Οι 248 σελίδες ντοκουμέντων για την πορεία της
Διατλαντικής Συνεργασίας πάνω στο Εμπόριο και τις Επενδύσεις, γνωστής με τα
αρχικά της TTIP, τις οποίες έδωσε στη δημοσιότητα το ολλανδικό τμήμα της
οικολογικής οργάνωσης Greenpeace, σπάζοντας ένα πέπλο μυστικότητας που επέβαλε
ακόμη και στους ευρωβουλευτές να μελετούν μέρος μόνο εγγράφων και σε ειδικούς
χώρους όπου απαγορευόταν η κατοχή κινητού τηλεφώνου ή άλλης συσκευής
καταγραφής, δεν αποκαλύπτουν μόνο ότι όντως η Ε.Ε. είναι έτοιμη να θυσιάσει
μέρος του ρυθμιστικού πλαισίου της για την προστασία των πολιτών προς όφελος
της αύξησης του διατλαντικού εμπορίου- αποτυπώνουν ταυτόχρονα και μια διαπραγμάτευση
που απέχει πολύ από το να βαίνει προς ολοκλήρωση – και μάλιστα επί των ημερών
του Barack Obama, όπως φιλόδοξα ζήτησε ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ.
Για μια διαπραγμάτευση που έχει ήδη συμπληρώσει
τρία χρόνια και στο πλαίσιο της οποίας έχουν πραγματοποιηθεί εκατοντάδες
συναντήσεις των αντίστοιχων διαπραγματευτικών ομάδων, δύσκολα θα έλεγε κανείς
ότι το αποτέλεσμα της μέχρι τώρα πορείας είναι πετυχημένο. Ακόμη και μια απλή
ματιά να ρίξει κανείς στις 248 σελίδες ντοκουμέντων που διέρρευσε στη δημοσιότητα
η Greenpeace και που περιλαμβάνουν τόσο προσχέδια των ενοτήτων της συμφωνίας
όσο και σημειώματα που αποτιμούν τη φάση των διαπραγματεύσεων, θα διαπιστώσει
ότι τα ντοκουμέντα βρίθουν εναλλακτικών διατυπώσεων μέσα σε αγκύλες που
ξεκινούν με τα αρχικά EU ή US ανάλογα με την πλευρά που τα προτείνει.
Οι διαφορετικές αυτές διατυπώσεις περιλαμβάνουν
από φραστικές επιλογές, με μεγάλο όμως θεσμικό βάθος και επίπτωση, όπως για
παράδειγμα η προτίμηση των Ευρωπαίων σε μια γενική έννοια του
"δημοσίου" σε αντιδιαστολή με την τάση των Αμερικανών να το
περιορίζουν στην έννοια της "κεντρικής κυβέρνησης" (αφήνοντας έξω
μεγάλο μέρος των μη ομοσπονδιακών θεσμών), έως ολόκληρα κεφάλαια. Για
παράδειγμα, σε ένα από το πιο διαφιλονικούμενα πεδία, αυτό του κρασιού, μπορεί
κανείς να δει δύο διαφορετικά και αντιθετικά προτεινόμενα κεφάλαια όπου το
ευρωπαϊκό ρητά αναφέρεται στο κρασί και την ανάγκη αναφοράς σε πιστοποιημένη
προέλευση και χαρακτηριστικά, ενώ οι ΗΠΑ προτιμούν να μιλούν γενικά για
εμφιαλωμένα "ποτά" και να περιορίζουν τις ανάγκες πιστοποιημένων
αναφορών σε στοιχεία όπως η προέλευση.
Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ έχει αποδεχτεί την
απουσία αναφοράς στην αρχή της πρόληψης σε ό,τι αφορά τη διαχείριση κινδύνων
και παρά την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στην απαγόρευση των προϊόντων από
γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (άλλωστε σταδιακά τέτοιοι περιορισμοί
αίρονται και στο εσωτερικό της ίδιας της ΕΕ) εντούτοις οι σχετικές με την
υγιεινή και την υγιεινή των φυτών προβλέψεις παραμένουν ένα πεδίο αντιπαράθεσης
με τους Ευρωπαίους να πιέζουν για σαφέστερες ρυθμίσεις και για δυνατότητα λήψης
έκτακτων μέτρων. Αντίστοιχα, παραμένουν αποκλίσεις ως προς τη διαχείριση των
χημικών προϊόντων δεδομένου ότι οι Ευρωπαίοι ακόμη επιμένουν στις βασικές αρχές
της οδηγίας REACΗ που εμπεριέχει την αρχή της πρόληψης. Επιπλέον, σε τομείς
όπως τα καλλυντικά, δεν έχει ξεπεραστεί ακόμη το πρόβλημα της ευρωπαϊκής
απαγόρευσης των δοκιμών σε ζώα που αντίθετα παραμένει βασικό στοιχείο των
αμερικανικών κανονισμών.
