Ολα αυτά λίγες ημέρες πριν συζητηθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας προσφυγή φορέων και οργανώσεων κατά του σχεδίου διαχείρισης των υδάτων στην περιοχή, μέσω του οποίου «νεκραναστήθηκε» η εκτροπή του Αχελώου. H σύνδεση των δύο, δηλαδή της λειτουργίας του φράγματος της Μεσοχώρας και της εκτροπής, είναι στα μάτια των προσφευγόντων άμεση.
Σχεδόν 35 χρόνια
Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Οταν το 1991-92 εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή ταμιευτήρων στη Μεσοχώρα Τρικάλων και τη Συκιά Καρδίτσας, τα δύο έργα εντάσσονταν στο συνολικό εγχείρημα εκτροπής υδάτων του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, ένα έργο που υποσχόταν να φέρει άφθονο νερό στον κάμπο και στους αγρότες. Αυτή ήταν και η αφετηρία μιας μακράς ταραχώδους πορείας, στην οποία η πολιτεία επέμενε στο (εξαγγελθέν ήδη από τη δεκαετία του ’60) εγχείρημα και το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσιζε την ακύρωσή του.
Η κατασκευή του κόστισε 286 εκατ. ευρώ. Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας διατυπώθηκε για πρώτη φορά το ερώτημα: Γιατί να μην αδειοδοτηθεί «μόνο του», ανεξάρτητα από το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου;
Η πρώτη ακύρωση ήρθε το 1994 και ένα έτος αργότερα η πολιτεία επανήλθε στο σχέδιο της εκτροπής βαφτίζοντάς το «μερική εκτροπή» – αλλά χωρίς να αλλάξουν οι διαστάσεις του. Η αδειοδότηση δεν μακροημέρευσε, γιατί ακυρώθηκε το 2000 με απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, καθώς δεν είχαν εξεταστεί οι εναλλακτικές για τη σωτηρία των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής.
Το 2003 εκδόθηκαν νέοι περιβαλλοντικοί όροι για το έργο, που αφορούσαν μεταξύ άλλων και το φράγμα, τον ταμιευτήρα και τον υδροηλεκτρικό σταθμό της Μεσοχώρας, ως κομμάτια του εγχειρήματος της μερικής εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία. Και αυτοί ακυρώθηκαν το 2005 από το Συμβούλιο της Επικρατείας, καθώς τα έργα δεν είχαν ενταχθεί σε πρόγραμμα διαχείρισης υδάτων κατά την κοινοτική νομοθεσία. Ακολούθησε νέα περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων το 2006 – στη νέα προσφυγή το ΣτΕ απηύθυνε ερωτήματα στο Ευρωδικαστήριο για τη συμβατότητα του έργου με την κοινοτική νομοθεσία και με βάση τις απαντήσεις που έλαβε ακύρωσε και πάλι το 2014 το έργο.
Η νέα στρατηγική
Το φράγμα της Μεσοχώρας εν τω μεταξύ είχε ήδη χτιστεί, κοστίζοντας 286 εκατ. ευρώ. Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, λοιπόν, διατυπώθηκε για πρώτη φορά το ερώτημα: Γιατί να μην αδειοδοτηθεί «μόνο του» (ανεξάρτητα από το σχέδιο της εκτροπής), ως υδροηλεκτρικό έργο, εφόσον έχει ήδη χτιστεί; Αυτή ήταν και η πορεία που κινήθηκαν έκτοτε τόσο το υπουργείο Περιβάλλοντος όσο και οι διαδοχικές διοικήσεις της ΔΕΗ.
Επάνω, κατολίσθηση στον δρόμο κοντά στον υδροηλεκτρικό σταθμό. Οι κάτοικοι σχεδιάζεται να μετεγκατασταθούν, καθώς η περιοχή είναι ιδιαιτέρως σεισμογενής και το βουνό είναι γεμάτο ρωγμές, όπως δήλωσαν στην «Κ». Η ΔΕΗ ανέθεσε μελέτη για τη στατικότητα του φράγματος, μέρος του οποίου δεσπόζει πάνω από την εθνική οδό Τρικάλων – Αρτας.
Η νέα στρατηγική πήρε σάρκα και οστά το 2017, όταν το υπουργείο Περιβάλλοντος ενέκρινε για πρώτη φορά τους περιβαλλοντικούς όρους μόνο του φράγματος της Μεσοχώρας. Ομως, ούτε αυτή η άδεια μακροημέρευσε, καθώς το 2020 ακυρώθηκε και αυτή από το Συμβούλιο της Επικρατείας ως ασύμβατη με τα αναθεωρημένα «σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής» τόσο της Θεσσαλίας όσο και της Στερεάς Ελλάδας (η εκπόνηση των σχεδίων είναι υποχρέωση έναντι της ευρωπαϊκής νομοθεσίας).
