Την Πέμπτη 28 και την Παρασκευή 29 Μαΐου, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης και της Γαλλικής Πρεσβείας, διοργανώνεται στο Γαλλικό Ινστιτούτο ένα Διεθνές Συνέδριο, με θέμα την Περιφερειακή Ολοκλήρωση στις χώρες των Βαλκανίων και στην Τουρκία. Πρόκειται για μια νέα για τα ελληνικά δεδομένα προσέγγιση: Αντί για την ομφαλοσκοπική ελλαδοκεντρική θεώρηση, η οπτική γωνία ανοίγει στην σύνολη περιοχή. Η Περιφερειακή Ολοκλήρωση δεν περιορίζεται στην δημιουργία διεθνών οργανώσεων, αλλά αναφέρεται σε πολλαπλές συγκλίσεις στον οικονομικό, στον κοινωνικό, στον πολιτισμικό και στον πολιτικό τομέα.
Η ευρωπαϊκή οικοδόμηση, με τα διάφορα στάδιά της, αποτελεί υπόδειγμα, παρά τον τρέχοντα ευρωσκεπτικισμό. Επέτρεψε στις δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες να ξεπεράσουν αδιέξοδα, σαν αυτά που βασανίζουν σήμερα την Ελλάδα, αλλά και την απειλή του πολέμου. Στην γλώσσα της Γεωπολιτικής, η λύση αυτή ονομάζεται “αλλαγή κλίμακας”. Καθώς, δηλαδή, οδηγούμαστε σε αδιέξοδο στην εθνική κλίμακα, το πρόβλημα μεταφέρεται σε μιαν άλλη κλίμακα, στην περιφερειακή. Με την μέθοδο αυτή η Ιστορία έδωσε συχνά απάντηση σε φαινομενικά αδιέξοδα.
Γιατί, όμως, να επιδιώξουμε την περιφερειακή ολοκλήρωση στην βορειοανατολική Μεσόγειο; Δεν αρκεί η Ευρωπαϊκή Ένωση; Μήπως, μάλιστα, την ανταγωνίζεται;
Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει αυτές τις πρωτοβουλίες καθώς, μέσα από τις σταδιακές διευρύνσεις, έχει αγγίξει τα όριά της. Ειδικά στα Βαλκάνια, τα προβλήματα ασφαλείας, κράτους δικαίου, εσωτερικής σταθερότητας, μεταναστευτικών πιέσεων κ.λπ. επιβάλλουν τον συντονισμό των ενδιαφερομένων κρατών. Η εμπειρία των εντοπίων στελεχών αποτελεί μεγαλύτερη εγγύηση από την τεχνογνωσία ξένων, όπως ο Φινλανδός πολιτικός που ανέλαβε να “λύσει” το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου.
Για τις ίδιες τις χώρες, η περιφερειακή συνεργασία τούς επιτρέπει να ανακτήσουν την υπερηφάνειά τους, μετά από την μακρά δυτική κηδεμονία, με τις εξαρτήσεις και τα συνεπαγόμενα συμπλέγματα μειονεξίας. Θα προσφέρει στις νέες γενεές ένα όραμα- κατ’ αναλογίαν με τους σημερινούς ιθύνοντες της Ευρώπης, οι οποίοι κατά την δεκαετία του 1960 εμπνεύστηκαν από το ευρωπαϊκό όραμα και ξέφυγαν από την στενότητα των στεγανών ιδεολογικών οριζόντων. Η περιφερειακή ολοκλήρωση δεν συνεπάγεται εξασθένιση της εθνικής ταυτότητας. Αντιθέτως, την διευρύνει και την ενισχύει.
Η προοπτική της περιφερειακής ολοκλήρωσης στην περιοχή μας μοιάζει ουτοπική. Πώς μπορούν να ξεπεραστούν τα εμπόδια της ελληνο-τουρκικής συνεργασίας; πώς μπορούν να ξεχαστούν πικρίες και μίση από πολέμους και συγκρούσεις για τα εδάφη και τις ιστορικές αναφορές; Ανάλογα ερωτήματα, όμως, αντιμετώπισαν και οι οραματιστές της Ενωμένης Ευρώπης. Το πολύχρονο μίσος μεταξύ Γάλλων και Γερμανών ήταν άραγε ηπιότερο από τις σημερινές αντιπαραθέσεις Ελλήνων και Τούρκων;
Η ιδέα του Συνεδρίου αυτού δεν είναι πρωτότυπη. Για να συνδεθεί το μέλλον με το παρελθόν, το Συνέδριο συνδυάστηκε με μια λησμονημένη επέτειο: Στις 9 Φεβρουαρίου 1924, πριν από 75 χρόνια, υπεγράφη το Σύμφωνο της Βαλκανικής Συνεννόησης ανάμεσα στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Γιουγκοσλαβία και την Ρουμανία. Μόλις δέκα χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα και η Τουρκία έδιναν τα χέρια για να οικοδομήσουν το μέλλον από κοινού.
Τότε η Ευρώπη, διαιρεμένη και επί ποδός πολέμου, υπέσκαψε το εμπνευσμένο αυτό σχέδιο. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έθεσε οριστικά τέλος στην προσπάθεια. Ο Ψυχρός Πόλεμος χώρισε στα δύο την περιοχή και δημιούργησε την ψευδαίσθηση ότι η Υπερδύναμη θα επέλυε τα όποια ενσκήπτοντα προβλήματα, χωρίς ενεργοποίηση των τοπικών παραγόντων.
Καθώς αρχίζει μια νέα, αβέβαιη εποχή, γίνεται επιτακτική η ανάγκη να κινητοποιηθεί η εμπειρία των προηγουμένων γενεών. Ιδέες “παλαιές”, σήμερα απρόσιτες και ουτοπικές, ενδέχεται να αποδειχθούν αύριο, σε ένα κόσμο με ραγδαίους και βαθείς μετασχηματισμούς, επιβεβλημένες λύσεις, αποδεκτές από όλους. Τα ιστορικά προηγούμενα είναι πολλά. Η Βαλκανική Συνεννόηση mutatis mutandis ενδέχεται σε μερικές δεκαετίες να θεωρείται εξίσου σωτήρια με την οικοδόμηση της ενιαίας Ευρώπης.
Σε ένα ανανεωμένο γεωπολιτικό πλαίσιο, με κινδύνους αλλά και ευκαιρίες, είναι απολύτως εφικτό να βρει η Ελλάδα διέξοδο από την σημερινή της απελπισία, μέσα από μια τέτοια προοπτική, δηλαδή το γεωγραφικό και ιστορικό άνοιγμα.
* Η Βαλκανική Συνεννόηση. Μια νέα προοπτική για την Νοτιοανατολική Ευρώπη; Συνέδριο επ’ ευκαιρία της 75ης επετείου από την Συνθήκη της Βαλκανικής Συνεννόησης. Είσοδος ελεύθερη, έναρξη την Πέμπτη 28 στις 16:00, με ομιλία του Υπουργού Ανάπτυξης κ. Κωστή Χατζηδάκη.
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ", 27/05/2009)