Ήδη, ορισμένες από τις μεγαλύτερες ενεργειακές εταιρείες, όπως οι EXXON MOBIL, ENI, TOTAL και άλλες, ανακοίνωσαν μεγάλες ζημίες στα καθαρά έσοδά τους και «πάγωμα» των διεθνών προγραμμάτων τους έρευνας και εξόρυξης, προκειμένου να μπορέσουν να συγκρατήσουν τους εσωτερικούς προϋπολογισμούς τους. Μεσαίες εταιρείες, όπως η NOBLE ENERGY, ανακοίνωσαν μαζικές απολύσεις εργαζομένων, προκειμένου να μπορέσει να συντηρήσει τις δραστηριότητές της στο Ισραήλ, στα δύο μεγάλα ενεργά κοιτάσματα της χώρας TAMAR και LEVIATHAN. Αλλά και στην Κύπρο, οι προγραμματισμένες γεωτρήσεις των EXXON MOBIL, ENI και TOTAL αναβλήθηκαν για την άνοιξη του 2021.
Το μέλλον διαγράφεται ζοφερό και για τις μικρό- μεσαίες εταιρείες παραγωγούς πετρελαίου. Ήδη, τα πρώτα «καμπανάκια» χτύπησαν στη διεθνή ενεργειακή αγορά. Η αμερικανική εταιρεία παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου Whiting Petroleum είναι η πρώτη που υπέβαλε αίτημα υπαγωγής στο άρθρο 11 του Πτωχευτικού Δικαίου. Η Whiting Petroleum ήταν η μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου στην περιοχή Bakken της Βόρειας Ντακότα και είδε την κεφαλαιοποίησή της να συρρικνώνεται στα 61.5 εκατ. δολάρια από 15 δισ. δολάρια το 2011. Οι διεθνείς οίκοι είχαν προβλέψει ότι οι μεσαίες αμερικανικές εταιρείες παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου, οι οποίες φύτρωσαν σα μανιτάρια όταν ξεκίνησε η εκμετάλλευση των σχιστολιθικών πετρωμάτων στις ΗΠΑ, θα ήταν οι πρώτες που θα επλήγοντο από την κρίση.
Μέγα ερώτημα αποτελεί η στάση της Σαουδικής Αραβίας, η οποία, ακόμη και μετά τη συμφωνία του Απριλίου, συνεχίζει να κατακλύζει την παγκόσμια αγορά με πετρέλαιο. Πριν από μερικές ημέρες, δημοσιεύθηκε στα διεθνή ενεργειακά ΜΜΕ ότι ένας μικρός στόλος από tankers ναυλωμένων από την κρατική ναυτιλιακή εταιρεία του Βασιλείου, BAHRI, γεμάτα με πετρέλαιο, πλέει προς τις ακτές των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, η συνολική ποσότητα αργού που μεταφέρουν τα tankers υπολογίζεται στα 36 εκατομμύρια βαρέλια. Πού θα κατευθυνθούν αυτές οι ποσότητες πετρελαίου? Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει προ πολλού ανακοινώσει ότι οι αποθηκευτικοί της χώροι είναι πλήρεις και ότι αδυνατεί να προμηθευτεί άλλο πετρέλαιο, καθώς η κατανάλωση έχει βυθιστεί λόγω του lockdown. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχουν εξαπολύσει κατηγορίες εναντίον της Σαουδικής Αραβίας, υπονοώντας ότι οι κινήσεις της αυτές είναι προμελετημένες, με στόχο να πλήξουν την αμερικανική παραγωγή πετρελαίου.
Αλλά και η Κασπία είναι μία πετρελαιοπαραγωγός περιοχή με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ευρώπη και την Ελλάδα, καθώς από τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν θα τροφοδοτείται ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου της Ε.Ε. Το κορυφαίο ενεργειακό γεγονός, το οποίο αναμένεται στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης και την Ιταλία φέτος είναι τα εγκαίνια και η έναρξη λειτουργίας του αγωγού ΤΑΡ, ο οποίος εντάσσεται στο σύστημα του Νοτίου Διαδρόμου. Τα μεγάλα ερωτηματικά έχουν αρχίσει να τίθενται επιτακτικά σχετικά με τη 2η Φάση λειτουργίας του Νοτίου Διαδρόμου, η οποία περιλαμβάνει την επέκταση της δυναμικότητας του ΤΑΡ από τα 10 στα 20 δισ. κ.μ/ έτος καθώς και την υλοποίηση και άλλων διασυνδετηρίων αγωγών στη ΝΑ Ευρώπη, πέραν του IGB, όπως του Θεσσαλονίκη- Γευγελή, του IBS- Interconnector Bulgaria- Serbia, του IBR- Interconnector Bulgaria- Romania και του IAP- Ionian Adriatic Pipeline. Για τη λειτουργία όλων αυτών των διασυνδετηρίων, προκειμένου να εισαχθεί και έτερο, πλην Ρωσίας, φυσικό αέριο στις αγορές της ΝΑ Ευρώπης, απαιτείται αυξημένη παραγωγή από τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν στην Κασπία, εκτός του Shah Deniz, η οποία υπό τις παρούσες δυσμενείς συνθήκες αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά. Ήδη, η ηγεσία της Socar σε μία λιτή δήλωσή της ενημέρωσε ότι οι προμήθειες φυσικού αερίου θα πρέπει να περικοπούν εξαιτίας των χαμηλών τιμών του πετρελαίου.