Η τελευταία απόπειρα της πολιτείας ήταν η πιο επιτυχημένη μέχρι στιγμής: το 2021 το υπουργείο Περιβάλλοντος ενέκρινε νέους περιβαλλοντικούς όρους για τη λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας. Η προσφυγή φορέα των κατοίκων του ομώνυμου χωριού απορρίφθηκε το 2024 από το ΣτΕ. Το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη απόφαση είναι ότι το ΣτΕ σε μεγάλο βαθμό αποστασιοποιείται από τη μέχρι τούδε νομολογία του. Και συντάσσεται με τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου, χωρίς να αμφισβητεί το περιεχόμενό της.
Η υπόθεση δεν έληξε εκεί. Μια νέα προσφυγή, που δεν έχει ακόμη εκδικαστεί, έχει κατατεθεί από πλήθος φορέων και τέσσερις περιβαλλοντικές οργανώσεις (το WWF, την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης και την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία). Η προσφυγή στρέφεται κατά της πρόσφατης (το 2024) αναθεώρησης του σχεδίου διαχείρισης της λεκάνης απορροής της Θεσσαλίας, σύμφωνα με το οποίο η εκτροπή είναι απαραίτητη ως η μόνη λύση για το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας.
H σύνδεση
«Για εμάς, το φράγμα της Μεσοχώρας παραμένει ένα έργο άμεσα συνδεδεμένο με την εκτροπή του Αχελώου», λέει στην «Κ» η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη περιβαλλοντικής πολιτικής στο WWF. Σύμφωνα με την κ. Νάντσου, το ίδιο το φράγμα της Μεσοχώρας είναι παράνομο, καθώς κατασκευαζόταν ενώ οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου είχαν ακυρωθεί.
«Το σχέδιο διαχείρισης της λεκάνης της Θεσσαλίας το 2017 προέβλεπε πλήθος έργων, όπως μικρά φράγματα, έργα εξοικονόμησης νερού και άλλα, μέσω των οποίων θα εκμηδενιζόταν το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας. Τα έργα αυτά, που αφορούσαν την καλύτερη διαχείριση του νερού στη Θεσσαλία, δεν υλοποιήθηκαν. Αντιθέτως, τώρα επαναφέρει η πολιτεία την εκτροπή, δηλαδή τεράστια έργα με τεράστιες επιπτώσεις, βασισμένα σε ανύπαρκτα στοιχεία και αστήρικτες εκτιμήσεις. Μοναδικός στόχος είναι να “παραμυθιάσει” τους αγρότες για την εκτροπή».
Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, το φράγμα της Μεσοχώρας είναι πια πλήρως αποσυνδεδεμένο από την εκτροπή του Αχελώου. Στην τελευταία του ανακοίνωση το υπουργείο χαρακτηρίζει το έργο «εμβληματικό» και θυμίζει ότι έχει χαρακτηριστεί «γενικότερης σημασίας για την οικονομία της χώρας αφού, όταν θα λειτουργήσει, θα εξυπηρετεί σημαντικές ενεργειακές ανάγκες, με ανανεώσιμη ενέργεια της τάξης των 360 GWh ετησίως». Στο πλαίσιο αυτό ανέθεσε στη ΔΕΗ την εκπόνηση μελέτης για την τροποποίηση του ισχύοντος πολεοδομικού στον Δήμο Πύλης (όπου υπάγεται η Μεσοχώρα) για τη μετεγκατάσταση του χωριού.
Η μελέτη μετεγκατάστασης
Η ΔΕΗ παράλληλα προχώρησε και αυτή το προηγούμενο διάστημα σε διάφορες κινήσεις. Ανέθεσε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Αιμίλιο Κωμοδρόμο να επικαιροποιήσει τη μελέτη του για τη μετεγκατάσταση της Μεσοχώρας και να ελέγξει τη στατικότητα του φράγματος. Σύμφωνα με πληροφορίες, με βάση τη μελέτη προκύπτει ότι στο ενδεχόμενο ενός σεισμού, οι μετακινήσεις του εδάφους (της τάξης των 30 ή 40 εκατοστών) θα έχουν επιπτώσεις στα κτίρια της Μεσοχώρας που έχουν χτιστεί χωρίς αντισεισμικές προδιαγραφές.
Ετσι, η μελέτη προτείνει τη μετεγκατάσταση ολόκληρου του οικισμού, έναντι των δύο ζωνών που θα κατακλυστούν (και περιλαμβάνουν 161 από τα 332 σπίτια, την εκκλησία και το σχολείο του χωριού), για την ασφάλεια των κατοίκων. Η μελέτη δεν προτείνει συγκεκριμένη θέση για τη μετεγκατάσταση του οικισμού, αυτό όμως είναι ένα ζήτημα που έχει διερευνηθεί από τη ΔΕΗ. Οσον αφορά το φράγμα, ο κ. Κωμοδρόμος καταλήγει ότι δεν διατρέχει κίνδυνο, εκτίμηση που έχει δημοσιοποιηθεί και μέσω επιστημονικής δημοσίευσης.
