Η προεκλογική
υπόσχεση-σύνθημα του 1981, η Αλλαγή, πραγματοποιήθηκε πλήρως. Λίγη σχέση έχει η
Ελλάδα της Κρίσης με την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Οι αλλαγές συσσωρεύθηκαν ανεπαισθήτως.
Η κρίση τις απεκάλυψε ως σύνολο: η ορατή ποσοτική πρόοδος συνεπαγόταν την
αφανή ποιοτική οπισθοδρόμηση.
Καθώς
λειτουργεί αφυπνιστικά, η Κρίση θέτει το ζήτημα του εθνικού προσανατολισμού. Όλοι
αισθάνονται πλέον ότι, όπως το ελληνικό 2014 πόρρω απέχει από το 1981, έτσι και
το 2020 η Ελλάδα θα διαφέρει ριζικά από την σημερινή. Τα άκρα εκμεταλλεύονται το
αίσθημα αποπροσανατολισμού, προτείνοντας αδιέξοδες διεξόδους. Ο επαναπροσανατολισμός
προϋποθέτει το στίγμα, δηλαδή την επανατοποθέτηση στον γεωγραφικό χώρο και στον
ιστορικό χρόνο. Πολλές καθησυχαστικές και κολακευτικές ψευδαισθήσεις πρέπει να υποχωρήσουν
έναντι του ρεαλισμού.
Προσεγγίζουμε την εκατονταετηρίδα
από την Μικρασιατική Καταστροφή η οποία εγκαινίασε μια μακρά περίοδο σταθερότητας
των συνόρων. Η βαλκανοποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με αφετηρία την ελληνική
επανάσταση ένα αιώνα πριν, σταμάτησε στην Ανατολία. Οι πρόσφατες εξελίξεις, όμως,
εγείρουν φόβους ότι η βαλκανοποίηση αναβιώνει: Γιουκοσλαβία, Λιβύη, Συρία.
Μπορεί να θίξει την Τουρκία; και την Ελλάδα;
Η ελληνική «οικονομική»
κρίση, η επιστροφή της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής, η διαμάχη ανάμεσα στην Γερμανική
Ευρώπη, την επανερχόμενη Ρωσία και τις απερχόμενες Ηνωμένες Πολιτείες για σφαίρες
επιρροής στον περίγυρό μας, οι αραβικές «Ανοίξεις» μας υπενθυμίζουν
ότι ο παραδοσιακός γεωπολιτικός μας χώρος είναι η ενότητα την οποία οι Άγγλοι αποκαλούσαν
Near East. Προ εκατονταετίας διαμορφώθηκαν σχήματα και στρατηγικές οι
οποίες επέτρεψαν στις χώρες της περιοχής να καθορίσουν σύνορα και να οργανώσουν
την επιβίωσή τους. Οι στρατηγικές αυτές, προσαρμοσμένες σε ένα κόσμο τον οποίο ανακατέταξε
η Παγκοσμιοποίηση, δεν εξασφαλίζουν πλέον σταθερότητα. Στην Τουρκία, επί παραδείγματι, ο Κεμαλισμός, χάρη στον οποίο διασώθηκε η Ανατολία από την
βαλκανοποίηση, είναι πλέον τελείως ξεπερασμένος· εδώ και μια δεκαετία, η Τουρκία πειραματίζεται με την εναλλακτική του πολιτικού
Ισλάμ, με αμφίβολα αποτελέσματα.
Η σταθερότητα της Ελλάδας μετά το 1922 εξασφαλίστηκε χάρη
σε μια θαρραλέα, ριζοσπαστική και μεγαλοφυή σύνθεση,
πολιτική, κοινωνική, οικονομική και γεωπολιτική· την οφείλουμε
στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Γύρω από τις βενιζελικές επιλογές κινήθηκε η ελληνική πολιτική,
με τις δεξιές και τις αριστερές της αποχρώσεις: εθνική ανεξαρτησία, εγκατάλειψη
του αλυτρωτισμού, κρατισμός, πολιτισμική ομογενοποίηση, αναπτυξιακή οικονομική πολιτική
με αξιοποίηση των εγχωρίων φυσικών πόρων, αξιοκρατία, ελιτισμός, Κράτος Δικαίου.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επιβεβαίωσε και ανανέωσε τον Βενιζελισμό. Ειρωνία της
Ιστορίας; Η διάβρωση του Βενιζελισμού άρχισε
το 1981 υπό τον βενιζελικό, κατά δήλωση, Ανδρέα
Παπανδρέου. Όμως, ούτως ή άλλως, και χωρίς την
«σοσιαλιστική» Αλλαγή, ο Βενιζελισμός δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί στον παγκοσμιοποιούμενο
κόσμο. Η εσωστρεφής αναπτυξιακή πολιτική, η οποία βασίζεται στην λειτουργία ενός
αποτελεσματικού κράτους υπό μία αξιοκρατική τεχνοκρατική εθνική ελίτ, δεν θα ήταν βιώσιμη.
Αν το νέο γεωγραφικό στίγμα επανατοποθετεί την Ελλάδα στην
Εγγύς Ανατολή, το ιστορικό της στίγμα βρίσκεται στο τέλος
ενός κύκλου, με διάρκεια σχεδόν ένα αιώνα. Το τέλος του Βενιζελισμού δημιουργεί
ένα τεράστιο κενό το οποίο ωθεί την Ελλάδα μακρύτερα από την Ευρώπη, πλησιέστερα
προς την Εγγύς Ανατολή. Αποστολή της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας είναι να
επινοήσει την εναλλακτική εκδοχή του εθνικού προσανατολισμού, με προσαρμογή στο μεταβαλλόμενο γεωοικονομικό και γεωπολιτικό
περιβάλλον και, ταυτοχρόνως, με έδρα την εθνική «ψυχή». Ο Βενιζελισμός συνάντησε αντιστάσεις
από τους νοσταλγούς της Μεγάλης Ιδέας. Ανάλογη στάση θα κρατήσουν οι αγκιστρωμένοι
στο βενιζελικό παρελθόν.
Πριν, όμως, από την διαμάχη του νέου με το παλαιό, χρειάζεται να διατυπωθεί
ο νέος προσανατολισμός με σαφήνεια και εσωτερική συνοχή, με συνολική απάντηση στα
οικονομικά, κοινωνικά, ιδεολογικά και πνευματικά ζητήματα. Περισσότερο φιλελεύθερος,
λιγότερο εσωστρεφής και ομφαλοσκοπικός, με αναγνώριση της πολιτισμικής και γεωγραφικής
πολυμορφίας του Ελληνισμού, λιγότερο προσοδοθηρικός, ο νέος προσανατολισμός θα αποτελέσει
τομή εξίσου ριζική με ό,τι ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή. Άραγε θα πρέπει
να αναμένουμε την συμπλήρωση μιας εκατονταετίας από το 1922, ώστε να επιβεβαιωθεί ο
ρυθμός της νεοελληνικής Ιστορίας;
* Ο κ.
Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")