Eurobank: Παραγωγικότητα Εργασίας και Δημογραφικό Μακροπρόθεσμες Προκλήσεις για την Οικονομία Παρά την Τρέχουσα Ανάπτυξη

Αναλυτικότερα, η μελέτη της Eurobank, την οποία συνέταξε ο κ. Στυλιανός Γ. Γώγος (Ερευνητής Οικονομολόγος, PhD), μετά τη μεγάλη ύφεση και την παρατεταμένη στασιμότητα της δεκαετίας του 2010, σημεώνει ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης εν μέσω ενός ασταθούς διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. Αυτό χαρακτηρίζεται από την αβεβαιότητα σε ό,τι αφορά το κόστος της ενέργειας, των τροφίμων και άλλων αγαθών, τους εν εξελίξει πολέμους, τις επαναλαμβανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και την ενίσχυση των πολιτικών προστατευτισμού, ήτοι διαταραχών που επηρεάζουν αρνητικά την προσφορά και τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών (supply and demand shocks). Ωστόσο, χαρακτηρίζεται και από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο στον ψηφιακό τομέα, δηλαδή μιας διαταραχής που επηρεάζει θετικά την προσφορά όταν ενσωματώνεται στην παραγωγική διαδικασία, κάτι που συνήθως απαιτεί χρόνο και συνεπάγεται ένα κόστος προσαρμογής.

Παρά τα συνεχή αρνητικά σοκ σε διεθνές επίπεδο, η ελληνική οικονομία επιδεικνύει ανθεκτικότητα τα τελευταία χρόνια, επιτυγχάνοντας ικανοποιητικούς ρυθμούς μεγέθυνσης και υπεραποδίδοντας έναντι του μέσου όρου της Ευρωζώνης (βλ. Διάγραμμα 1.1). Κάποιοι εκ των βασικών παραγόντων που άμεσα και έμμεσα συμβάλλουν σε αυτό το αποτέλεσμα είναι οι εξής: πρώτον, η χρήση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) και η εκπλήρωση των οροσήμων και των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για την εκταμίευσή τους, δεύτερον, οι θετικοί ρυθμοί χρηματοδότησης από τα εγχώρια Νομισματικά και Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα (ΝΧΙ), τρίτον, τα εν εξελίξει δημόσια έργα υποδομών, τέταρτον, η ισχυρή μεταπανδημική ανάκαμψη του τουρισμού, πέμπτον, οι μεταρρυθμίσεις που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων προσαρμογής και η υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, και έκτον, η εμπέδωση κλίματος δημοσιονομικής πειθαρχίας και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Εντούτοις, βάσει των στοιχείων του 2024, το πραγματικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) στην Ελλάδα υπολείπεται κατά 15,1% σε σύγκριση με την κορυφή του 2008 (16,4% βάσει της διαφοράς των φυσικών λογαρίθμων, βλ. Διάγραμμα 1.2), ενώ σε κατά κεφαλήν όρους και σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, βρίσκεται στο 70% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 κρατών μελών και στο 67,3% του μέσου όρου της Ευρωζώνης. Επιπρόσθετα, ο πληθωρισμός, μετά την αποκλιμάκωσή του από τα υψηλά 30ετίας του Σεπ-22 αποδεικνύεται επίμονος, λόγω της συνιστώσας των υπηρεσιών, και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παραμένει υψηλό, στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας. Τούτων δοθέντων, η διατήρηση ικανοποιητικών ρυθμών μεγέθυνσης, στηριζόμενων στις επενδύσεις, τις εξαγωγές, τη δημοσιονομική πειθαρχία και τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα, καθίσταται επιβεβλημένη έτσι ώστε: πρώτον, να καλυφθούν με βιώσιμο τρόπο οι απώλειες της πολυετούς κρίσης χρέους μέχρι τις αρχές της επόμενης δεκαετίας, και δεύτερον, να μειωθεί η απόκλιση της Ελλάδας από την ΕΕ-27 και την Ευρωζώνη σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Αν και οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας είναι θετικές, στοιχείο που αποτυπώνεται στις προβλέψεις επίσημων οργανισμών, μεσομακροπρόθεσμα η τρέχουσα αναπτυξιακή δυναμική αντιμετωπίζει περιορισμούς εξαιτίας παραγόντων που συνδέονται με την αθροιστική προσφορά (aggregate supply), όπως είναι οι δημογραφικές τάσεις, το ποσοστό συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό, το μερίδιο των επενδύσεων στο ΑΕΠ και το επίπεδο της παραγωγικότητας.

