Η κλιματική μεταβολή θα στείλει ακόμη περισσότερους περιβαλλοντικούς μετανάστες στην Ευρώπη, πιστεύει ο Γερμανός ειδικός της Κοινωνικής Ψυχολογίας Χάραλντ Βέλτσερ, σε μια συζήτηση για τον φόβο του ανθρώπου μπροστά στο καινούργιο και την απροθυμία του να διάγει έναν φιλικό προς το περιβάλλον βίο.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση ανησυχεί τους περισσότερους ανθρώπους πολύ περισσότερο απ' όσο η κλιματική μεταβολή. Δικαίως, κατά τη γνώμη σας;
«Παρότι που η οικονομική κρίση έχει διανοίξει αβύσσους, η κλιματική μεταβολή ακόμη υποτιμάται. Ακόμη κι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα σκέφτονται πως πρόκειται κυρίως για προβλήματα στη στρατόσφαιρα και για τις μετεωρολογικές τους συνέπειες. Πολλά άτομα πιστεύουν ότι στα γεωγραφικά μας πλάτη δεν θα συντελεστούν τόσο τρομερές αλλαγές, εάν δώσουμε περισσότερη σημασία στις εκπομπές αερίων.
Ακόμη κι αν παρακολουθήσουμε τις συντηρητικές προβλέψεις και δεχτούμε ότι η κεντρική Ευρώπη θα "εξαιρεθεί" από τα μεγάλα προβλήματα, στο νότιο ημισφαίριο τα πράγματα θα είναι διαφορετικά -η κλιματική μεταβολή θα οδηγήσει αναμφίβολα σε κοινωνικές καταστροφές, οι επιπτώσεις των οποίων θα φτάσουν μέχρι την Ευρώπη. Ηδη σήμερα στις ακτές της νότιας Ευρώπης συνωστίζονται κάθε χρόνο χιλιάδες· μέχρι στιγμής υπερισχύουν οι οικονομικοί μετανάστες, όμως δίνουν μια εικόνα για το τι μας περιμένει. Οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών προβλέπουν πως μέσα στα επόμενα χρόνια ο αριθμός των περιβαλλοντικών προσφύγων θα φτάσει τα 150 εκατομμύρια.
Φυσικά, αυτές οι προβλέψεις είναι υποθετικές, αλλά δεν είναι καθόλου "τραβηγμένες από τα μαλλιά". Οι συγκρούσεις στο Νταρφούρ (Σουδάν) πρέπει να ερμηνευθούν ως κλιματικός πόλεμος -εκεί αποκαλύπτεται ένας δυναμικός παράγοντας σε μια πολεμική σύρραξη, που παλαιότερα θα αποκαλούνταν εθνική ή ιδεολογική. Η παρατεταμένη ξηρασία μαζί με τη ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση οδήγησαν υποβόσκουσες αντιθέσεις να πάρουν διαστάσεις πολέμου διαρκείας. Τα θύματα των τελευταίων ετών υπολογίζονται έως και 500.000 -και κανένα στρατόπεδο δεν εμφανίζεται διατεθειμένο να τερματίσει τις εχθροπραξίες».
Γιατί συμβαίνει αυτό;
«Οπως και σ' άλλες περιοχές κρίσεων στην υποσαχάρια Αφρική, παρατηρούμε ένα νέο είδος πολέμων. Δεν πρόκειται πλέον για δύο αντίπαλες στρατιές καθαρών τοποθετήσεων, αλλά για πολυάριθμους πολέμαρχους που βασικώς μάχονται εναντίον των πολιτών, εξαιτίας οικονομικών συμφερόντων. Διαπράττουν βιαιότητες, λεηλασίες, απαγωγές για λύτρα, διακινούν οπλισμό και ναρκωτικά, κι αποκτούν σημαντικό μερίδιο της ανθρωπιστικςή βοήθειας προς την περιοχή. Κατά τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, σήμερα σ' όλο τον κόσμο υπάρχουν 25 εκατομμύρια περιβαλλοντικοί πρόσφυγες -τι θα γίνει εάν μέχρι το 2050 δισεκατομμύρια άτομα υποφέρουν από λειψυδρία ή εάν η στάθμη των θαλασσίων υδάτων ανέλθει, μέχρι το 2100, έως και μισό μέτρο; Τότε δεν θα πρόκειται για μερικές εκατοντάδες άτομα π.χ. στις ακτές της Σικελίας, αλλά για εκατομμύρια».