Όπως και στις λοιπές πετρελαιοπαραγωγές περιοχές του πλανήτη, έτσι και στο Αζερμπαϊτζάν η έρευνα και εξόρυξη αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά, ειδικά στα υποθαλάσσια κοιτάσματα. Είναι γνωστό ότι οι υποθαλάσσιες γεωτρήσεις, ειδικά σε μεγάλα βάθη, καθώς και η ανάπτυξη των υποθαλασσίων κοιτασμάτων υπό καθεστώς PSA- Production Sharing Agreement απαιτούν φυσιολογικές έως υψηλές τιμές του πετρελαίου, σίγουρα άνω των 50-60 δολ/ βαρέλι, τιμές τις οποίες δεν αναμένεται να δούμε σχετικά σύντομα. Πέραν του Shah Deniz, τα δύο έτερα κοιτάσματα, στα οποία επαφίεται η προμήθεια της 2ης Φάσης του Νοτίου Διαδρόμου με φυσικό αέριο, είναι το Absheron, με εκτιμώμενα 350 δισ. κ.μ. και 45 εκατ. τόνους συμπυκνωμένου φυσικού αερίου και το Shafag- Asiman, με εκτιμώμενα 500 δισ. κ.μ. και 65 εκατ. τόνους συμπυκνωμένου φυσικού αερίου. Σε ό,τι αφορά το Absheron, η διαχειρίστρια εταιρεία Total έχει ανακοινώσει ότι έχει πραγματοποιήσει επιτυχή γεώτρηση στο βαθύτερο πηγάδι του κοιτάσματος και ότι η πρώτη παραγωγή από το Absheron είναι προγραμματισμένη για το 2021. Για το έτερο κοίτασμα Shafag- Asiman, η διαχειρίστρια ΒΡ έχει ανακοινώσει ότι θα πραγματοποιήσει τέσσερις γεωτρήσεις εντός του 2020, προοπτική μάλλον αβέβαιη.
Τώρα τα δεδομένα αλλάζουν, με τις σταθερά χαμηλές τιμές του πετρελαίου, τη σημαντική απομείωση του προϋπολογισμού της ΒΡ και τη διαφαινόμενη περικοπή στις εξαγωγές φυσικού αερίου από πλευράς Μπακού, προκειμένου να ικανοποιούνται κατ’ αρχήν οι εγχώριες ανάγκες. Λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες σωρευτικά, δε θα πρέπει να αναμένεται αύξηση της παραγωγής και της εξαγωγικής ικανότητας φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν, με αποτέλεσμα να μην καταστεί δυνατή η αποστολή επιπλέον ποσοτήτων προς Ευρώπη. Από τη στιγμή που η παραγωγή στην Κασπία θα πάει πίσω, αντιστοίχως και η κατασκευή και λειτουργία όλων αυτών των διασυνδετήριων αγωγών στη ΝΑ Ευρώπη τίθενται εν αμφιβόλω, οπωσδήποτε για το άμεσο μέλλον. Από την πρόβλεψη αυτή εξαιρείται ο IGB, οι ποσότητες για τον οποίο είναι ήδη εξασφαλισμένες. Σε κάθε περίπτωση, βιώνουμε μία πρωτοφανή διπλή κρίση, από την οποία καμία χώρα και καμία οικονομία δε θα βγει αλώβητη. Από ό,τι φαίνεται ούτε και τα μεγάλα ενεργειακά έργα υποδομών.
Λίγα λόγια για την Δρ. Μαρίκα Καραγιάννη, ΠΕΔΙΣ- ΠΜΣ Μεσογειακές Σπουδές Ενέργεια και Φυσικοί Πόροι στη Μεσόγειο
Η Μαρίκα Καραγιάννη είναι ειδική επιστήμων στο Δίκαιο και τις Διεθνείς Σχέσεις, με εξειδίκευση στα ευρωπαϊκά και διεθνή ενεργειακά θέματα. Συγγραφέας δύο βιβλίων: «Υδρογονάνθρακες: τα συμβόλαια εκμετάλλευσης των υποθαλασσίων κοιτασμάτων» (Νομική Βιβλιοθήκη, 1η έκδοση, Αθήνα, Δεκέμβριος 2018) και “Does Energy Cause Ethnic War? Eastern Mediterranean and Caspian Sea Natural Gas and Regional Conflicts”, Andreas Stergiou- Marika Karagianni (Cambridge Publishing Scholars, London, September 2019). Κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος με θέμα «Η θεσμική διάσταση της εκμετάλλευσης των υποθαλασσίων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Κασπία» του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Τμήμα χωρών Ευξείνου Πόντου. Επισκέπτρια ερευνήτρια στο ΠΕΔΙΣ με θέμα το Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου της Ε.Ε. Έχει μετεκπαιδευτεί με υποτροφίες της Διπλωματικής Ακαδημίας του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας στα ενεργειακά θέματα της Κασπίας (Μόσχα, 2002), της Διπλωματικής Ακαδημίας του Αζερμπαϊτζάν (Μπακού, 2011), από το NATO SCHOOL- OBERAMMERGAU, Petroleum course (2014), καθώς και από το Harvard Kennedy School of Government, Energy Program (2014).
[1] Ειδική επιστήμων για την ενέργεια, ΠΕΔΙΣ- Παν. Πελοποννήσου, Επισκέπτρια ερευνήτρια και διδάσκουσα.