Για πολύ καιρό φαινόταν λες και οι μεγάλες ανακαλύψεις
φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο θα παρέμεναν αποκλεισμένες. Το κοίτασμα
Λεβιάθαν, 80χμ ανοικτά της Χάιφα στο Ισραήλ, το οποίο περιέχει 16 τρις. κ.π.
αερίου, ανακαλύφθηκε πέντε χρόνια πριν, αλλά παραμένει ανεκμετάλλευτο και δεν έχει
καθοριστεί επακριβώς το μέγεθός του. Το Ισραήλ διαθέτει αρκετό αέριο για τις δικές
του ανάγκες από το μικρότερο κοίτασμα Ταμάρ και οι πολιτικοί και οικονομικοί
παράγοντες έχουν αποθαρρύνει τις δυνατότητες μεγαλύτερης ανάπτυξης.
Τώρα όμως, μια νέα επιλογή εμφανίζεται, η οποία καθιστά την
εκμετάλλευση αυτών των πηγών πιο πιθανή. Το αέριο μπορεί να εξαχθεί στην Αίγυπτο.
Η κίνηση είναι πλούσια σε ειρωνεία, αλλά έχει πολιτική και εμπορική λογική. Επίσης,
θα μπορούσε να αποτελέσει μια σημαντική στιγμή αλλαγής στις σχέσεις των χωρών της
περιοχής. Για πολύ καιρό, οι εταίροι του Λεβιάθαν ακολουθούσαν δύο επιλογές που
πάντα φάνταζαν προορισμένες να αποτύχουν. Η μια ήταν να στείλουν το αέριο στην
Κύπρο και από εκεί μέσω του
LNG
στην Ευρώπη ή και την Ασία. Αφήνοντας στην άκρη την πιθανότητα ότι η Τουρκία θα
έθετε σε κίνδυνο την οποιαδήποτε πράξη που θα νομιμοποιούσε την κυβέρνηση στην
Κύπρο, το κάθε βήμα αυτού του σχεδίου θα ήταν ακριβό. Όλα μαζί θα ήταν
απαγορευτικά. Υπάρχουν ήδη πολλές πηγές αερίου στην Ευρώπη. Υποθέτω ότι το
ρωσικό αέριο θα συνεχίσει να ρέει μόλις εξομαλυνθεί η κατάσταση στην Ουκρανία,
αλλά θα ανταγωνίζεται σε μια πιο περιορισμένη αγορά με προμήθειες από τη Νορβηγία,
τη Βόρεια Αφρική και την Κεντρική Ασία. Η ασιατική ζήτηση είναι ισχυρότερη (τουλάχιστον
μέχρι να αναπτυχθεί το αέριο σχιστών στην Κίνα), αλλά οι αποστάσεις είναι γιγάντιες
και τα μεταφορικά κόστη θα έθεταν το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου σε μειονεκτική
θέση ενάντια στο αντίστοιχο από την Αφρική, την Αυστραλία, τον Κόλπο ή την Ρωσία.
Η δεύτερη επιλογή ήταν να στείλουν το αέριο με αγωγό βόρεια προς
την Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Αυτή η επιλογή θα ήταν φθηνότερη, αλλά
μπορεί το Ισραήλ να βασιστεί στην Τουρκία με βάση τον ασταθή Ερντογάν ή να
βασιστεί στις άλλες χώρες που βρίσκονται στην όδευση του αγωγού (τον Λίβανο και
την Συρία); Ακόμα και αν ξεπερνούσαν αυτές τις αμφιβολίες, το αέριο θα
ανταγωνιζόταν με προμήθειες που διατρέχουν την Τουρκία από την Κασπία, πιθανώς
το βόρειο Ιράκ και στο μέλλον από το Ιράν.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η προοπτική να μην αναπτυχθεί
ποτέ το Λεβιάθαν έγινε μια πραγματική πιθανότητα. Υπάρχει άφθονο αποκλεισμένο
φυσικό αέριο ανά τον κόσμο. Τώρα, όμως, μια νέα λύση αναδύεται: Το να εξάγουν
το αέριο νότια προς την Αίγυπτο. Η Αίγυπτος χρειάζεται το αέριο και το Ισραήλ
χρειάζεται έναν σταθερό γείτονα. Οι δεσμοί είναι υποτιμημένοι, αλλά σημαντικοί.