Ωστόσο, βασικά ερωτήματα παραμένουν: Θα μετεγκατασταθεί ολόκληρη η Μεσοχώρα, όπως πρότεινε ο κ. Κωμοδρόμος, ή μέρος της; Επίσης, ποια είναι τα έργα που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των εγκαταστάσεων; Πώς θα διαχωριστεί πρακτικά το έργο από την εκτροπή, όταν το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν αποφασίζει να αποκαταστήσει το σημείο όπου ξεκίνησε να κατασκευάζεται το φράγμα της Συκιάς και συντηρεί τη σήραγγα εκτροπής; Η «Κ» απευθύνθηκε στο υπουργείο Περιβάλλοντος, ζητώντας πληροφόρηση για τα ζητήματα αυτά. Η μόνη απάντηση που δόθηκε είναι ότι το θέμα της συνέχισης των έργων της εκτροπής δεν εξετάζεται άμεσα.
Η Μεσοχώρα βρίσκεται στην «καρδιά» της Πίνδου, με πληθυσμό 179 κατοίκων. «Κανένα χωριό στην περιοχή δεν έχει πέντε μαγαζιά ανοιχτά όλο τον χρόνο», λέει κάτοικος στην «Κ».
Η «Κ» απευθύνθηκε και στη ΔΕΗ, ζητώντας να πληροφορηθεί για τις μελέτες που η εταιρεία έχει εκπονήσει για την επαναλειτουργία του φράγματος και τη μετεγκατάσταση του οικισμού της Μεσοχώρας και τα συμπεράσματά τους. H εταιρεία αρνήθηκε να παράσχει τη σχετική πληροφόρηση και δεν αιτιολόγησε την απόφασή της.
«Είμαστε σε άγνοια»
Η αδιαφάνεια στη διαχείριση του έργου εκλαμβάνεται από τους ντόπιους ως στρατηγική επιλογή. «Δεν μας ενημερώνουν για τίποτα, για να μην υπάρξουν αντιδράσεις. Τα τρία τέταρτα του χωριού μας θα κατακλυστούν και δεν ξέρει κανείς τι θα απογίνουμε», λέει η Νίκη Οικονόμου-Ευαγγελίδη, πρόεδρος του συλλόγου Κατακλυζομένων Μεσοχώρας. «Γνωρίζουμε ότι από δύο μελέτες προτείνεται να μετεγκατασταθεί όλο το χωριό γιατί η περιοχή μας είναι πολύ σεισμογενής – άλλωστε δίπλα στο φράγμα όλο το βουνό είναι γεμάτο ρωγμές». Ο σύλλογος κατέθεσε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, η οποία έγινε καταρχήν δεκτή, αλλά δεν έχει ακόμη εκδικαστεί. «Επίσης έχουμε προσφύγει στο ΣτΕ κατά της απόφασης του υπουργικού συμβουλίου για την κήρυξη των απαλλοτριώσεων. Η υπόθεση έχει εκδικαστεί, αλλά δεν έχει βγει απόφαση», σχολιάζει η κ. Οικονόμου-Ευαγγελίδη.
Σύμφωνα με τον δήμαρχο Πύλης Τρικάλων Κώστα Μαράβα, οι αντιδρώντες στο έργο αποτελούν μειοψηφία στην περιοχή και το κύριο ενδιαφέρον όλων είναι η πλήρωση του φράγματος –από την οποία εκτιμούν ότι θα προκύψουν διάφορα οικονομικά οφέλη– καθώς και η δρομολόγηση μιας δίκαιης διαδικασίας απαλλοτριώσεων.
«Το Δημόσιο προσπαθεί χρόνια να μας διώξει. Πήρε όλες τις υπηρεσίες από τη Μεσοχώρα, ούτε το σχολείο δεν έμεινε. Νόμιζαν ότι θα λακίσουμε σαν τα πρόβατα», τονίζει η κ. Οικονόμου-Ευαγγελίδη. «Παρ’ όλα αυτά, το χωριό εξακολουθεί και έχει κόσμο. Κανένα χωριό στην περιοχή δεν έχει πέντε μαγαζιά ανοιχτά όλο τον χρόνο. Δεν πρόκειται να παραδοθούμε». Ο πληθυσμός της Μεσοχώρας, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, ανέρχεται σε 179 κατοίκους.
«Δεν γνωρίζουμε αν θα μετεγκατασταθεί όλο το χωριό ή ένα τμήμα. Γνωρίζουμε ότι θα πρέπει να αναθεωρηθεί το πολεοδομικό σχέδιο της περιοχής», υπογραμμίζει ο κ. Μαράβας: «Μη βιάζεστε, έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας».
(από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»)