Στο Διάγραμμα 1.1 η μελέτη διαχωρίζει τον πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης της Ελλάδας σε τέσσερις συνιστώσες: πρώτον, στο πραγματικό ΑΕΠ ανά απασχολούμενο, δηλαδή ενός μέτρου της παραγωγικότητας της εργασίας, δεύτερον, στο ποσοστό απασχόλησης, δηλαδή ενός μέτρου του βαθμού χρήσης του παραγωγικού συντελεστή της εργασίας, τρίτον, στο ποσοστό συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό, και τέταρτον, στον πληθυσμό. Στο Διάγραμμα 1.2 παρουσιάζεται η εξέλιξη των προαναφερθεισών μεταβλητών σε όρους δεικτών από το 2008 μέχρι το 2024, ενώ στον Πίνακα 1 παρατίθενται οι αντίστοιχοι μέσοι ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής.

Βάσει αυτού του διαχωρισμού του πραγματικού ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας, εξάγονται τα παρακάτω συμπεράσματα: 

1. Την περίοδο της μεγάλης ύφεσης και της στασιμότητας στην Ελλάδα (2009-2016), η μέση ετήσια μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ ήταν -3,9%. Η μείωση του ποσοστού απασχόλησης, της παραγωγικότητας της εργασίας, του πληθυσμού και του ποσοστού συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό, εξηγούν το 60,7%, το 26,6%, το 7,7% και το 5,1% αντίστοιχα της συρρίκνωσης του πραγματικού ΑΕΠ.
2. Την περίοδο της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας (2017-2024), η μέση ετήσια μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ ήταν 1,8%. Η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης, δηλαδή η μείωση του ποσοστού ανεργίας, εξηγεί σχεδόν εξ ολοκλήρου αυτό το αποτέλεσμα. Ο πληθυσμός συνέχισε να κινείται καθοδικά, ενώ η παραγωγικότητα της εργασίας το 2024 ήταν οριακά χαμηλότερη από τα επίπεδα του 2016. Εντούτοις, τα δυο τελευταία χρόνια (2023-2024), η μέση ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ (2,3%) δεν προήλθε μόνο από την ενίσχυση του ποσοστού απασχόλησης αλλά και από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και του ποσοστού συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό.
3. Η παραγωγικότητα της εργασίας και οι δημογραφικές τάσεις αποτελούν αγκάθια για την ελληνική οικονομία. Αθροιστικά εξηγούν άνω του 80% της απόκλισης του πραγματικού ΑΕΠ το 2024 σε σύγκριση με την κορυφή του 2008. Συνεπώς, στην ερώτηση γιατί το πραγματικό ΑΕΠ στην Ελλάδα υπολείπεται κατά 15,1% σε σύγκριση με την κορυφή του 2008 (16,4% βάσει της διαφοράς των φυσικών λογαρίθμων) η απάντηση που δίνεται είναι ότι το προϊόν που παράγει ο μέσος απασχολούμενος στην Ελλάδα είναι αρκετά μικρότερο σε σύγκριση με τα προ κρίσης χρέους επίπεδα (π.χ. λόγω μείωσης του φυσικού κεφαλαίου ανά απασχολούμενο και της υψηλής μακροχρόνιας ανεργίας των προηγούμενων ετών), ενώ και ο πληθυσμός έχει συρρικνωθεί, μειώνοντας τους διαθέσιμους πόρους προς τις δεξαμενές του εργατικού δυναμικού και της απασχόλησης.
4. Το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα, παρά τη μεγάλη μείωσή του, εξακολουθεί να είναι υψηλότερο σε σύγκριση με την Ευρωζώνη (10,1% vs. 6,5% το 2024, βλ. Πίνακα 2) και το ποσοστό συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό εξακολουθεί να είναι μικρότερο (52,7% vs. 57,9% το 2024). Η περαιτέρω μείωση του ποσοστού ανεργίας και η αύξηση του ποσοστού συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό δύνανται να αντισταθμίσουν, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, τις επιπτώσεις των αρνητικών δημογραφικών τάσεων. Μακροπρόθεσμα ωστόσο, οι προαναφερθείσες μεταβλητές καταλήγουν σε ένα επίπεδο σταθερής κατάστασης, οπότε η συνεισφορά τους στον ρυθμό μεγέθυνσης μηδενίζεται. Ως εκ τούτου, σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη, όλα εξαρτώνται από τις δημογραφικές τάσεις και από την παραγωγικότητα της εργασίας.

Η αποτελεσματική εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για τη μείωση της γραφειοκρατίας στον δημόσιο τομέα, τη γρηγορότερη απονομή της δικαιοσύνης, τη δημιουργία κινήτρων για την υιοθέτηση νέων καινοτόμων τεχνολογιών, την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος, την καταπολέμηση της φορoδιαφυγής και τη μείωση του ενεργειακού κόστους των επιχειρήσεων, συμβάλλουν στην αύξηση των επενδύσεων και της παραγωγικότητας της οικονομίας. Τα οφέλη δεν εστιάζονται μόνο στην ενίσχυση του δυνητικού ρυθμού μεγέθυνσης και των εισοδημάτων αλλά και στη θωράκιση της οικονομίας έναντι πιθανών μελλοντικών διεθνών κρίσεων.