παραγόντων και κρατών σε παγκόσμια κλίμακα. Ενδιαφέρουσες ιδέες δια-περιφερειακής διασύνδεσης και σημαντικά οδικά, σιδηροδρομικά και ατμοπλοϊκά έργα βρίσκονται σε εξέλιξη για τη δημιουργία οικονομικών διαδρόμων εμπορίου αγαθών, ενέργειας και μεταφοράς δεδομένων μεταξύ Ασίας και Ευρώπης και ειδικότερα μεταξύ Κίνας, Ινδίας αφενός και Ευρώπης αφετέρου και αντιστρόφως.
Ειδικώς ο οικονομικός χάρτης διεθνών εμπορευματικών ανταλλαγών της Δυτικής Ασίας ευρίσκεται υπό θεμελιώδη αναδιαμόρφωση, καθώς μεταξύ των πολλών σημαντικών γεωπολιτικών συνεπειών της ρωσικής εισβολής κατά της Ουκρανίας ήταν η αναζωογόνηση του ‘Μεσαίου Διαδρόμου’ (Middle Corridor), τόσο ως περιφερειακής οικονομικής ζώνης που περιλαμβάνει την Κεντρική Ασία, τον Καύκασο και την Τουρκία, αλλά και ως μιας ελκυστικής εναλλακτικής οδού μεταξύ Ευρώπης και Κίνας. Ο πόλεμος της Ρωσίας έχει διαταράξει τη χερσαία συνδεσιμότητα μέσω της ‘Νέας Ευρασιατικής Χερσαίας Γέφυρας’, γνωστής και ως ‘Βόρειος Διάδρομος’, η οποία διέρχεται από τις υποκείμενες σε αυστηρές κυρώσεις της Δύσης Ρωσία και Λευκορωσία. Ενώ ο ‘Μεσαίος Διάδρομος’ δεν θα είναι σε θέση να αντικαταστήσει πλήρως τον ‘Βόρειο Διάδρομο’, η περιφερειακή ολοκλήρωση κατά μήκος της ‘Διακασπιακής Διεθνούς Οδού Μεταφορών’ είναι πιθανό να αυξήσει τις δυνατότητές του σε βάρος της Ρωσίας μακροπρόθεσμα. Εξίσου δυνάμενοι να αναδιαμορφώσουν το γεωοικονομικό τοπίο της Δυτικής Ασίας και πέραν αυτής είναι ο ‘Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης’ (IMEC), ο ‘Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου’ (INSTC) και η ‘Πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος’ της Κίνας (BRI).
BRI, INSTC και IMEC μπορεί να επιδεινώσουν τις εντάσεις μεταξύ Δύσης και Κίνας-Ρωσίας, λόγω της αντιπαλότητας των πρωτεργατών των διαδρόμων αυτών Ηνωμένων Πολιτειών, Κίνας και Ρωσίας, της άνισης κατανομής των ωφελειών[WU1] μεταξύ των συμμετεχόντων στα αντίστοιχα έργα και της συνολικής πολιτικής ένταξης και πρόθεσης αμοιβαίου αποκλεισμού μεταξύ των επιμέρους οικονομικών διαδρόμων. Ειδικώς στην Μέση Ανατολή, από την οποία τα προαναφερθέντα οικονομικά σχέδια διέρχονται, υπάρχουν συνοριακές διαφορές χερσαίες και θαλάσσιες που αναδύονται σε περιόδους περιφερειακής αστάθειας, και τις οποίες οι οικονομικοί διάδρομοι μάλλον παροξύνουν. Επίσης ο αποκλεισμός κρατών όπως η Τουρκία, το Ομάν ή η Αίγυπτος στην περίπτωση του διαδρόμου IMEC, μπορούν να δημιουργήσουν δυσεπίλυτα προβλήματα.
