικούς. «Ο τριπλασιασμός του στόχου προσαρμογής είναι εφικτός», έγραψαν σε ανάλυση νωρίτερα αυτόν τον μήνα οι ειδικοί στη χρηματοδότηση της κλιματικής αλλαγής στο Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων. «Ωστόσο, κάθε σχετική πηγή χρηματοδότησης θα πρέπει να ενισχυθεί και το σύστημα θα πρέπει να λειτουργήσει καλύτερα στο σύνολό του».
Το εμπόριο και τα κρίσιμα ορυκτά είναι επίσης κλιματικά ζητήματα
Το εμπόριο αποτελεί σημείο ανάφλεξης στην παγκόσμια πολιτική σκηνή αυτή τη στιγμή και δημιούργησε ένταση και στο Μπελέμ. Η Κίνα και άλλες χώρες εξέφρασαν δυσαρέσκεια για τον φόρο άνθρακα της Ευρωπαϊκής Ένωσης . Το μέτρο έχει σχεδιαστεί για να αποτρέψει τη «διαρροή» άνθρακα όταν οι βιομηχανίες με μεγάλες εκπομπές ρύπων μεταφέρονται σε υπεράκτιες περιοχές, αλλά οι επικριτές λένε ότι τιμωρεί τις εξαγωγές άλλων χωρών προς την ένωση.
Αυτές οι απογοητεύσεις συμπεριλήφθηκαν στην τελική συμφωνία, η οποία περιλαμβάνει μια επίθεση κατά τέτοιων μονομερών εμπορικών ενεργειών. Το έγγραφο επιβεβαιώνει ότι τα μέτρα που λαμβάνονται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής «δεν θα πρέπει να αποτελούν μέσο αυθαίρετων ή αδικαιολόγητων διακρίσεων ή συγκαλυμμένου περιορισμού στο διεθνές εμπόριο». Επίσης, ορίζει έναν διάλογο και μια εκδήλωση υψηλού επιπέδου το 2028 για να εξεταστεί ο ρόλος της εμπορικής πολιτικής.
Και για πρώτη φορά σε μια COP, οι σύνεδροι συμπεριέλαβαν διατύπωση σχετικά με κρίσιμα ορυκτά όπως το λίθιο και το κοβάλτιο σε ένα προσχέδιο διαπραγματευτικού κειμένου που τόνιζε τους κινδύνους που σχετίζονται με την εξόρυξη και την επεξεργασία τους. Αν και δεν συμπεριλήφθηκε στην τελική απόφαση, η πρόταση υπογράμμισε τις αυξανόμενες ανησυχίες ότι η απομάκρυνση από τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα θα μπορούσε να αφήσει τον κόσμο πιο εξαρτημένο από ορυκτά που συνδέονται με περιβαλλοντικά και κοινωνικά δεινά.
Η πολιτική ελευθερία επιστρέφει στην COP
Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους του Μπελέμ στις 15 Νοεμβρίου για να ζητήσουν μια πιο δυναμική αντίδραση στην κλιματική αλλαγή. Την προηγούμενη ημέρα, αυτόχθονες ακτιβιστές μπλόκαραν την είσοδο στη Μπλε Ζώνη του χώρου διεξαγωγής της COP30, παραμένοντας εκεί μέχρι να μπορέσουν να έχουν διάλογο με τους Βραζιλιάνους αξιωματούχους που ηγήθηκαν της συνόδου κορυφής. Και πριν από αυτό, μια μικρή ομάδα διαδηλωτών εισήλθε στη Μπλε Ζώνη αφού τους απαγορεύτηκε η πρόσβαση.
Τέτοιες σκηνές στη δημοκρατική Βραζιλία απείχαν πολύ από τις τρεις προηγούμενες Συνόδους των Μερών (COP), που πραγματοποιήθηκαν σε χώρες όπου η πολιτική έκφραση είναι αυστηρά περιορισμένη. Ενώ πολλοί ακτιβιστές δήλωσαν ότι η σύνοδος κορυφής δεν τους συμπεριέλαβε ή δεν τους άκουσε επαρκώς, η κοινωνία των πολιτών έπαιξε μεγαλύτερο ρόλο σε αυτές τις συνομιλίες από ό,τι ήταν εδώ και χρόνια.