Ο πρώην υπουργός Άμυνας, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, που αναμένεται να κερδίσει τις προεδρικές
εκλογές αργότερα αυτό το μήνα, δεν πρόκειται να ξεκινήσει μια εκστρατεία ενάντια
στο Ισραήλ ή να στηρίξει τους Παλαιστίνιους μαχητές. Η Αίγυπτος μπορεί να μην είναι
ένα μοντέλο δημοκρατίας, αλλά μετά από τρία χρόνια έντασης βρίσκεται σε μια πιο
ήρεμη κατάσταση και χρειάζεται τώρα μια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης. Η ειρωνεία
σε όλα αυτά είναι ότι μέχρι το 2010 η Αίγυπτος προμήθευε το Ισραήλ με φυσικό αέριο
μέσω του αγωγού του Σινά. Η αραβική άνοιξη έφερε τέλος σε αυτό το εμπόριο και
προκάλεσε αντιδικίες. Η Αίγυπτος όμως, δεν εξαντλεί όλα τα όρια της περιφερειακής
αγοράς. Πάντα πίστευα ότι το ισραηλινό αέριο θα μπορούσε επίσης να παρέχει
ηλεκτρισμό σε αρκετούς ανθρώπους της περιοχής που το χρειάζονται, ξεκινώντας με
την Αίγυπτο, αλλά και προς την Δυτική Όχθη, την Γάζα και την Ιορδανία. Από την
Ιορδανία, ο ηλεκτρισμός, έχοντας χάσει πλέον την ταυτότητα προέλευσής του, θα
μπορούσε να μεταπωληθεί αλλού, ακόμα και σε χώρες που δεν αναγνωρίζουν επίσημα
το Ισραήλ. Η πιθανότητα αυτή παραμένει.
Βεβαίως, πολλά θα μπορούσα να πάνε στραβά. Η μαζικές εκτελέσεις
των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο θα αναζωπύρωνε τις εμφύλιες συγκρούσεις.
Δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο τι σημαίνει η επανένωση της Χαμάς και της Παλαιστινιακής
Αρχής υπό τον Μαχμούντ Αμπάς για την Γάζα. Οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να δυσχεράνουν τις
εμπορικές συμφωνίες
.
Υπάρχει, όμως, μια
πιο αισιόδοξη προοπτική. Το Ισραήλ ήταν πάντα οικονομικά αποκλεισμένο στην
περιοχή και εξαρτιόταν από τις εξωτερικές πηγές, ιδίως από τις ΗΠΑ. Η πιθανότητα
ότι το Ισραήλ θα γίνει πηγή φυσικών πόρων, ακόμα και ηλεκτρισμού, για τους γείτονές
του, εισάγει την χώρα στην περιφερειακή οικονομία. Οι οικονομικοί δεσμοί δομούν
νέες σχέσεις και οι ισραηλινές προμήθειες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους άλλους
να φτιάξουν ισχυρότερες οικονομίες. Επίσης, ίσως να πρόσφεραν ένα διαφορετικό
στρατηγικό μέλλον σε μια χώρα που έχει φτάσει σε σημείο να μην εμπιστεύεται την
αξιοπιστία των ΗΠΑ. Η πρόκληση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος έχει ωθήσει
το Ισραήλ σε διάλογο με τους άλλους στην περιοχή, οι οποίοι επίσης φοβούνται
την ιρανική επικυριαρχία. Θα ήταν αφελές να σκεφτούμε ότι οι περιστάσεις θα αλλάξουν
εν μια νυκτί, ή ότι το εμπόριο από μόνο του θα έλυνε τα προβλήματα, τα οποία υπάρχουν
εδώ και δεκαετίες, αλλά υπάρχει μια πιθανότητα ότι η ανάπτυξη και εξαγωγή των
φυσικών πόρων θα αλλάξει το παιχνίδι. Όπως πάντα, η ενέργεια και η ισχύς πάνε
μαζί.