Καθώς η οικονομική διασυνδεσιμότητα συνδέεται άρρηκτα με την ασφάλεια, η αποτίμηση των στόχων εκάστου κράτους ή ομάδας κρατών που εμπλέκονται στην χάραξη και λειτουργία των οικονομικών αυτών αρτηριών της ευρύτερης Ευρασίας μπορεί να μας αποκαλύψει την δυνατότητα να μετατραπούν αυτές σε χορηγούς της ειρήνης και αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ των κρατών που τις υποστηρίζουν. Κατά πρώτον, καθώς οι διερχόμενοι από την Μέση Ανατολή διάδρομοι βασίζονται στην δυναμική σταθερότητας της περιοχής και στην τάση οικονομικής συνεργασίας των κρατών, για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Σαουδική Αραβία η συμπερίληψη της πολλαπλώς κρίσιμης περιοχής του Περσικού Κόλπου ειδικώς στον ‘Αραβο-Μεσογειακό Διάδρομο’ IMEC αποβλέπει το να καταστούν εντός του υπό ανάδυση μετα-Δυτικού, πολυπολικού κόσμου, αναντικατάστατος γεωοικονομικός κόμβος δια-περιφερειακής εμπορικής συνδεσιμότητας και παγκόσμιο κέντρο εμπορίου. Η συμμετοχή αυτών των αραβικών κρατών τόσο στην υπό εκτέλεση πρωτοβουλία BRI όσο και στο σχέδιο IMEC, μαρτυρά αναζήτηση αυτόνομου ρόλου και ανεξάρτητη από πολιτικές/ιδεολογικές ομαδοποιήσεις παρουσία στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος ως διεπαφής Ευρώπης, Ασίας και Ανατολικής Αφρικής. Επίσης, μέσω σύνδεσης δια του διαδρόμου IMEC με την Ινδία τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία εξασφαλίζουν επάρκεια τροφίμων.
Από πλευράς των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, σκοπός εμπλοκής, προώθησης και χρηματοδότησης του σχεδίων IMEC και ‘Μεσαίου Διαδρόμου’, αλλά και η στήριξη περιφερειακών συνεργειών όπως το ‘Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου’ (EMGF), συνιστά η δημιουργία περιφερειακών συνασπισμών κρατών (τριμερείς συνεργασίες μεταξύ Ισραήλ, Αιγύπτου, Κύπρου, Ελλάδας, Ιορδανίας, Γαλλίας, ΗΑΕ, Σαουδικής Αραβίας στην Ανατολική Μεσόγειο/ Ινδίας, ΗΑΕ, Ισραήλ, Σαουδικής Αραβίας στον Δυτικό Ινδικό ωκεανό και Περσικό Κόλπο/ Τουρκίας, Γεωργίας, Αζεμπαϊτζάν, Ουζμπεκιστάν και Καζακστάν στις περιοχές Νοτίου Καυκάσου και Κεντρικής Ασίας) ως περιφερειακών συνασπισμών φίλιων κρατών, προκειμένου η Ουάσιγκτον απερίσπαστη να επικεντρωθεί στον πολυμέτωπο ανταγωνισμό με την Κίνα στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει τον ‘Μεσαίο Διάδρομο’ (Middle Corridor) προκειμένου -ως συνέχεια τρόπον τινά του ‘Νότιου Διαδρόμου’ φυσικού αερίου (South Corridor, TANAP+TAP)- να προμηθεύεται με ασφάλεια και βάσει οικονομικών (μη γεωπολιτικών) κριτηρίων επαρκή ενέργεια μέσω Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας. Επίσης επιδιώκει απρόσκοπτη εμπορική εμπορική σύνδεση με την Κίνα. Εξάλλου, η κατίσχυση του ‘Μεσαίου Διαδρόμου’ σε βάρος του κυριαρχούμενου από την Ρωσία ‘Βόρειου Διαδρόμου’ εκτιμάται ότι θα αποδυναμώσει την απειλούσα την ασφάλεια της Ευρώπης Ρωσία. Τέλος, η ΕΕ συμμετέχει διά των κρατών μελών της (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) στον σχεδιασμό του ‘Αραβο-Μεσογειακού Διαδρόμου’ διασύνδεσης Ευρώπης-Περσικού Κόλπου-Ινδίας εκτιμώντας ότι, εκτός της ασφαλούς προμήθειας ‘πράσινης’ ενέργειας από τις Αραβικές χώρες, θα εξάγει τεχνολογία στην πολυπληθή Ινδία.