Αντίστοιχα, και στο θέμα του τρόπου ρύθμισης των διαφορών, δηλαδή του τρόπου
που θα εφαρμοστούν διαδικασίες μεσολάβησης και διαιτησίας που θα αφαιρέσουν
αρμοδιότητες από τα εθνικά δικαστήρια και θα διαμορφώσουν συνθήκη ευνοϊκής
ετεροδικίας υπέρ των επιχειρήσεων, μπορεί κανείς να διατυπώσει ότι υπάρχουν
ακόμη σημαντικές αποκλίσεις.
Όσο για το θέμα των δασμών και των άλλων φραγμών
και διευκολύνσεων ως προς το εμπόριο συγκεκριμένων αγαθών, τον πυρήνα δηλαδή
μιας εμπορικής συμφωνίας και εδώ φαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση που
πρέπει να καλυφθεί. Παρά την πρόοδο και την εναρμόνιση των δασμών και των άλλων
εμποδίων στο εμπόριο, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές σε κρίμα πεδία όπως
αυτά της αυτοκινητοβιομηχανίας. Σε σχέση με τα αυτοκίνητα, τα λεωφορεία και τα
φορτηγά, τα πεδία διαφορών είναι δύο. Το ένα αφορά τους κανονισμούς ασφαλείας,
ένα πεδίο που αρκετές δεκαετίες τώρα έχει αξιοποιηθεί για ως μη δασμολογικός
φραγμός κύρια από τις ΗΠΑ. Το άλλο είναι το πεδίο των ίδιων των δασμών, όπου οι
ΗΠΑ ναι μεν έχουν δεσμευτεί για την εξάλειψη των δασμών, όμως έχουν κάνει σαφές
ότι αυτό θα γίνει μόνο στο πλαίσιο της "τελικής παρτίδας" (endgame)
των διαπραγματεύσεων, κάνοντας σαφές ότι για να προσφέρουν πρόσβαση στην
αμερικανική αγορά για αυτοκίνητα θα απαιτήσουν πολύ μεγάλες παραχωρήσεις σε
άλλους τομείς. Την ίδια στιγμή, διάφορα προϊόντα τίθενται εκτός απελευθέρωσης
και από τις δύο πλευρές ως διαπραγματευτικό χαρτί για την άσκηση πίεσης στην
αντίθετη πλευρά, είτε αυτό αφορά αγροτικά προϊόντα είτε βιομηχανικά.
Όμως, πέραν των δυσκολιών της ίδιας της
διαπραγμάτευσης, ούτε το πολιτικό κλίμα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού βοηθά
την επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων. Το κλίμα στις αμερικανικές εκλογές, με την
ιδιαίτερη απήχηση των φωνών που κατατάσσονται ως "λαϊκιστικές", δεν
ευνοεί την απελευθέρωση του εμπορίου, που αντιμετωπίζεται παραδοσιακά από
τέτοιες φωνές ως μηχανισμός απώλειας θέσεων εργασίας. Άλλωστε, ακόμη και η
Δι-Ειρηνική Συνεργασία (TPP) που αφορά τις σχέσεις με την Ιαπωνία και άλλες 10
χώρες του Ειρηνικού προβλέπεται να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο Κογκρέσο, ενώ 4
στους 5 υποψήφιους διαδόχους του Μπαράκ Ομπάμα είναι αντίθετοι στην TPP. Όμως
και στην Ευρώπη, η TTIP αντιμετωπίζεται εν μέσω εντεινόμενης κρίσης
νομιμοποίησης των ευρωπαϊκών θεσμών ως ένα ακόμη βήμα στην υπονόμευση
κοινωνικών, δημοκρατικών και περιβαλλοντικών κατακτήσεων.
Επομένως, παρά την αντικειμενική πίεση
μεσοπρόθεσμα για ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης από τη μεριά των κύριων
εκπροσώπων του κόσμου των επιχειρήσεων, που επιδιώκουν μια ριζική άνοδο του
παγκόσμιου εμπορίου ως μοχλό ανάκαμψης, και παρά το γεγονός ότι η ΕΕ έχει ήδη
απεμπολήσει μεγάλο μέρος των δικών της ρυθμιστικών και περιοριστικών
παραδόσεων, τα έγγραφα που ήρθαν στο φως αποδεικνύουν μια διαπραγμάτευση που
απέχει πολύ από το να τελεσφορήσει.
