Η επίμονη αναφορά στη «Γαλάζια Πατρίδα» από την Τουρκία δεν πρέπει, επομένως, να ερμηνευθεί ως ένα ακόμη στρατήγημα στη διαμάχη για τους ενεργειακούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου. Πρόκειται για την έναρξη ενός πολέμου συμβόλων, ο οποίος αμφισβητεί τους παλαιούς ελληνοτουρκικούς γεωπολιτικούς συμβιβασμούς.
Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και οι δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας αποτελούν ενιαία οργανική γεωγραφική και ιστορική οντότητα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τη διεκδίκησε στο σύνολό της, με βάση τον ελληνικό ιστορικό πολιτισμικό και πληθυσμιακό της χαρακτήρα. Το ενοποιητικό αυτό όνειρο, αν είχε πραγματοποιηθεί, θα είχε ίσως σώσει το ελληνικό κράτος από τον εγγενή ορεσίβιο επαρχιωτισμό του. Η Μικρασιατική Καταστροφή έθεσε τέλος στην προοπτική αυτή. Εκτοτε, ισχύει η διαίρεση του αιγαιο-ιωνικού χώρου, μια ιστορικο-γεωγραφική ανωμαλία, τίμημα στις ειρηνικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη.
Αυτός ο συμβολικός συμβιβασμός διαρρηγνύεται τώρα από την Τουρκία, η οποία διεκδικεί συμβολικά και το θαλασσινό τμήμα της διχοτομημένης οντότητας. Αν η τουρκική ρητορική αφεθεί αναπάντητη, σε μερικά χρόνια θα έχει εντυπωθεί στη διεθνή κοινή γνώμη η άποψη πως η Τουρκία έχει υποστεί γεωπολιτικό ακρωτηριασμό, ότι αποκόπηκε το θαλασσινό τμήμα από τη μικρασιατική της επικράτεια. Η αλλαγή στη γεωπολιτική αναπαράσταση θα προετοιμάσει το έδαφος για ενδεχόμενη τροποποίηση των διεθνών συνθηκών.
Οπως διαπιστώσαμε με το Μακεδονικό, καθώς η μετεμφυλιακή Ελλάδα δεν είχε περιθώρια αντίδρασης, αν η συμβολική μάχη δεν δοθεί από την αρχή, διαμορφώνονται σταδιακά μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Ετσι, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τη συνήθη του διορατικότητα, αναγνώρισε εγκαίρως τον ρωσικό κίνδυνο στην άρνηση της Μόσχας να συμμετάσχει στην Οικουμενική Σύνοδο το 2016. Δύο χρόνια μετά, με το ουκρανικό ζήτημα, υπενθύμισε στη Δύση τη μακραίωνη διάβρωση του ρόλου του από τη Μόσχα. Με ανάλογο τρόπο πρέπει να αντιδράσει η Ελλάδα στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Αν η Τουρκία διεκδικεί, έστω συμβολικά επί του παρόντος, τον θαλασσινό χώρο του Ανατολικού Αιγαίου, η Ελλάδα, επίσης συμβολικά, πρέπει να αναφέρεται στις μικρασιατικές ακτές. Χρειάζεται να γίνει διεθνώς κατανοητό ότι ακρωτηριασμό δεν υπέστη η Τουρκία, αλλά η Ελλάδα.
Η προσπάθεια αυτή προϋποθέτει κατάλληλα μέσα επηρεασμού – διαφορετικά, θα εκληφθεί ως ακόμη μία εκδήλωση των πρόσφατων νεοεθνικιστικών τάσεων. Υπάρχουν ελληνικά επιχειρήματα· ισχυρά. Το νεόκοπο τουρκικό έθνος δεν διαθέτει θαλασσινή συμβολική κληρονομία. Ο Xavier de Planhol, σημαντικός γεωγράφος τού Ισλάμ, έδειξε ότι η μουσουλμανική θρησκεία, λόγω των τελετουργικών της κανόνων, δεν ήταν συμβατή με τη ναυσιπλοΐα – γι’ αυτό, άλλωστε, ακόμη και τα πληρώματα του οθωμανικού στόλου ήσαν Ρωμιοί. Οι ίδιοι οι Τούρκοι αποκαλούν τους Ελληνες «Γιουνάν», δηλαδή Ιωνες.
Σήμερα προβάλλει εμφαντικά η απειλή γύρω από τη Θάλασσα. Υπάρχει χρόνος να κατασταλεί, με προϋποθέσεις γεωπολιτική επινοητικότητα και θάρρος. Αν η Αθήνα δεν τις διαθέτει, πρέπει να κινητοποιηθούν άλλοι παράγοντες του ελληνισμού – κυρίως όσοι γνωρίζουν τον θαλασσινό χώρο και τη συμβολική του. Στη νέα εποχή των συμβολικών πολέμων, ούτε η επίκληση του διεθνούς δικαίου ούτε οι αβέβαιες συμμαχίες αρκούν για να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των «ελασσόνων», τις μικρές δυνάμεις. Οπως στην οικονομία, στην τεχνολογία και στην πολιτική, έτσι και στη γεωπολιτική, το πεδίο έχει αλλάξει άρδην. Είναι δύσκολο να προσαρμοστούν οι νοοτροπίες· όμως, αλλιώς, οι επώδυνες εκπλήξεις είναι αναπόφευκτες.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι συνδιευθυντής της Εδρας Εφαρμοσμένης Γεωπολιτικής, Collège d’ Etudes Mondiales, Fondation de la Maison des Sciences de l’ Homme (Παρίσι).
(Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)