Με την COP31 να πρόκειται να πραγματοποιηθεί στην Τουρκία, οι διαμαρτυρίες ενδέχεται να υποχωρήσουν για άλλη μια φορά. Η χώρα έχει βιώσει μια από τις μεγαλύτερες πιέσεις στην ελευθερία της έκφρασης την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με το Freedom House.
Τα δάση έλαβαν χρήματα — αλλά όχι υποστήριξη που θα αποφέρει καρπούς
Η Βραζιλία συμμετείχε στην COP30 με μια πρωτοβουλία-ορόσημο: το Tropical Forests Forever Facility, ένα ταμείο για την υποστήριξη της διατήρησης των τροπικών δασών παγκοσμίως. Η χώρα ήλπιζε σε δεκάδες δισεκατομμύρια σε δεσμεύσεις, αλλά το ταμείο δεν επαρκούσε .
Η Νορβηγία, η Γερμανία και η Ινδονησία, καθώς και άλλες χώρες, έχουν δεσμεύσει μέχρι στιγμής πάνω από 6 δισεκατομμύρια δολάρια. Η δέσμευση της Νορβηγίας συνοδευόταν από όρους που περιλαμβάνουν την άντληση περισσότερων επενδύσεων από άλλες χώρες, πράγμα που σημαίνει ότι απομένει να γίνουν πολλά ακόμη.
Η απόφαση για την Παγκόσμια Μουτιράο (Παγκόσμια Κίνηση: Ενώνοντας την ανθρωπότητα σε μια παγκόσμια κινητοποίηση κατά της κλιματικής αλλαγής) αναγνωρίζει επίσης τον κρίσιμο ρόλο των δασών στην αποθήκευση άνθρακα και στη διατήρηση ενός βιώσιμου κλίματος. Ωστόσο, ένας προτεινόμενος οδικός χάρτης για την παύση της αποψίλωσης των δασών δεν συμπεριλήφθηκε στο τελικό κείμενο, με την Κορέα ντο Λάγκο να υποστηρίζει αντ' αυτού μια δεύτερη πρωτοβουλία παρόμοια με αυτή για τα ορυκτά καύσιμα. Είναι μια παράλειψη που ορισμένοι βρήκαν ενοχλητική δεδομένου του περιβάλλοντος των συνομιλιών.
«Αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε για τον τερματισμό της αποψίλωσης των δασών εδώ στον Αμαζόνιο, το ερώτημα είναι, "τότε πού;"», ρώτησε ο Χουάν Κάρλος Μοντερέι Γκόμεζ, ειδικός εκπρόσωπος του Παναμά για την κλιματική αλλαγή.
Οι ΗΠΑ κάνουν αισθητή την απουσία τους
Αυτή ήταν η πρώτη COP χωρίς Αμερικανική παρουσία από τότε που ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο — και αυτή η απουσία ήταν αισθητή, τόσο για καλό όσο και για κακό.
Οι διαπραγματευτές των ανεπτυγμένων χωρών, όπως αυτοί στην ΕΕ, έχασαν την παρουσία των ΗΠΑ για να λειτουργήσουν ως κινητήρια δύναμη φιλοδοξίας, χρησιμοποιώντας το διπλωματικό τους βάρος σε κρίσιμες στιγμές με χώρες όπως η Κίνα και η Σαουδική Αραβία. Υπήρχαν ελάχιστα σημάδια ότι άλλοι ήταν πρόθυμοι να αναπληρώσουν το κενό. Το Πεκίνο υπέβαλε μια απογοητευτική δέσμευση για το κλίμα πριν από τη σύνοδο κορυφής και διατήρησε χαμηλό προφίλ στις συνομιλίες. Η Ευρώπη παρέμεινε σε αμυντική στάση απέναντι στις κατηγορίες ότι δεν παρείχε επαρκή χρηματοδότηση και άδικα εμπορικά μέτρα.
Ωστόσο, υπήρξε επίσης ανακούφιση που οι ΗΠΑ δεν διέκοψαν τις συνομιλίες. Τις εβδομάδες πριν από την COP30, οι ΗΠΑ έπαιξαν τον ρόλο του spoiler στις διαπραγματεύσεις στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, ο οποίος εργαζόταν εδώ και χρόνια για να υιοθετήσει μια νέα παγκόσμια χρέωση για τις τεράστιες εκπομπές της ναυτιλιακής βιομηχανίας.
*Από το Bloomberg