Οι 248 σελίδες απόρρητων πρακτικών της
ευρω-αμερικανικής διαπραγμάτευσης για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου
και Επενδύσεων (TTIP), τις οποίες έδωσε στη δημοσιότητα το ολλανδικό τμήμα της
περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace (σπάζοντας ένα πέπλο μυστικότητας που
επέβαλε ακόμη και στους ευρωβουλευτές να μελετούν μέρος μόνο των εγγράφων και
μάλιστα σε ειδικά "αναγνωστήρια”, όπου απαγορευόταν η κατοχή κινητού
τηλέφωνου ή άλλης συσκευής καταγραφής) δεν επιβεβαιώνουν μόνο την δεδομένη
υποψία ότι η Ε.Ε. είναι έτοιμη να θυσιάσει μέρος του ρυθμιστικού πλαισίου της
για την προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος κτλ., αλλά
αποκαλύπτουν ταυτόχρονα τα μεγάλα εμπόδια που απομένουν μέχρι τη σύναψη της
επίμαχης συμφωνίας.
Για μια διαπραγμάτευση που έχει ήδη συμπληρώσει
τρία χρόνια και στο πλαίσιο της οποίας έχουν πραγματοποιηθεί εκατοντάδες
συναντήσεις των αντίστοιχων αντιπροσωπειών, δύσκολα θα έλεγε κανείς ότι το
μέχρι τώρα αποτέλεσμα συνιστά επιτυχία. Ακόμη και μια απλή ματιά να ρίξει
κανείς στα ντοκουμέντα που διέρρευσαν και περιλαμβάνουν τόσο προσχέδια των
ενοτήτων της συμφωνίας όσο και σημειώματα αποτίμησης των διαπραγματεύσεων, θα
διαπιστώσει ότι αυτά βρίθουν εναλλακτικών διατυπώσεων μέσα σε αγκύλες – με την
αρχική ένδειξη EU ή US, ανάλογα με την πλευρά που τις προτείνει.
Οι διαφορετικές αυτές διατυπώσεις περιλαμβάνουν
από φραστικές επιλογές, με μεγάλο όμως θεσμικό βάθος και επίπτωση, όπως για
παράδειγμα η προτίμηση των Ευρωπαίων σε μια γενική έννοια του "δημοσίου”
σε αντιδιαστολή με την τάση των Αμερικανών να το περιορίζουν στην έννοια της
"κεντρικής κυβέρνησης” (αφήνοντας έξω μεγάλο μέρος των μη ομοσπονδιακών
θεσμών), έως ολόκληρα κεφάλαια. Για παράδειγμα, σε ένα από το πιο
διαφιλονικούμενα πεδία, αυτό της οινοπαραγωγής, μπορεί κανείς να δει δύο
διαφορετικά και αντιθετικά προτεινόμενα κεφάλαια όπου το ευρωπαϊκό ρητά
αναφέρεται στο κρασί και την ανάγκη αναφοράς σε πιστοποιημένη προέλευση και
χαρακτηριστικά, ενώ οι ΗΠΑ προτιμούν να μιλούν γενικά για εμφιαλωμένα
"ποτά” και να περιορίζουν τις ανάγκες πιστοποιημένων αναφορών σε στοιχεία
όπως η προέλευση.
Παρά το γεγονός ότι η Ε.Ε. έχει αποδεχτεί την
απουσία αναφοράς στην "αρχή της πρόληψης” σε ό,τι αφορά τη διαχείριση
πιθανών κινδύνων για τη δημόσια υγεία και παρά την απουσία οποιασδήποτε
αναφοράς στην απαγόρευση των προϊόντων από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς
(άλλωστε σταδιακά τέτοιοι περιορισμοί αίρονται και στο εσωτερικό της ίδιας της
Ε.Ε.), οι σχετικές προβλέψεις παραμένουν πεδίο αντιπαράθεσης - με τους
Ευρωπαίους να πιέζουν για σαφέστερες ρυθμίσεις και για δυνατότητα λήψης
έκτακτων μέτρων. Αντίστοιχα, παραμένουν οι αποκλίσεις ως προς τη διαχείριση των
χημικών προϊόντων, δεδομένου ότι η ευρωπαϊκή πλευρά ακόμη επιμένει στις βασικές
αρχές της οδηγίας REACΗ, που εμπεριέχει την αρχή της πρόληψης. Επιπλέον, σε
τομείς όπως τα καλλυντικά, δεν έχει ξεπεραστεί ακόμη το πρόβλημα της ευρωπαϊκής
απαγόρευσης των δοκιμών σε ζώα, που αντίθετα παραμένει βασικό στοιχείο των
αμερικανικών κανονισμών.
