“ορυκτά καύσιμα.” Αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς από το θόρυβο και την ανησυχία που προκαλείται στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη από τις μεγάλες γεωπολιτικές –και όχι μόνο- κρίσεις που επηρεάζουν την τροφοδοσία των αγορών ή επηρεάζουν το βαθμό της ζήτησης.
Το energia.gr εντόπισε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο oilprice.com, που αναφέρεται στον πυλώνα μεταφοράς του ορυκτού πλούτου στις κύριες χώρες κατανάλωσής του: ήτοι, τους αγωγούς.
Οι αγωγοί αποτελούν την αφανή ραχοκοκαλιά του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος. Μεταφέρουν σιωπηλά, δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου με απαράμιλλη αποτελεσματικότητα, αξιοπιστία και σε πρωτοφανή κλίμακα. Στις ΗΠΑ, διαχειρίζονται σχεδόν το 70% όλων των μεταφορών πετρελαίου, ή πάνω από 14 δισεκατομμύρια βαρέλια ετησίως, χωρίς να επηρεάζονται από τις εξελίξεις που τρέχουν σε καθημερινή βάση, ή τις διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο.
Αυτό που κάνει τους αγωγούς απαραίτητους δεν είναι μόνο το κόστος ή το αποτύπωμα άνθρακα, αλλά κυρίως, η συνέχεια. Διασυνοριακά συστήματα όπως το ρωσικό Druzhba και το καναδικό Keystone δεν είναι απλώς αγωγοί, αλλά αρτηρίες ενεργειακής ασφάλειας, σχεδιασμένες να παρακάμπτουν ναυτικά σημεία ασφυξίας και να ενισχύουν την ανθεκτικότητα του εφοδιασμού. Αυτοί οι διάδρομοι συνδέουν παραγωγούς και καταναλωτές σε όλες τις ηπείρους, συχνά εκτός οπτικού πεδίου, αλλά ποτέ εκτός παιχνιδιού.
Ωστόσο, οι αγωγοί δημιουργούν επίσης γραμμές τριβής. Οι υποδομές που διασχίζουν σύνορα ή σημεία συμφόρησης όπως για παράδειγμα, τα Στενά του Ορμούζ, η Διώρυγα του Σουέζ, ή τα Στενά της Μάλακα μπορούν να γίνουν γεωπολιτικά σημεία ανάφλεξης. Οι διαταραχές σε αυτές τις ζώνες δεν παραμένουν τοπικές. Αντηχούν σε παγκόσμιο επίπεδο με τη μορφή κορυφώσεων στις τιμές, μεταβολής των αποθεμάτων και αναπροσαρμογής των εμπορικών ροών.
Ο έλεγχος αυτών των περιουσιακών στοιχείων προσφέρει εξουσία και ισχύ. Αποφέρει όχι μόνο έσοδα από τη διακίνηση, αλλά και στρατηγική επιρροή, κάτι που γίνεται όλο και πιο ορατό σε διηπειρωτικά έργα όπως ο Διασαχάριος Αγωγός Φυσικού Αερίου, όπου η υποδομή αποτελεί τόσο εμπορικό μέσο, όσο και γεωπολιτικό στοίχημα. Καθώς τα έθνη αγωνίζονται να εξασφαλίσουν τη ζήτηση και να αποδυναμώσουν την προσφορά, η πολιτική των αγωγών βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο.
Ακολουθούν οι 9 πιο σημαντικοί γεωπολιτικά και οικονομικά αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο:
1 Αγωγός Druzhba (Ρωσία προς Κεντρική Ευρώπη)
Αργό πετρέλαιο: έως 1,2-1,4 εκατ. βαρέλια/ημέρα
Ιδιοκτησία: Transneft (Ρωσία)
Ο αγωγός Druzhba, γνωστός και ως «αγωγός φιλίας», παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους και πιο ευαίσθητους γεωπολιτικά διαδρόμους μεταφοράς αργού πετρελαίου στον κόσμο. Ολοκληρώθηκε το 1964 για να συνδέσει τα σοβιετικά κοιτάσματα πετρελαίου με τις αγορές του Συμφώνου της Βαρσοβίας και σήμερα εκτείνεται σε μήκος άνω των 4.000 χιλιομέτρων από τη Ρωσία μέσω της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβακίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας, καταλήγοντας στη Γερμανία.
