Αλλαξε και την Τουρκία, σε μικρότερο βαθμό, και συνεχίζει να επηρεάζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παραμένει κορυφαίο γεγονός στις μνήμες μεγάλου μέρους του πληθυσμού και στις δύο χώρες και, για την Ελλάδα, στοιχείο ενός συλλογικού τραύματος που καθορίζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο.
Ενώ η χθεσινή ημέρα πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από τις δύο κυβερνήσεις και από τα μέσα ενημέρωσης, όσοι θέλουν να θυμούνται, να συλλογίζονται, να μάθουν για τα γεγονότα εκείνης της εποχής μπορούν να βρουν πολλές και πλούσιες πηγές.
Στην Ελλάδα, όπου οι πρόσφυγες και απόγονοί τους αποτελούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, είναι ολοζώντανη η μνήμη της ανταλλαγής, της εγκατάστασης σε άγνωστα μέρη, της καταστροφής μιας ελληνικής παρουσίας χιλιάδων χρόνων στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου, στον Πόντο και στην ενδοχώρα. Η μεγάλη έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία» του Μουσείου Μπενάκη και του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Πειραιώς 138, έως 12 Φεβρουαρίου, 2023) συγκεντρώνει τις μνήμες και τον πλούτο ενός χαμένου κόσμου, με περισσότερα από 1.000 εκθέματα και πάνω από 500 φωτογραφίες από πολλές γνωστές, αλλά και άγνωστες, προσωπικές πηγές.
Σε συνδυασμό με τον κατάλογο και τον συνοδευτικό τόμο, «Μικρασιατικός Πολιτισμός: Σκέψεις και δοκίμια», στον οποίο συμβάλλουν κορυφαίοι μελετητές όλων των πτυχών του ζητήματος, εδώ καταγράφονται ο κόσμος που χάθηκε, η ανασυγκρότηση, ο σπόρος της επιβίωσης, η ξένη βοήθεια, η τιτάνια εθνική προσπάθεια (με τις σωστές κινήσεις και τα λάθη της), η πορεία προς το σήμερα. Ουσιαστική συμβολή στην αφήγηση αυτή είναι η βίντεο εγκατάσταση στο τέλος, όπου 14 νέοι άνθρωποι, απόγονοι προσφύγων της εποχής, μιλούν για τη «δική τους» Μικρά Ασία, αυτήν που κληρονόμησαν από τις αφηγήσεις, τις περιπέτειες, τις μουσικές, τις γεύσεις, από την πικρία, τα τραύματα και τη νοσταλγία της γιαγιάς και του παππού, των θείων, των γειτόνων.
Σε αυτή τη μετάδοση από νεαρούς «της διπλανής πόρτας» κατανοούμε το βάθος του πόνου και του πλούτου που μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, αλλά και αυτό που συναντάμε σε αφηγήσεις προσφύγων και των δύο πλευρών – τη βαθιά συγκίνηση που μοιράζονται όταν συναντιούνται με αυτούς που «ανταλλάχθηκαν» στην αντίθετη κατεύθυνση, με Τούρκους που συχνά μιλούσαν μόνο ελληνικά και κουβαλούσαν τους δικούς τους καημούς όταν τοποθετήθηκαν στις χαμένες πατρίδες των Ελλήνων. Η ανθρώπινη διάσταση, η μοίρα ανθρώπων που πιάνονται στα γρανάζια της Ιστορίας, παραμένει στη μνήμη. Οσο και αν αγνοείται σε «επίσημες» αφηγήσεις και καθημερινές ειδήσεις.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 30/01/2023)