Αντίστοιχα, στο επίμαχο θέμα του τρόπου ρύθμισης
των διαφορών, δηλαδή των διαδικασιών μεσολάβησης και διαιτησίας που θα
αφαιρέσουν αρμοδιότητες από τα εθνικά δικαστήρια και θα διαμορφώσουν συνθήκη
ευνοϊκής ετεροδικίας υπέρ των επιχειρήσεων, είναι εμφανές ότι παραμένουν ακόμη
σημαντικές αποκλίσεις.
Όσο για το θέμα των δασμών και των άλλων φραγμών
ως προς το εμπόριο συγκεκριμένων αγαθών, τον πυρήνα δηλαδή μιας εμπορικής
συμφωνίας, φαίνεται και εδώ ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση που πρέπει να καλυφθεί.
Παρά την δασμολογική εναρμόνιση που έχει επιτευχθεί, εξακολουθούν να υπάρχουν
διαφορές σε κρίμα πεδία, όπως της αυτοκινητοβιομηχανίας και μάλιστα δύο λογιών:
το πρώτο αφορά τους κανονισμούς ασφαλείας, που εδώ και αρκετές δεκαετίες έχει
αξιοποιηθεί ως μη δασμολογικός φραγμός κυρίως από αμερικανικής πλευράς Το
δεύτερο είναι το πεδίο των ίδιων των δασμών, όπου οι ΗΠΑ έχουν μεν δεσμευτεί
για την εξάλειψή τους, όμως μόνο στο πλαίσιο της "τελικής παρτίδας”
(endgame) των διαπραγματεύσεων - καθιστώντας σαφές ότι η μεγαλύτερη πρόσβαση
στην αμερικανική αγορά αυτοκινήτων θα απαιτήσει σοβαρές παραχωρήσεις σε άλλους
τομείς.
Την ίδια στιγμή, διάφορα προϊόντα τίθενται εκτός
απελευθέρωσης και από τις δύο πλευρές ως διαπραγματευτικό χαρτί για την άσκηση
πίεσης, είτε αυτό αφορά αγροτικά προϊόντα είτε βιομηχανικά.
Πέραν όμως των δυσκολιών της ίδιας της
διαπραγμάτευσης, το πολιτικό κλίμα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ελάχιστα
βοηθά την επίτευξη συμφωνίας στο άμεσο μέλλον. Η αμερικανική προεκλογική
καμπάνια, με την ιδιαίτερη απήχηση των φωνών που χαρακτηρίζονται "λαϊκιστικές”,
δεν ευνοεί την απελευθέρωση του εμπορίου, που αντιμετωπίζεται παραδοσιακά ως
μηχανισμός απώλειας θέσεων εργασίας. Άλλωστε, ακόμη και η υπογραφείσα συμφωνία
TPP, που αφορά τις σχέσεις με την Ιαπωνία και άλλες 10 χώρες του Ειρηνικού,
προβλέπεται να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο Κογκρέσο, ενώ 4 στους 5 υποψήφιους
διαδόχους του Barack Obama την καταγγέλλουν. Όμως και στην Ευρώπη, η TTIP
αντιμετωπίζεται, εν μέσω εντεινόμενης κρίσης νομιμοποίησης των ευρωπαϊκών
θεσμών, ως ένα ακόμη βήμα στην υπονόμευση κοινωνικών, δημοκρατικών και
περιβαλλοντικών κατακτήσεων. Οι πρόσφατες προεδιοποιήσεις του Francois Hollande
ότι δεν θα εγκρίνει συμφωνία με ανεπίτρεπτες παραχωρήσεις, είναι ενδεικτική.
Παρά την αντικειμενική πίεση για ολοκλήρωση της
διαπραγμάτευσης από τη μεριά των εκπροσώπων του επιχειρηματικού κόσμου, που
επιδιώκουν μια ριζική άνοδο του παγκόσμιου εμπορίου ως μοχλό ανάκαμψης, και
παρά το ότι η Ε.Ε. έχει ήδη απεμπολήσει μεγάλο μέρος των δικών της ρυθμιστικών
παραδόσεων, τα έγγραφα που ήρθαν στο φως αποδεικνύουν ότι η διαπραγμάτευση
απέχει πολύ από το να τελεσφορήσει. Ίσως δε η ίδια η διαρροή να αποτελέσει,
όπως υποστηρίζει ήδη μερίδα του διεθνούς Τύπο, την χαριστική βολή.
(από ww
w.capital.gr, 03/05/2016)