Με μέγιστη δυναμικότητα περίπου 1,4 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα, το δίκτυο υποστηρίζεται από μια σειρά κύριων και ενδιάμεσων αντλιοστασίων και δεξαμενών συνολικής χωρητικότητας περίπου 1,5 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων αποθήκευσης αργού πετρελαίου.
Η Druzhba έχει ξεπεράσει τις σοβιετικές πολιτικές της καταβολές αλλά όχι τη στρατηγική της σημασία. Συνεχίζει να αγκυροβολεί τις ρωσικές ροές αργού προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ακόμη και όταν οι διαταραχές που σχετίζονται με τον πόλεμο και οι προσπάθειες διαφοροποίησης της ΕΕ υποβαθμίζουν σταθερά την αξιοπιστία της. Αρκετοί κλάδοι έχουν επανειλημμένα αδρανοποιηθεί, αναδρομολογηθεί ή τεθεί σε ακινησία λόγω φυσικού σαμποτάζ, εμπλοκών πληρωμών που σχετίζονται με κυρώσεις και εμπορικών ανακατατάξεων.
Από τα τέλη Ιουνίου 2025, οι ροές των αγωγών παραμένουν κατακερματισμένες. Το Reuters ανέφερε στις 26 Ιουνίου ότι τα αμερικανικά αποθέματα αργού σημείωσαν άλλη μια απροσδόκητη μείωση, συμβάλλοντας στην ανύψωση των δεικτών αναφοράς Brent και WTI, παρά το γεγονός ότι οι όγκοι που συνδέονται με την Druzhba προς τη Γερμανία μειώθηκαν απότομα, καθώς το Καζακστάν μείωσε τις παραδόσεις του Ιουνίου σε μόλις 160.000 τόνους.
2 Αγωγός ESPO (Ρωσία προς Κίνα και Ειρηνικό)
Αργό πετρέλαιο: 1,0 εκατ. βαρέλια/ημέρα προς την Κίνα
Ιδιοκτησία: Transneft και Rosneft
Ο αγωγός ESPO (Eastern Siberia-Pacific Ocean) είναι ένα ρωσικό σύστημα αγωγών αργού πετρελαίου που μεταφέρει πετρέλαιο από την Ανατολική Σιβηρία στις αγορές της Ασίας και του Ειρηνικού. Διαχειρίζεται από τη ρωσική εταιρεία αγωγών Transneft. Ο αγωγός αποτελείται από δύο κύρια τμήματα: το πρώτο συνδέει το Taishet με το Skovorodino και το δεύτερο συνδέει το Skovorodino με έναν τερματικό σταθμό εξαγωγής πετρελαίου στον κόλπο Kozmino στην ακτή του Ειρηνικού. Ο κλάδος του Skovorodino εκτείνεται μέσω του Mohe στο Daqing της Κίνας.
Η κατασκευή του αγωγού ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2006, ενώ το τμήμα μεταξύ Taishet και Talakan ξεκίνησε αντίστροφα για την άντληση πετρελαίου από το κοίτασμα Alinsky το 2008. Η αρχική χωρητικότητα του αγωγού ήταν 600.000 βαρέλια ημερησίως, η οποία αυξήθηκε σε 1.000.000 βαρέλια ημερησίως το 2016, με σχέδια περαιτέρω επέκτασής του σε 1.600.000 βαρέλια ημερησίως έως το 2025.
3 Nord Stream 1 & 2 (Ρωσία προς Γερμανία)
Φυσικό αέριο: 110 bcm/έτος (συνδυαστικά), και οι δύο αγωγοί είναι πλέον ανενεργοί
Ιδιοκτησία: Gazprom και ευρωπαϊκές εταιρείες ενέργειας
Οι Nord Stream 1 και Nord Stream 2 είναι υπεράκτιοι αγωγοί φυσικού αερίου που διέρχονται από τη Ρωσία προς τη Γερμανία κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα. Οι δύο αγωγοί μήκους 1.224 χιλιομέτρων προσφέρουν την πιο άμεση σύνδεση μεταξύ των τεράστιων αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ρωσίας και των ενεργειακά πεινασμένων αγορών της Ευρώπης. Οι δίδυμοι αγωγοί έχουν συνδυασμένη ικανότητα μεταφοράς 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm) φυσικού αερίου ετησίως. Το κοίτασμα πετρελαίου και συμπυκνωμάτων φυσικού αερίου Bovanenkovo, που βρίσκεται στη Δυτική Σιβηρία στη χερσόνησο Yamal, προμηθεύει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου που μεταφέρεται από τους αγωγούς Nord Stream. Το Bovanenkovo έχει εκτιμώμενα αποθέματα φυσικού αερίου έως και 4,9 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Ο Nord Stream 1 λειτουργεί από το 2011, ενώ ο Nord Stream 2, αν και ολοκληρώθηκε το 2021, δεν τέθηκε ποτέ σε λειτουργία. Και οι δύο αγωγοί έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της γεωπολιτικής συζήτησης σχετικά με την ενεργειακή ασφάλεια και την ευρωπαϊκή εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Τον Σεπτέμβριο του 2022, εκρήξεις προκάλεσαν ζημιές σε τρεις από τους τέσσερις αγωγούς, οδηγώντας σε σημαντικές διαρροές αερίου και εγείροντας ερωτήματα για σαμποτάζ.
