Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πρόσφατη έρευνα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής στη θέση Προκαλήσι των Σπάτων, στο οικόπεδο όπου κατασκευάζεται το υπερσύγχρονο data center της Microsoft (στο πλαίσιο του πρότζεκτ Azure Cloud), η οποία έφερε στο φως ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του αγροτικού τοπίου της Μεσογαίας κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους (5ος-2ος αι. π.Χ.). Το ΒΗΜΑgazino εξασφάλισε κατ’ αποκλειστικότητα φωτογραφίες από τα ευρήματα.
Η αττική ύπαιθρος στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους
Στην πλαγιά του λόφου αποκαλύφθηκε τμήμα αγροικίας, μεγάλη υπαίθρια δεξαμενή και πηγάδι. Oπως προκύπτει από τα κινητά ευρήματα, η αγροικία ενδέχεται να διέθετε χώρους διαμονής και χώρους αποθήκευσης της γεωργικής παραγωγής (αγγεία πόσεως, κυρίως κάνθαρους, μαγειρικά σκεύη, πίθους, αμφορείς κ.ά.). Χαμηλότερα στα ανατολικά, όπου βρέθηκαν πολλές αύλακες φύτευσης, εκτεινόταν η καλλιεργήσιμη γη.
Ο μεγάλος αριθμός κυψελών και τα υφαντικά βάρη μαρτυρούν ότι οι κάτοικοι της αγροικίας εκτός από τη γεωργία (καλλιέργεια δημητριακών και πιθανόν και αμπελουργία) ασχολούνταν επίσης με τη μελισσοκομία και την υφαντική. Τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους οι αρχαιολόγοι δείχνουν πως η αγροικία εγκαταλείφθηκε κατά την ύστερη ελληνιστική εποχή, ενώ το πηγάδι και η δεξαμενή συνέχισαν να χρησιμοποιούνται έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η ξύλινη νεκρική κλίνη που βρέθηκε ατελώς καμένη σε ταφική πυρά. Φωτογραφία Μαργαρίτα Νικητάκη
Στο βορειοανατολικό τμήμα της έκτασης ανασκάφηκε νεκροταφείο των κλασικών χρόνων με πυρές, απλές ταφές σε λάκκους και εγχυτρισμούς (ταφές βρεφών σε μεγάλα αγγεία). Ξεχωριστό εύρημα αποτελεί ξύλινη νεκρική κλίνη που βρέθηκε ατελώς καμένη σε ταφική πυρά. Καθώς στην αρχαιότητα τα νεκροταφεία ιδρύονταν κοντά σε δημόσια οδό, ένας αποσπασματικά σωζόμενος τοίχος στα ανατολικά του νεκροταφείου έχει ερμηνευθεί ως ανάλημμα της οδού που οδηγούσε προς το κέντρο του δήμου, το οποίο τοποθετείται νότια-νοτιοανατολικά των Σπάτων.
Ενδειξη για τη συνέχεια της οδού προς Νότο αποτελεί η εύρεση ενός μεμονωμένου κεραμοσκεπούς τάφου νοτιότερα στον ίδιο άξονα. Τέλος, ανασκάφηκε μεγάλος αριθμός ασβεστοκάμινων των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, στα οποία είχαν απορριφθεί για ασβεστοποίηση ακόμα και μαρμάρινα επιτύμβια μνημεία, πιθανόν προερχόμενα από το παρακείμενο νεκροταφείο.
Αξίζει να σημειώσουμε πως στην περιοχή του Δήμου Σπάτων – Αρτέμιδος η ανθρώπινη παρουσία τεκμηριώνεται από τη νεολιθική εποχή (6η χιλιετία π.Χ.), καθώς τόσο τα Σπάτα, με την εύφορη πεδιάδα και τους χαμηλούς λόφους που παρείχαν προστασία, όσο και η Αρτέμιδα, με τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα ρέματα και την άμεση πρόσβαση στη θάλασσα, που παρείχε τη δυνατότητα επικοινωνίας με τα νησιά, αποτελούσαν τόπους κατάλληλους για κατοίκηση.
Τα ευρήματα στο οικόπεδο της Microsoft, αν και διατηρούνται αποσπασματικά λόγω της εντατικής καλλιέργειας, συμπληρώνουν τις γνώσεις μας για τον κλεισθενικό Δήμο της Ερχιάς που τοποθετείται στην περιοχή.
