Χώρες κραταιές ή πολυπληθείς όπως Κίνα, ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Βρετανία, Ιράν, Τουρκία, Βραζιλία, Ρωσία, Βέλγιο αλλά και άλλες, γνωρίζουν σοβαρές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και κλυδωνισμούς στα συστήματα υγείας. Όλες οι Χώρες του κόσμου επηρεάζονται, ενώ πάνω από το 50% του συνολικού πληθυσμού της υφηλίου τέθηκε σε κάποιο είδος περιορισμού. Η ζωή στον πλανήτη πάγωσε. Ακόμα και οι στρατιωτικές συγκρούσεις περιορίστηκαν δραστικά. Από κοντά και η τεράστια πτώση σε ενεργειακή ζήτηση.
Όταν όμως κατακαθίσει η σκόνη νέα ζητήματα θα τεθούν. Πολιτικοί προσανατολισμοί, Γεωπολιτικές σχέσεις, Οικονομικές προσεγγίσεις και Ενεργειακές επιλογές μεταξύ άλλων θα αναθεωρηθούν. Ένα νέο momentum θα προκύψει για τις αλλαγές στην Ενέργεια.
Ενεργειακή Μετάβαση πριν την πανδημία
Ήδη προ πολλού (δεκαετία 1990) και στη συνέχεια με την εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης, ξεκίνησε, δειλά στην αρχή και γοργά μετά, η πορεία της ενεργειακής μετάβασης. Αυτή είχε σαν στόχο την βελτίωση της μόλυνσης του πλανήτη και της υπερθέρμανσης του, την απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες, την στροφή στην καθαρή ενέργεια και την συνεπαγόμενη απεξάρτηση της παγκόσμιας κοινότητας από τις μονοπωλιακές διαθέσεις των πετρελαιοπαραγωγικών χωρών. Η ενεργειακή μετάβαση στηρίχθηκε και στηρίζεται:
(α) στις εξελίξεις στην τεχνολογία στο χώρο των ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) και στο χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας όπως και στις τεχνολογίες νέων καθαρών καυσίμων (πχ. υδρογόνο)
(β) στις τεχνολογικές εξελίξεις στα θέματα του εξηλεκτρισμού και της ηλεκτροκίνησης αλλά και της αποθήκευσης του ηλεκτρικού ρεύματος
(γ) στο κατάλληλο θεσμικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε στο μεταξύ
(δ) στην υποστήριξη της όλης προσπάθειας από τα ισχυρά παγκόσμια περιβαλλοντικά κινήματα (Συμφωνία Παρισίων 2015) και της βούλησης του συνόλου σχεδόν των Χωρών του πλανήτη (εκτός ΗΠΑ)
(ε) στην επιδίωξη της λεγόμενης ενεργειακής ασφάλειας των Χωρών
Όλοι αυτοί οι παράγοντες πυροδότησαν την ενεργειακή μετάβαση, με αποτέλεσμα την αλματώδη ανάπτυξη των ΑΠΕ και του εξηλεκτρισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Όμως ακόμα και μέσα στον χώρο παραγωγής των Υδρογονανθράκων, όλο αυτό το διάστημα, υπήρξε ενεργειακή κινητικότητα με σημαντικές αλλαγές και περιορισμό της μονοπωλιακής εξάρτησης που επιτεύχθηκε με: (α) την ανακάλυψη σχιστολιθικού Φ. Αερίου και πετρελαίου που διεύρυνε τον αριθμό των Χωρών παραγωγής και των διαθέσιμων ποσοτήτων στην αγορά και (β) την ανάπτυξη των θαλασσίων μεταφορών του Φ. Αερίου, με τα LNG Carriers, που διεύρυνε την τροφοδοσία της αγοράς και έτσι τον ανταγωνισμό και την σταθεροποίηση των τιμών του Φυσικού Αερίου.
Ήδη, για αυτούς τους λόγους, από το προηγούμενο διάστημα, οι εξελίξεις από την ενεργειακή μετάβαση είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε Ενεργειακό και Γεωπολιτικό επίπεδο και με τον ερχομό της πανδημίας όλα αυτά τώρα μεγεθύνονται.
Η νέα κατάσταση
Ενεργειακά οι επιπτώσεις από την πανδημία είναι σημαντικές όπως:
(1) η κατακρήμνιση της ενεργειακής ζήτησης
(2) η βύθιση (όσο ποτέ άλλοτε) των τιμών του πετρελαίου
(3) η βεβαιότητα ότι οικονομίες ορισμένων πετρελαιοπαραγωγών Χωρών θα υποφέρουν εξαιρετικά. Αν επιταχυνθεί η Ενεργειακή μετάβαση κραταιές Χώρες όπως Ρωσία, Σαουδική Αραβία κλπ θα πρέπει από τώρα να σκεφθούν το αύριο.