4 Σύστημα αγωγών Keystone (Καναδάς προς ΗΠΑ)
Αργό πετρέλαιο: 590.000 βαρέλια/ημέρα
Ιδιοκτησία: TC Energy
Το σύστημα αγωγών Keystone Pipeline System είναι ένα κρίσιμο και πολιτικά φορτισμένο στοιχείο του δικτύου εφοδιασμού αργού πετρελαίου της Βόρειας Αμερικής. Τώρα λειτουργεί από τη South Bow, μια εταιρεία που αποσχίστηκε από το τμήμα υγρών της TC Energy, ο Keystone μεταφέρει αργό και ασφάλτου από τις πετρελαιοπηγές της Αλμπέρτα βαθιά στην καρδιά των ΗΠΑ για διύλιση. Τα βασικά τμήματά του συνδέουν το Hardisty της Αλμπέρτα με το Steele City της Νεμπράσκα και στη συνέχεια με βασικούς κόμβους διύλισης στο Ιλινόις, την Οκλαχόμα και την Ακτή του Κόλπου.
Η Φάση Ι του συστήματος εκτείνεται σε 2.100 μίλια, παρέχοντας έως 590.000 βαρέλια ημερησίως στα διυλιστήρια της Μεσοδυτικής Ευρώπης. Το ευρύτερο δίκτυο φτάνει μέχρι το Πορτ Άρθουρ και το Χιούστον του Τέξας, ενσωματώνοντας τις υποδομές εξαγωγής και επεξεργασίας της ακτής του Κόλπου των ΗΠΑ. Η αμφιλεγόμενη επέκταση του Keystone XL, που κάποτε είχε προγραμματιστεί να προσθέσει 830.000 βαρέλια ημερησίως σε δυναμικότητα, ακυρώθηκε το 2021 μετά από συνεχείς ρυθμιστικές και πολιτικές αντιδράσεις.
Το Keystone βρίσκεται εδώ και καιρό στο σημείο τομής της ενεργειακής στρατηγικής και του περιβαλλοντικού ακτιβισμού. Οι αντίπαλοι υποστηρίζουν ότι η μεταφορά αραιωμένης ασφάλτου εγείρει μεγαλύτερους περιβαλλοντικούς κινδύνους και κινδύνους διαρροής από ό,τι το συμβατικό αργό πετρέλαιο. Οι υποστηρικτές αντιτείνουν ότι αγωγοί όπως ο Keystone ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια της ηπειρωτικής χώρας, μειώνουν την εξάρτηση από τις θαλάσσιες εισαγωγές και υποστηρίζουν χιλιάδες υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας στη μηχανική, την κατασκευή και τη λειτουργία.
5 Αγωγός BTC (Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν)
Αργό πετρέλαιο: 1,2 εκατομμύρια βαρέλια/ημέρα σχεδιασμένη χωρητικότητα, (600.000 πραγματική)
Ιδιοκτησία: Κοινοπραξία υπό την ηγεσία της BP
Ο αγωγός Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) είναι ένας αγωγός μήκους 1.768 χιλιομέτρων που εκτείνεται σε τρεις χώρες και μεταφέρει αργό πετρέλαιο από την Κασπία Θάλασσα στη Μεσόγειο Θάλασσα. Συνδέει το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν με το Ceyhan της Τουρκίας, περνώντας από την Τιφλίδα της Γεωργίας. Ο αγωγός τέθηκε σε λειτουργία στις 25 Μαΐου 2005. Η πρώτη φάση του αγωγού κατασκευάστηκε από την εταιρεία αγωγών Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν (BTC Co) και τέθηκε σε λειτουργία τον Ιούνιο του 2006. Τα τμήματα του αγωγού στο Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία διαχειρίζεται η BP Plc. (NYSE:BP) για λογαριασμό των μετόχων της στην BTC Co, ενώ η BOTAS International Limited (BIL) εκμεταλλεύεται το τρίτο τμήμα.