Υπήρχαν διάσπαρτες αγροικίες σε απόσταση 50-300 μ. μεταξύ τους και μεγάλες κτηματικές περιουσίες, όπως αυτή του Αλκιβιάδη, που σύμφωνα με τον Πλάτωνα έφτανε τα 270 στρέμματα. Πυκνό οδικό δίκτυο εξασφάλιζε την επικοινωνία των κατοίκων με το κέντρο του δήμου, τους όμορους δήμους και το άστυ για την απαραίτητη για το δημοκρατικό πολίτευμα συμμετοχή τους στα κοινά.
Το κέντρο του δήμου βρισκόταν νοτίως των Σπάτων, όπου βρέθηκε η επιγραφή «Δημαρχία η μείζων» – το ημερολόγιο θυσιών του δήμου. Η Ερχιά εξέλεγε αρχικά 6-7 βουλευτές στη Βουλή των Πεντακοσίων και ανήκε στην Αιγηίδα φυλή, όπως και ο γειτονικός παράλιος Δήμος των Αλών Αραφηνίδων που τοποθετείται στη σημερινή Αρτέμιδα. Οι Αλές Αραφηνίδες εκπροσωπούνταν στη Βουλή με 5 βουλευτές, ενώ το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου αποτελούσε το θρησκευτικό κέντρο του δήμου.
Σύμφωνα με τον μύθο, τον ναό έκτισε ο Ορέστης για να στεγάσει το ξόανο της θεάς που έφερε μαζί με την Ιφιγένεια από την Ταυρίδα. Οι Αλαιείς τιμούσαν την Aρτεμη με τη γιορτή των Ταυροπολίων, που περιλάμβανε πυρρίχιο χορό καθώς και τελετές ενηλικίωσης των νεαρών αγοριών με συμβολική ανθρωποθυσία.
Η Ειρήνη Συριανού από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, υπεύθυνη για το συγκεκριμένο πρότζεκτ (μαζί με τη συνάδελφό της Κερασία Ντούνη), μας είπε τα εξής: «Η Εφορεία μας διενεργεί προληπτικό έλεγχο ανασκαφών σε όλες τις περιοχές που υπάγονται στη χωρική της αρμοδιότητα. Αυτό σημαίνει ότι πριν από την υλοποίηση οποιουδήποτε τεχνικού έργου – είτε μικρής είτε μεγάλης κλίμακας, δημόσιου ή ιδιωτικού – προηγούνται δοκιμαστικές τομές για τον εντοπισμό αρχαιοτήτων. Βεβαίως, επειδή πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο ιδιωτικό έργο, υπήρξε και η υπογραφή ενός Μνημονίου Συνεργασίας και Συναντίληψης».
Σχετικά τώρα με τα ευρήματα, «στην αρχαιολογία όλα είναι σημαντικά. Δεν μας ενδιαφέρει μόνο η αισθητική ή καλλιτεχνική αξία ενός αντικειμένου, αλλά κυρίως η πληροφορία που μας δίνει. Αυτό είναι το πολύτιμο. Γι’ αυτό και θα έλεγα πως η σημασία βρίσκεται στο σύνολο των ευρημάτων – στην εικόνα που διαμορφώνεται για το τοπίο της αττικής υπαίθρου κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο».
Τι μέλλει γενέσθαι με τα ευρήματα, ωστόσο; «Τα κινητά ευρήματα είναι αρκετά και ακολουθεί τώρα η διαδικασία της συντήρησης, η οποία θα διαρκέσει καιρό. Στη συνέχεια υπάρχει σκέψη να πραγματοποιηθεί κάποια παρουσίαση ή έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας, αλλά αυτό θα γίνει όταν ολοκληρωθεί η μελέτη και συντήρηση».
Ψηφιακή κατάρτιση και ανάδειξη της προφορικής ιστορίας
Υπάρχει ωστόσο και η νεότερη ιστορία και οι παραδόσεις των κατοίκων μιας περιοχής που ίσως και να ζουν εκεί γενιά τη γενιά για αιώνες. Εναν χρόνο μετά την έναρξη των εργασιών για το πρώτο data center της Microsoft στην Ελλάδα, τα Σπάτα μετατρέπονται σε ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς η τεχνολογία μπορεί να ενδυναμώσει τοπικές κοινωνίες με τρόπους μη αναμενόμενους και προφανείς.
