στον ιδιωτικό τομέα όπως ο ΟΤΕ και συνεχίζουν εκεί το έργο τους με περισσή επιτυχία. Υπάρχουν βέβαια και πολλές άλλες, όπως η ΔΕΗ, τα ΕΛΤΑ, ο ΟΣΕ, οι αστικές συγκοινωνίες, η ΕΑΒ, το Μετρό κ.ά., που βρίσκονται σε ένα μεικτό νομικό και οικονομικό καθεστώς σε σχέση με το κράτος, την αγορά και την Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών ΑΕ, που όλες χαροπαλεύουν. Τις θυμόμαστε μόνο όταν η λειτουργικότητά τους φτάνει σε ακραία σημεία και δημιουργηθεί κίνδυνος χρεοκοπίας και δυσμενών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων.
Υπάρχει επιπλέον ένα συμπέρασμα που αφορά τις επιχειρήσεις του δημοσίου τομέα, με το οποίο η εμπειρία έχει επίσης καταγράψει: στο κράτος και στον δημόσιο τομέα, όσες φορές οι κυβερνήσεις, οι διοικήσεις και οι εργαζόμενοι, με ή και χωρίς τα συνδικάτα τους, συνέπεσαν σε ένα σχέδιο και σε μια κοινή αντίληψη στη λήψη μεγάλων αποφάσεων, τα αποτελέσματα υπήρξαν σχεδόν πάντα θετικά για την επιχείρηση, τη χώρα, την οικονομία της και το κοινωνικό σύνολο. Όσες φορές δεν υπήρξε αυτή η σύμπτωση, τότε υπήρξε ή μπορεί να υπάρξει καταστροφή. Ανασχετικός παράγοντας καταστροφών πάντως υπήρξαν κάποιες διοικήσεις που σε πείσμα των καιρών κατάφερναν να βρουν ισορροπία. Τα συμπεράσματα αυτά επιβεβαιώνονται σε τρείς εμβληματικές επιχειρήσεις του δημοσίου τομέα, την ΟΑ, τον ΟΤΕ και τη ΔΕΗ. Ειδικότερα:
- Η ΟΑ κληρονομήθηκε από τον Ωνάση και φαινόταν σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής των κρατικοποιήσεων του 1975, να δημιουργεί προϋποθέσεις εξέλιξης σε περιφερειακή αεροπορική εταιρεία στα πλαίσια μιας μικρής και αδύναμης χώρας όπως η Ελλάδα, λίγο μετά τη χούντα. Εμπεριείχε δυνάμεις αδράνειας και τάση σπατάλης που δεν αντεστράφησαν. Στη μακρά της πορεία το παραπάνω συμπέρασμα διαψεύστηκε πλήρως. Σπάνια, ακόμα και για την ελληνική πραγματικότητα, υπήρξε τόσο κακή διαχείριση δημόσιων πόρων. Δεν υπήρξαν διοικήσεις να σηκώσουν ανάστημα, ενώ είχε πανίσχυρα συνδικάτα. Με αποτέλεσμα η επιχείρηση να χρεοκοπήσει επί της ουσίας κατ’επανάληψιν και να οδηγηθεί σε κλείσιμο υπό δυσμενείς όρους και πολυτελείς παροχές και εξασφαλίσεις στους εργαζόμενους και πώληση των υπολοίπων της το 2009.
- Παράδειγμα σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση αποτέλεσε η περίπτωση του ΟΤΕ. Όχι τόσο για τη χρηστή ή μη χρηστή διαχείρισή του από το 1949 που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του κράτους ως κλασική δημόσια επιχείρηση, με τεχνολογία πάντα σε καθυστέρηση, παχυλές αμοιβές των εργαζομένων και αδυναμία κάλυψης των τηλεφωνικών αναγκών της χώρας. Όσο την ετοιμότητα των διοικήσεων μετά το 1996 με την ίδρυση της COSMOTE και ιδιαιτέρως μετά το 2004 επί της ηγεσίας Π.Βουρλούμη, με την ολοκλήρωση του εκσυγχρονισμού του δικτύου του, της πλήρους ιδιωτικοποίησής του και της πώλησης του τελικά στη γερμανική Deutsche Telecom. O OTE αποτέλεσε παράδειγμα επιχείρησης προς μίμηση στον τρόπο που βγήκε από τον δημόσιο τομέα της οικονομίας. (δι) Εφυγε ενισχυμένος και με σοβαρές υπεραξίες.
- Η περίπτωση της ΔΕΗ είναι περισσότερο σύνθετη και αποκαλύπτει ενδιαφέροντα στοιχεία της ελληνικής πραγματικότητας. Ιδρύεται στα πλαίσια του Σχεδίου Marshall το 1950 και εξελίσσεται σε ένα συμπαγές και ολοκληρωμένο σύστημα υδροηλεκτρικών και θερμικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον λιγνίτη, που την καθιστούν την κορωνίδα των μεγάλων βιομηχανιών της χώρας. Είναι η επιχείρηση που ενώ εργάζεται και παράγει υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του κράτους και την πιεστική παρουσία του συνδικάτου σε κάθε βήμα, επιτυγχάνει σε περιόδους ικανών και θαρραλέων διοικήσεων να παράγει εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Θυμάμαι με συγκίνηση, μιλώντας σε προσωπικό επίπεδο, την περίοδο 2000-2004 και τα οικονομικά της αποτελέσματα. Παράδειγμα, κέρδη προ φόρων 502 εκατ. ευρώ, το έτος 2004. Ήταν η περίοδος που το πρακτικό συμπέρασμα που αναφέρω στην εισαγωγή, βρήκε την πλήρη εφαρμογή του. Διοίκηση, εργαζόμενοι και το συνδικάτο είχαν σημειώσει μια μεγάλη επιτυχία. Η επιχείρηση ήταν ψηλά στο χρηματιστήριο, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος ήταν σταθερή χωρίς αυξήσεις για χρόνια και το υπουργείο Οικονομικών και οι μέτοχοι ευχαριστημένοι με τα μερίσματα, τους φόρους επί των κερδών και τις υπεραξίες. Η ΔΕΗ πήγε σχετικά καλά και μετά. Η πίεση βέβαια για την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας έβαινε συνεχώς αυξανόμενη. Έπρεπε να ληφθούν αποφάσεις που μετατοπίστηκαν λόγω κρίσης και άγνοιας για αργότερα. Η κατάργηση του νόμου του 2014 για τη μικρή ΔΕΗ και η απαγόρευση διακοπής της παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος οφειλών μέχρι και χίλια ευρώ, μαζί και με άλλες αρνητικές πρωτοβουλίες, οδήγησαν τη ΔΕΗ σε αδιέξοδο και πρόσφατα σε αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα. Δυστυχώς η ΔΕΗ δεν μπορεί να ξαναγίνει ποτέ αυτό που ήταν κάποτε. Το πρακτικό συμπέρασμα που αναφέραμε στην αρχή, σταμάτησε να παράγει αποτελέσματα. Ένας δημόσιος πλούτος χάθηκε και δεν ξαναγυρνά.
* Ο Δημήτρης Β. Παπούλιας είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ήταν πρόεδρος των ΔΣ ΟΤΕ και ΔΕΗ τις περιόδους 1996-1998 και 2000-2004. Αντιστοίχως. Το βιβλίο «Πώς συντελούνται οι Μεταρρυθμίσεις» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
(«ΤΑ ΝΕΑ»)