Στόχος της Κίνας στην περιοχή της Δυτικής Ασίας μέσω της χάραξης και χρηματοδότησης του ‘Δρόμου’ της πρωτοβουλίας BRI, είναι η διασφάλιση διαρκούς, ομαλής και ακόλλητης[WU2] προμήθειας ενέργειας λόγω ενδεχόμενης εν μέσω διεθνούς αναταραχής παρεμβολής των ΗΠΑ σε κρίσιμα στενά της διεθνούς ναυσιπλοΐας μέσω των οποίων η Κίνα προμηθεύεται ενέργεια από κρίσιμους παρόχους όπως το Ιράν, τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία, και η ανάσχεση επιρροής της Ινδίας μέσω αξιοποίησης του Πακιστάν ως διόδου προς το ενεργειακό δυναμικό του Ιράν. Υπ’ αυτό το σκεπτικό, το Πεκίνο επιδιώκει υπονόμευση της κατασκευής του σχεδίου οικονομικού διαδρόμου ‘Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης’ (IMEC) μέσω οικονομικής γήτευσης των κρατών του ‘Συμβουλίου Συνεργασίας του (Περσικού) Κόλπου’ (GCC).
Η Ρωσία, ευρισκόμενη υπό καθεστώς πολεμικής περιδίνησης στην Ουκρανία και δεχόμενη ισχυρές πιέσεις από την Κίνα και Τουρκία στην μετα-σοβιετική Κεντρική Ασία και τον Νότιο Καύκασο, επιθυμεί την αναζωογόνηση του οικονομικού ‘Διαδρόμου Βορρά-Νότου’ (INSTC) ώστε αφενός να έχει πρόσβαση στα θερμά ύδατα του Περσικού Κόλπου μέσω πολυεπίπεδης συνεργασίας με το Ιράν, και αφετέρου να διατηρήσει επιρροή στα κράτη της Κεντρικής Ασίας, ιδίως στο Καζακστάν.
Συναφής προς την ανωτέρω στρατηγική στόχευση της Ρωσίας, είναι η επιδίωξη από πλευράς των κρατών της Κεντρικής Ασίας να ασκούν πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, ικανή να προσδώσει οφέλη τόσο από την Κίνα και Τουρκία λόγω συνεργασίας στα έργα BRI και ‘Μεσαίου Διαδρόμου’, αλλά και από την Ρωσία λόγω συνεργασίας στην συλλογιστική του ‘Διαδρόμου Βορρά-Νότου’ (INSTC). Η τήρηση αυτής της πολιτικής εκ μέρους των κεντροασιατικών κρατών τα διασφαλίζει αφενός από τις επεκτατικές διαθέσεις στον χώρο του ‘Εγγύς Εξωτερικού’ από πλευράς Ρωσίας και αφετέρου από την οικονομική ισχύ της Κίνας μέσω θώπευσης και προβολής διάθεσης ικανοποίησης του μετα-Οθωμανικού οράματος της Τουρκίας.
Το στοίχημα της αυτόνομης παρουσίας στην διεθνή σκηνή πέρα και πάνω από εξαρτήσεις από μεγάλες δυνάμεις, συγκινεί πέραν των κρατών του Περσικού Κόλπου και την Τουρκία υπό την κυριαρχία του ισλαμο-εθνικιστικού κόμματος του Προέδρου Erdogan. Η χώρα, εκτός της άμεσης εμπλοκής στην ‘Ζώνη’ της πρωτοβουλίας BRI που της επιφυλάσσει η Κίνα, εργάζεται και για την προώθηση του ‘Μεσαίου Διαδρόμου’ (MiddleCorridor). Παρʼ ότι ο διάδρομος αυτός προτάθηκε από το Αζερμπαϊτζάν και Καζακστάν εις αναζήτηση συνεργατικού λόγου στα πράγματα της Κεντρικής Ασίας προς εξισορρόπηση της επιρροής της Κίνας και Ρωσίας, το σχέδιο αυτό εντάσσεται στο όραμα της Άγκυρας να αναδειχθεί ως κύριος εκπρόσωπος του τουρκόφωνου κόσμου και αδιαμφισβήτητος κόμβος εμπορίου και ενέργειας μεταξύ Κίνας και Ευρώπης. Η Τουρκία εκτιμά ότι μέσω του ‘Μεσαίου Διαδρόμου’ -που τυγχάνει υποστήριξης από τις ΗΠΑ και ΕΕ-, θα επιτύχει κατάκτηση ρόλου όχι μόνο ηγεμόνα του Νότιου Καυκάσου και της περιοχής Μέσης Ανατολής-Βόρειας Αφρικής (ΜΕΝΑ), αλλά και ισότιμου συνομιλητή των Μεγάλων Δυνάμεων και εκπροσώπου του μουσουλμανικού κόσμου διεθνώς.