Μαθητές της περιοχής συμμετέχουν σε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα μέσω του Minecraft Education, επανασχεδιάζοντας την πόλη τους και μαθαίνοντας για τη βιωσιμότητα και την καινοτομία στην πράξη. Αν και το Minecraft είναι διαθέσιμο μόνο στην ιδιωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα, η Microsoft μετέτρεψε το πρόγραμμα σε πιλοτική δράση για τα δημόσια σχολεία των Σπάτων, ελπίζοντας τη διεύρυνσή του σε εθνικό επίπεδο. Η ανταπόκριση είναι εντυπωσιακή, με τη στήριξη γονέων, εκπαιδευτικών και των ίδιων των μαθητών. Μιλάμε για 11 σχολεία και συνολικά 1.200 μαθητές.
Ενα από τα ευρήματα. Φωτογραφία Μαργαρίτα Νικητάκη
Επίσης, σε συνεργασία με τον Δήμο Σπάτων, χαρτογραφήθηκαν οι ανάγκες των κατοίκων και σχεδιάστηκαν προγράμματα βασικής και προχωρημένης ψηφιακής κατάρτισης με την εκπαίδευση 350 ατόμων στην πρώτη φάση. Μέσω της πρωτοβουλίας «Cloud Stories», σε συνεργασία με το Istorima, το μεγάλο εγχείρημα συλλογής προφορικών ιστοριών, τοπικοί ερευνητές – νέες και νέοι που προσλήφθηκαν και εκπαιδεύτηκαν από το Istorima με τη στήριξη της Microsoft – καταγράφουν προφορικές ιστορίες και πολιτιστικές παραδόσεις, διατηρώντας ζωντανή την τοπική ταυτότητα μέσα από 100 μαρτυρίες.
Η ελληνική περιοχή Azure Cloud, που βρίσκεται στην Ανατολική Αττική, θα υποστηρίζει δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, με σκοπό την απρόσκοπτη και άμεση μετάβασή τους στο Cloud, με σύνδεση υψηλής ταχύτητας και άμεσης διαθεσιμότητας. Η εταιρεία προχωρά στην κατασκευή του πρώτου εκ των τριών data centers, ενώ παράλληλα εργάζεται με εξειδικευμένους συνεργάτες της για τις άλλες δύο υποδομές του συμπλέγματος.
Το δεύτερο εκ των τριών data centers, στην περιοχή της Παιανίας, βρίσκεται και αυτό σε φάση κατασκευής. Το σχέδιο της εταιρείας για παροχή υπηρεσιών Cloud και Τεχνητής Νοημοσύνης στην ευρύτερη περιοχή και ανάπτυξή τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς παραμένει όπως είχε αρχικά οριστεί, ενώ το ίδιο ισχύει και για το ύψος της επένδυσης. Στόχος της Microsoft είναι το Cloud Region να παραδοθεί αρχές του 2028.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η συνολική επένδυση ανέρχεται σε περίπου €976 εκατομμύρια (προ ΦΠΑ), με κεφαλαιακά έξοδα €746,5 εκατ. για αγορά γης, κατασκευή και εξοπλισμό και λειτουργικά κόστη €229,6 εκατ. σε ορίζοντα οκταετίας. Οι ελληνικές κυβερνητικές δηλώσεις αναφέρουν επίσης κόστος υποδομών €500 εκατ. συν ετήσια δαπάνη €50 εκατ., ενώ διεθνή δημοσιεύματα κάνουν λόγο για συνολική επένδυση κοντά στο $1 δισ.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το πρότζεκτ περιλαμβάνει 300 θέσεις εργασίας σε ορίζοντα δέκα ετών, ενώ έως το 2026 αναμένεται να απασχολήσει μόνιμα 34 άτομα. Πρόκειται για μια επένδυση με μεγάλες τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές προοπτικές, η οποία δημιουργεί νέες δυνατότητες για την τοπική κοινωνία.
(από cognoscoteam.gr - πηγή: tovima.gr)