Ποια θα είναι η στάση της Ευρώπης;
«Ηδη οι Νοτιοευρωπαίοι έχουν αντιδράσεις "αλλεργικές" απέναντι στους λαθρομετανάστες, που καταφτάνουν με πλοιάρια. Επειδή ακριβώς αυτοί διακινδυνεύουν τόσο, δοκιμάζουν νέους προορισμούς και θέλουν πάση θυσία να φτάσουν σ' "εμάς", αντιμετωπίζονται ως επικίνδυνοι. Οταν οι αριθμοί αυξηθούν κι απειλείται πλέον η ευημερία, θα προκύψει και η πιθανότητα τα κράτη να τους αντιμετωπίζουν με βία. Η διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας υπήρξε πάντοτε επιχείρημα υπέρ της βίας».
Οι δημοκρατίες μας δεν είναι αρκετά εδραιωμένες;
«Η κοινωνία μας έφτασε στη δημοκρατία, αλλά δεν έχει περάσει δοκιμασίες "παντός καιρού". Δικαιολογημένα, υπάρχει η θεωρία, πως η τήρηση των νόμων από τους πολίτες εξασθενεί όταν το σύστημα δεν καλύπτει πλέον τις προσδοκίες τους για κάθε είδους εξασφάλιση. Ηδη, σε ομάδες περιορισμένης οικονομικής επιτυχίας τα δημοκρατικά ιδεώδη έχουν αρχίσει να διαβρώνονται κι η οικονομική κρίση δεν θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στο σύστημα. Πρέπει να επισημανθεί στους κοινωνιολόγους ότι η παγκόσμια υπερθέρμανση θα έχει και κοινωνικές συνέπειες, όπως και πολιτιστικές -π.χ. πώς θ' αλλάξει ο χαρακτήρας της Ελβετίας όταν λιώσουν τα χιόνια;
Οι ειδικοί πολλών κλάδων πρέπει να μάθουν να διακρίνουν τις ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές. Υποθέτω πως πρόκειται για γενικότερη ανθρώπινη αδυναμία: η συνειδητοποίηση του εαυτού μας είναι δομημένη κατά τρόπο τέτοιο ώστε δεν πιστεύουμε ότι είναι πιθανόν να συμβούν ακραίες μεταβολές. Οσο αλλάζουν ακόμη οι εποχές ή διατηρούνται ορισμένες τακτικές κρατικές λειτουργίες, οι κοινωνικοί ρυθμοί παραμένουν».
Ισως το ενδιαφέρον και η ένταση έχουν αμβλυνθεί επειδή τα ΜΜΕ ανακοινώνουν προβλέψεις με «χαρακτήρα Αποκάλυψης» εδώ και 30 χρόνια, και ορισμένες απ' αυτές δεν έχουν προκύψει.
«Πολλές προβλέψεις έχουν γίνει πραγματικότητα: υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές κάποτε θα εξαντληθούν. Αντίσταση στις προειδοποιήσεις δημιουργείται, μάλλον, όταν η συνεχής ροή γεγονότων κάνει τις καταστροφές συμβάντα φυσιολογικά».
Οσον αφορά την οικολογική τοποθέτηση, αρκούν οι ενοχές; Εχουν τα κατεστημένα αξία per se;
«Οι άνθρωποι απεχθάνονται τις αλλαγές, θέλουν να επιβεβαιώνονται οι προσδοκίες τους. Το οικοδόμημα της συνήθειας έχει μεγάλη σημασία για την ύπαρξή μας. Κάθε μεταβολή προκαλεί μεγάλο άγχος και ο φόβος οδηγεί σε αδυναμία ν' αντιληφθούμε τις δυνατότητες αλλαγών με στόχο έναν τρόπο ζωής φιλικό προς το περιβάλλον. Οχι, δεν υπεθερματίζω την παραίτηση από ορισμένες απολαύσεις μας -απλώς πρέπει ν' αναζητήσουμε την καλή (καλύτερη) ζωή. Κι αυτό στην εποχή μας σημαίνει. Λαμβάνω υπ' όψιν κι άλλους ανθρώπους όπως κι άλλες παραμέτρους εκτός από τον εαυτό μου...».
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 27/02/2009)