Από πλευράς Ινδίας ως συμμετέχοντος κράτους στον σχεδιασμό του ‘Αραβο-Μεσογειακού Διαδρόμου’ (IMEC), αναζητείται ρυθμιστικός ρόλος στην περιοχή του Δυτικού Ινδικού ωκεανού, Αραβικής θάλασσας και κόλπου του Άντεν ως αντίβαρο της επιρροής της Κίνας, προκειμένου να διασφαλίσει ενεργειακούς πόρους από τα κράτη του Περσικού Κόλπου και ανάπτυξη μέσω εξαγωγών και επενδύσεων από τις χώρες της Δύσης και ιδίως το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επιπλέον, μέσω συμμετοχής στον ‘Διάδρομο Βορρά-Νότου’ (INSTC) επιζητείται εξασφάλιση ομαλής ροής ενέργειας από το Ιράν, διατήρηση συνεργασίας στον στρατιωτικό και εμπορικό τομέα με την Ρωσία, αλλά και ευχερή εξαγωγή προϊόντων στην Βόρεια Ευρώπη.
Άξιο προσοχής, αν και ευχερώς αντιληπτό λόγω της διαφορετικής ταυτοτικής, πολιτικό-κοινωνικής και γεωπολιτικής ένταξης Ελλάδος και Τουρκίας σε διαφορετικούς γεωπολιτισμικούς χώρους, είναι η σύνταξη και ενεργούς συμμετοχής της Αθήνας στον ‘Αραβο-Μεσογειακό Διάδρομο’ (IMEC) και της Τουρκίας στον ‘Μεσαίο Διάδρομο’ (Middle Corridor). Δεδομένης της σύγκλισης συμφερόντων Κίνας και Τουρκίας ώστε ο ‘Μεσαίος Διάδρομος’ να μοιρασθεί υποδομές μέρους της ‘Ζώνης’ (Belt) της πρωτοβουλίας του Πεκίνου ‘BeltandRoad’, ο ευρασιατικός στρατηγικός προσανατολισμός της Άγκυρας καθίσταται εμφανής, πέραν της διάθεσης διαδραμάτισης ρόλου διεπαφής μεταξύ ΗΠΑ/ΕΕ και Κίνας. Από την άλλη πλευρά του Αιγαίου πελάγους, η Ελλάς ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμφορούμενη από τις Δυτικές πολιτιστικές αξίες και ως ναυτική δύναμη πλησίον της στρατηγικής λογικής των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, συμμετέχει στον σχεδιασμό του ‘Αραβο-Μεσογειακού Διαδρόμου’ (IMEC). Μέσω της συμμετοχής της η Αθήνα εκτός του ότι επιθυμεί να λειτουργήσει ως διεπαφή της Ευρώπης με την Μέση Ανατολή και την Ινδία -εντασσόμενη και συμπράττοντας στον στρατηγικό σχεδιασμό των ΗΠΑ για την ζώνη Ανατολικής Μεσογείου, Περσικού Κόλπου, Ινδικού ωκεανού-, επιδιώκει σε συνεργασία με την Λευκωσία ανάληψη εμπορικής, ενεργειακής, ναυτικής και ψηφιακής υπεραξίας ως κράτος με μεγάλο εμπορικό στόλο.