Ο BTC είχε αρχικά δυναμικότητα διέλευσης ενός εκατομμυρίου βαρελιών την ημέρα, την οποία η BP έχει έκτοτε επεκτείνει σε 1,2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, χρησιμοποιώντας χημικές ουσίες που μειώνουν την αντίσταση κατά μήκος του αγωγού, επιτρέποντας έτσι υψηλότερους ρυθμούς ροής. Πέρυσι, 305 δεξαμενόπλοια σήκωσαν 29 εκατομμύρια τόνους αργού πετρελαίου από το Ceyhan.
6 TANAP (Διανατολικός αγωγός φυσικού αερίου)
Φυσικό αέριο: 16 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως σήμερα, με δυνατότητα επέκτασης σε 31 δισ. κυβικά μέτρα
Ιδιοκτησία: , BP, SGC
Το σύστημα αγωγών Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP) βρίσκεται στην Τουρκία, εκτείνεται από τα σύνορα Τουρκίας-Γεωργίας έως τα σύνορα Τουρκίας-Ελλάδας και συνδέει τον αγωγό του Νοτίου Καυκάσου (SCP) και τον αγωγό Trans Adriatic Pipeline (TAP). Ο αγωγός φυσικού αερίου μήκους 1.811 χιλιομέτρων μεταφέρει το φυσικό αέριο που εξορύσσεται στο Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Η πρώτη φάση του αγωγού τέθηκε σε λειτουργία τον Ιούνιο του 2018, ενώ η δεύτερη φάση του αγωγού ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2019. Πίσω στο 2020, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βάφτισε τον TANAP «έργο περιφερειακής ειρήνης», προτού ανακοινώσει ότι ο αγωγός είχε φτάσει στη μέγιστη χωρητικότητά του των 32 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως.
7 Αγωγός Ιράκ-Τουρκίας (ITP)
Αργό πετρέλαιο: 500.000-600.000 βαρέλια/ημέρα όταν τεθεί σε λειτουργία
Ιδιοκτησία: SOMO, Υπουργείο Ενέργειας της Τουρκίας
Ο πετρελαιαγωγός Κιρκούκ-Τζεϊχάν, γνωστός και ως αγωγός αργού πετρελαίου Ιράκ-Τουρκίας (ITP), είναι ένας εν λειτουργία πετρελαιαγωγός που εκτείνεται από την πόλη Κιρκούκ στο βόρειο Ιράκ έως τον μεσογειακό τερματικό σταθμό του Τζεϊχάν στην Τουρκία. Η πρώτη φάση του αγωγού μήκους 986 χιλιομέτρων ολοκληρώθηκε το 1976, ενώ ο δεύτερος παράλληλος αγωγός ολοκληρώθηκε το 1987. Το σύστημα του αγωγού έχει συνολική δυναμικότητα 1,4 εκατ. βαρέλια ημερησίως, καθιστώντας ουσιαστικά το Ιράκ τον μεγαλύτερο προμηθευτή πετρελαίου στην Τουρκία, ενώ παράλληλα παρέχει μια εναλλακτική διαδρομή για τον παραγωγό της Μέσης Ανατολής για την εξαγωγή του πετρελαίου του.
Δυστυχώς, πέρυσι, η Τουρκία ανέστειλε τις ροές πετρελαίου μέσω του ITP, αφού το ΔΠΔ διέταξε τη χώρα να καταβάλει στο Ιράκ ~ 1,5 δισ. δολάρια για παρελθούσες παραδόσεις πετρελαίου και να αναστείλει την εξαγωγή αργού πετρελαίου από το Κουρδιστάν που μεταφέρεται μέσω του ITP. Ο νευραλγικός αγωγός παραμένει πλέον κλειστός εδώ και δύο χρόνια.
8 Αγωγός Trans Mountain (Καναδάς)
Αργό πετρέλαιο και προϊόντα: επέκταση σε 890.000 βαρέλια/ημέρα (από 300.000 σήμερα)
Ιδιοκτησία: κυβέρνηση του Καναδά
Ο αγωγός Trans Mountain Pipeline είναι ένα καναδικό σύστημα αγωγών που μεταφέρει αργό πετρέλαιο και διυλισμένα προϊόντα πετρελαίου από το Έντμοντον της Αλμπέρτα στις ακτές της Βρετανικής Κολομβίας, με σημεία παράδοσης στο Kamloops, το Sumas και το Burnaby. Το έργο επέκτασης του Trans Mountain (TMX), το οποίο διπλασίασε τη χωρητικότητα του αγωγού, τέθηκε σε πλήρη λειτουργία τον Μάιο του 2024
Η επέκταση του TMX είχε ως στόχο να μειώσει την εξάρτηση της καναδικής πετρελαϊκής βιομηχανίας από τους αγωγούς με προορισμό τις ΗΠΑ και τα αμερικανικά διυλιστήρια, γεγονός που ανάγκαζε τους Καναδούς παραγωγούς να δέχονται μεγαλύτερες εκπτώσεις για το αργό τους, καθώς και να τους αφήνει εκτεθειμένους σε κλονισμούς των τιμών του πετρελαίου. Ωστόσο, η TMX αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις. Ενώ το έργο άνοιξε με επιτυχία νέες εξαγωγικές αγορές για το καναδικό αργό πετρέλαιο, ιδίως προς την Ασία, ορισμένες εταιρείες διστάζουν να πληρώσουν τα υψηλότερα διόδια που σχετίζονται με την υπέρβαση του κόστους του έργου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα ποσοστά χρήσης να είναι χαμηλότερα από τις αρχικές προβλέψεις, αν και ο αγωγός εξακολουθεί να προσφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη στον Καναδά.
9 Αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου Κίνας-Μιανμάρ
Αργό πετρέλαιο: 440.000 βαρέλια/ημέρα
Αέριο: 12 δισ. κυβικά μέτρα/έτος
Ιδιοκτησία: CNPC
Οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου Κίνας-Μιανμάρ είναι μια στρατηγική παράκαμψη που μπορεί να θεωρηθεί ως η σχεδιασμένη απάντηση της Κίνας στο λεγόμενο δίλημμα της Μαλάκα. Εκτεινόμενοι σε μήκος περίπου 800 χιλιομέτρων μέσω της Μιανμάρ, οι διπλοί διάδρομοι των αγωγών επιτρέπουν στο Πεκίνο να παρακάμψει ένα από τα πιο ευάλωτα θαλάσσια σημεία απομόνωσης της Ασίας. Το αργό πετρέλαιο που προέρχεται από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική εκφορτώνεται στο λιμάνι Kyaukphyu της Μιανμάρ και διοχετεύεται απευθείας στην επαρχία Yunnan, ενώ μια παράλληλη γραμμή φυσικού αερίου διοχετεύει υπεράκτιο φυσικό αέριο τόσο στην Κίνα όσο και στις εγχώριες αγορές της Μιανμάρ.
Αυτή η διαδρομή προς την ενδοχώρα προσφέρει στο Πεκίνο μια σπάνια χερσαία εναλλακτική λύση για το στενό της Μάλακα, μέσω του οποίου παραδοσιακά περνούσε πάνω από το 80% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας. Περισσότερο από μια απλή κάλυψη έναντι ναυτικών διαταραχών, οι αγωγοί υποστηρίζουν τέσσερις σταθμούς παραλαβής εντός της Μιανμάρ, καλύπτοντας τις τοπικές ενεργειακές ανάγκες και ενισχύοντας τη διμερή αλληλεξάρτηση. Για την κυβέρνηση της Μιανμάρ, το έργο έχει γίνει επίσης μια ζωτική ροή εσόδων, η οποία εδράζεται σε σταθερά τέλη διέλευσης και πληρωμές υποδομών από την Κίνα.
Ο διάδρομος απεικονίζει την ευρύτερη λογική του ενεργειακού εγχειριδίου Belt and Road της Κίνας: διαφοροποίηση των διαδρομών, εξασφάλιση πρόσβασης στην ενδοχώρα και επέκταση της περιφερειακής μόχλευσης μέσω σταθερών υποδομών. Σε μια εποχή εκτεθειμένων θαλάσσιων οδών και μεταβαλλόμενων συμμαχιών, λίγοι σύνδεσμοι είναι τόσο διακριτικά σημαντικοί.