(4) Η εκτίμηση ότι εταιρείες ενέργειας θα κλυδωνισθούν και ορισμένες θα χρεωκοπήσουν
(5) Η γενική εντύπωση και εμπειρία κατά τον χρόνο της πανδημίας (λόγω χαμηλής ζήτησης ενέργειας) ενός καθαρότερου περιβάλλοντος από τη μείωση των αέριων εκπομπών και την συνακόλουθη συζήτηση για την επιτάχυνση του στόχου της πράσινης ενέργειας και της ενεργειακής μετάβασης.
H πανδημία οξύνει όμως τις σχέσεις μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, αλλά και Κίνας με ΕΕ. Η ανησυχία τους είναι πως η Κίνα θα βγει ενισχυμένη οικονομικά και πολιτικά. Ήδη διαθέτει τεράστια πλεονάσματα, ενώ διακρατεί μεγάλο μέρος του Αμερικάνικου Δημοσίου χρέους, τη στιγμή που οι ΗΠΑ έχουν τεράστια ελλείματα.
Η Κίνα, με τις ενέργειες της, δείχνει ότι αισθάνεται ότι μπορεί να επικρατήσει γεωπολιτικά. Μπορεί όμως πράγματι; Γιατί υπάρχουν αδυναμίες που μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι δημοκρατικοί θεσμοί της Χώρας αλλά και η μεγάλη της εξάρτηση από τις εισαγωγές στην ενέργεια (παρ’ όλες τις εξαιρετικές προσπάθειες της στην ανάπτυξη των ΑΠΕ), η μόλυνση του περιβάλλοντος στην Χώρα, η αποψίλωση των δασών, για να τροφοδοτήσει την επιθετική ανάπτυξη, είναι αχίλλειες πτέρνες. Η εξάρτηση της υφηλίου από ορισμένες παραγωγικές διαδικασίες στην Κίνα μπαίνει στο στόχαστρο μετά την πανδημία.
Η Ιαπωνία επιδοτεί, ήδη, τις επιχειρήσεις της, ώστε να απογαλακτισθούν από την παραγωγή τους στην Κίνα, ενώ η Samsung αποφασίζει το σταμάτημα της παραγωγής των κινητών της τηλεφώνων στην Χώρα. Ο πρόεδρος Macron (έχοντας το μυαλό του στην Κίνα) περιορίζει ακόμη περισσότερο τις δυνατότητες εξαγορών επιχειρήσεων στη Γαλλία από μη ευρωπαϊκές εταιρείες στο 10% από το 25%, που είχε θεσπίσει στην αρχή του χρόνου, (από το προηγούμενο 33%). Και οι Βρυξέλλες εκδίδουν έκθεση – κόλαφο για την προπαγάνδα της Κίνας στους χειρισμούς της πανδημίας. Οι τριβές επομένως έντονες.
Η Γερμανική προεδρία της ΕΕ, του 2ου εξαμήνου του 2020, προετοιμάζει, ήδη, για τον Σεπτέμβριο σύνοδο κορυφής μεταξύ ΕΕ και Κίνας. Στόχος της είναι να συζητηθούν όλα τα θέματα, που δημιουργούνται από την Κίνα στον εμπορικό τομέα (πριν και μετά την πανδημία) και με την παρουσία όλων των Ευρωπαϊκών Χωρών, ώστε να μην επιτρέψει στην Κίνα να διχάσει την Ευρώπη, όπως συνέβη στο παρελθόν, πραγματοποιώντας ξεχωριστές συμφωνίες με Ευρωπαϊκά κράτη.
Η ΕΕ μετά το σοκ της κακοδιαχείρισης και τον ελλειμματικό συντονισμό μοιάζει να υιοθετεί, ένα οικονομικό σχέδιο “Marshal”, αλλά και μια στρατηγική αυτονομίας της Ένωσης με άξονες:
- Σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και στην ενέργεια
- Τον στόχο να γίνει ψηφιακή υπερδύναμη
- Την Ευρωπαϊκή ανάπτυξη μέσα από την επιτάχυνση των επενδύσεων της πράσινης ενέργειας και της ψηφιακής τεχνολογίας (green deal)
Δηλαδή μια στρατηγική που στηρίζεται στην επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και της ψηφιοποίησης.