Η διεθνής κοινότητα σήμερα εμφανίζεται ωσάν ευρισκόμενη σε ένα εξελισσόμενο στρατηγικό πείραμα ενός ήδη αρχόμενου νέου ‘Ψυχρού Πολέμου’, όπου η Ευρώπη κατέχει διακριτή και περίπλοκη θέση λόγω πολυετών δεσμών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, γεωγραφικής εγγύτητας με την Ρωσία, και αυξανόμενης οικονομικής αλληλοεξάρτησης με την Κίνα.
Οι ευρωπαϊκές χώρες όπως και η συλλογική Ευρωπαϊκή Ένωση, σε μια χαριτωμένη ταλάντευση μεταξύ ιστορικών δεσμεύσεων και τρεχουσών πραγματικοτήτων, κινούνται ενεργώς εν μέσω ενός νέου γεωπολιτικού τοπίου, όμως οι περισσότερες δεν πιστεύουν -ούτε εύχονται- έναν κόσμο διαιρεμένο σε δύο αντίπαλα βάσει ιδεολογικής ταυτοποίησης στρατόπεδα. Οι δεσμοί οικονομικής διασύνδεσης είναι πιο ισχυροί και περισσότερο πολύπλοκοι, μεσαίες δυνάμεις όπως η Τουρκία προσπαθούν να εκμεταλλευθούν τα μέγιστα κινούμενες μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου, αναπτυσσόμενες χώρες στον νότο όπως η Ινδία πιστεύουν στην ανάδυση ενός πολυπολικού αλληλοεξαρτώμενου κόσμου, ενώ η παγκόσμια σκηνή δεν περιέχει μόνο κρατικούς δρώντες.
Η Γαλλία, προωθώντας μια γεωπολιτικώς σκεπτόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση-κάτι που κάποιους Ευρωπαίους και Αμερικανούς ως αμφιβάλλοντες για τον ρόλο της Κίνας στον νέο διεθνές περιβάλλον μάλλον δυσαρεστεί-, τονίζει την πρόθεσή της να καλλιεργήσει σχέσεις με την Κίνα και την Ινδία, καθώς η στρατηγική σκέψη της επικεντρώνεται εκ νέου στον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό και στις προκλήσεις (και ευκαιρίες) που προκύπτουν από την διαδικασία επαναδιαμόρφωσης της δια-περιφερειακής διεπαφής μεταφορών της Δυτικής Ασίας και Αφρικής. Καθώς η Τουρκία προωθεί μια πολυ-παραγοντική, συναλλακτική και επιδιώκουσα γεωπολιτική ανεξαρτησία εξωτερικής πολιτικής, προκαλεί τα συμφέροντα της Γαλλίας, της συλλογικής ΕΕ και των ΗΠΑ, εξωθώντας[WU3] την Ελλάδα προς υποστήριξη της απρόσκοπτης ναυσιπλοΐας και του φιλο-Δυτικού προσανατολισμού στην μεταλλασσόμενη διεθνή τάξη.
Σε πλανητικό επίπεδο λοιπόν, καθώς οι Μεγάλες Δυνάμεις έλκουν νέους συμμάχους και συνεργάτες στις αλληλοεξαρτώμενες λόγω παγκοσμιοποίησης σφαίρες επιρροής τους, ο κόσμος εισέρχεται σ’ ενα κεντρικό σταυροδρόμι, όπου αποφάσεις λαμβανόμενες σε παρόντα χρόνο θα καθορίσουν την διαδρομή των παγκόσμιων πολιτικών εξελίξεων κατά τις επερχόμενες πολλές δεκαετίες.
[Για αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με το βιβλίο βλ. εδώ]
*Νομικός-Διεθνολόγος, Αναλυτής, Διδάσκων, Συγγραφέας Γεωπολιτικής Ενέργειας και Ασφάλειας Ευρασίας,
Διδάσκων/Ερευνητικός Συνεργάτης, Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης, ΓΕΕΘΑ
Επιστημονικός Συνεργάτης, μέλος Επιτροπής 'Ενέργεια κ' Γεωπολιτική, Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
Επιστημονικός Συνεργάτης, Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων (fainst.eu)