Οι στόχοι όμως αυτοί δεν θα επιτευχθούν χωρίς δυσκολία. Παρά τα πολλά κεφάλαια, οι προτεραιότητες, των άμεσων αναγκών της οικονομίας, θα πρέπει να ικανοποιηθούν. Πως, δηλαδή, μια επιχείρηση θα προχωρήσει σε περισσότερες δαπάνες για πράσινη ανάπτυξη, όταν αυτό θα γίνει σε βάρος των προσλήψεων, σε μια εποχή που λόγω πανδημίας η ανεργία καλπάζει;
Οι σημερινές χαμηλές τιμές του πετρελαίου, αποτελούν αντικίνητρο στην διαδικασία της πράσινης ανάπτυξης. Εδώ θα πρέπει να υπάρξει ένας διαχωρισμός βραχυπρόθεσμης, μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης έξυπνης στρατηγικής, που θα εκμεταλλεύεται τα οφέλη της συγκυρίας και παράλληλα δεν θα αποκλίνει από τον σταθερό στόχο του “green deal”. Είναι βέβαιο στην ενεργειακή κοινότητα πως, όλη αυτή η προσπάθεια δεν θα εξαφανίσει το πετρέλαιο από την μια στιγμή στην άλλη, υπέρ του Φ. Αερίου, των ΑΠΕ και του εξηλεκτρισμού. Βασικές δραστηριότητες (όπως θαλάσσιες μεταφορές) θα εξακολουθούν για πολλά χρόνια να χρησιμοποιούν πετρέλαιο, ενώ το Φ. Αέριο θα αποτελέσει το καύσιμο – γέφυρα, για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, περίοδος που θα διαρκέσει δεκαετίες (Ο στόχος της ΕΕ με το green deal – δηλαδή, του σχεδόν μηδενισμού των εκπομπών θερμοκηπίου στην Ευρώπη -είναι για το 2050). Μια έξυπνη, γρήγορη και ρεαλιστική ενεργειακή μετάβαση είναι σίγουρο πως, θα δώσει οφέλη στην Οικονομία και στο Γεωστρατηγικό πεδίο.
Χαρακτηριστικό είναι πως (και για την Ενέργεια ακόμη), ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις που αναδεικνύει η πανδημία, είναι και η τηλεργασία ή τηλεεκπαίδευση και άλλα τηλε. Ο περιορισμός των μετακινήσεων, με ότι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία, τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την μείωση σπατάλης χρόνου, την ενέργεια αλλά και τον περιορισμό ατυχημάτων και εν γένει επιπτώσεων στην υγεία, λέει πολλά.
Μέχρι σήμερα, θα μπορούσαμε να ονομάζουμε την εποχή μας «Αμερικανικό Αιώνα». Όμως αυτό μάλλον αλλάζει. Η τακτική απομονωτισμού του Αμερικανού προέδρου (ιδίως αν επανεκλεγεί τον προσεχή Νοέμβριο) που κινείται (και απέναντι στην Ευρώπη) με βάση κοντόφθαλμα εμπορικά κριτήρια και όχι με βάση τις αξίες και αρχές, όπως αυτές έχουν θεμελιωθεί και επικρατήσει στην φιλελεύθερη Δύση και που έχουν συντηρήσει την ειρήνη και την ανάπτυξη μέχρι σήμερα, ανατρέπει τα δεδομένα στις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ/ΕΕ/Κίνα/Ρωσίας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Η διάσταση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ εκτός του ότι αποδυναμώνει τη Δύση, ευνοεί και ένα σωρό, αυταρχικά κράτη και αυταρχικούς ηγέτες ανά την υφήλιο. Μια γενικευμένη δηλαδή Γεωπολιτική ανασφάλεια που θα ενθαρρύνει τις εξελίξεις για την Ενεργειακή μετάβαση και την Ενεργειακή απεξάρτηση.
*Λίγα λόγια για τον Χρήστο Δήμα, Μέλος ΔΕ του ΙΕΝΕ & Προέδρου της Επιτροπής Γεωπολιτικής του ΙΕΝΕ
- Tοπογράφος & Πολιτικός Μηχανικός, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα
- Διετέλεσε Διευθυντής Μεγάλων Έργων στους τομείς της Ενέργειας, Βιομηχανίας & Υποδομών (Europe, Saudi Arabia, Russia)
- Υπήρξε ανώτατο Στέλεχος και Μέλος Διοικητικών Συμβουλίων σε διάφορες επιχειρήσεις και οργανισμούς (Petrola Hellas, Petrola International, Hellenic Petroleum, Helpe - Thraki, Trans Balkan, Κατασκευαστικές εταιρείες κλπ.)
- Εκπροσώπησε το Ελληνικό Υπουργείο Ανάπτυξης σε Διεθνή Ενεργειακά Θέματα
- Συμμετείχε σε Διεθνή Συνέδρια (Ασία, Ευρώπη, Αμερική) με παρουσιάσεις που αφορούσαν στην μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Ρωσία, την Κεντρική Ασία και την Κασπία Θάλασσα στις Διεθνείς Αγορές
- Πρόεδρος του Ελληνορωσικού Εμπορικού Επιμελητηρίου (EPEE) (2011-2017)
- Μέλος του International Council του Οργανισμού της Ρωσικής Βιομηχανίας (RSPP) στη Μόσχα
- Πρόεδρος του Στρατηγικού Συμβουλίου του ΕΡΕΕ στη Μόσχα
- Ιδρυτικό Μέλος και Εταίρος Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ), Μέλος Διοικούσας Επιτροπής ΙΕΝΕ
- Πρόεδρος Επιτροπής Γεωπολιτικής & Ενέργειας του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ)