Εκείνος, ο πρόεδρος με τους κακούς τρόπους, ο βασιλιάς των «εναλλακτικών γεγονότων», ο παρορμητικός τουίτερ, σεβάστηκε περιέργως τους τύπους. Κι ύστερα πέταξε τη βόμβα.
Ο Γάλλος ομόλογός του δεν παρασύρθηκε. Το λακωνικό ανακοινωθέν του Ελιζέ δείχνει πόσο παγερή ήταν η μεταξύ τους τηλεφωνική επικοινωνία: «Οι δύο πρόεδροι έθιξαν ζητήματα σχετικά με την ειρήνη και τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή». Η ειρήνη αυτή μπορεί πλέον να μετατραπεί σε έναν πραγματικό πόλεμο και να τυλίξει μια περιοχή που είναι πιο κοντά στην Ευρώπη απ’ όσο στις ΗΠΑ.
Εκτός από την ειρήνη όμως, η απόφαση του Τραμπ τορπιλίζει τους Ευρωπαίους συμμάχους του και, πίσω απ’ αυτούς, τη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη που με θέρμη υπερασπίζονται.
Ο υποψήφιος που εξελέγη με το σύνθημα «America first» είχε κηρύξει τις εχθροπραξίες μόλις ανέλαβε την εξουσία, αποσύροντας τη χώρα του από τη συμφωνία με το κλίμα. Συνέχισε αυτή την πολιτική εγκαταλείποντας τη συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών (TPP) και επιβάλλοντας δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου.
Η απόσυρση από την JCPOA -όπως είναι η τεχνική ονομασία της συμφωνίας με το Ιράν- αποτελεί την κορύφωση της λογικής της ωμής ισχύος και δυναμιτίζει το σύστημα που διέπει τις διεθνείς σχέσεις από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα. Ένα σύστημα, ειρήσθω εν παρόδω, που τέθηκε σε εφαρμογή από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Γιατί αυτή η απόφαση είναι σοβαρότερη από τις προηγούμενες; Επειδή αφορά την ασφάλεια και τη διάδοση των πυρηνικών όπλων σε μια εκρηκτική περιοχή. Επειδή εκμηδενίζει τις προσπάθειες που καταβάλλουν εδώ και τέσσερις μήνες διπλωμάτες τριών ευρωπαϊκών χωρών -της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Βρετανίας- μαζί με Αμερικανούς συναδέλφους τους για να σωθεί μια συμφωνία που μπορεί να είναι ατελής, αποτελεί όμως τον καλύτερο τρόπο να αποτραπεί η απόκτηση πυρηνικών όπλων από το Ιράν. Επειδή, τέλος, κονιορτοποιεί μια θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου: pacta sunt servanda. Οι συνθήκες πρέπει να γίνονται σεβαστές.
Για τους Ευρωπαίους, το χαστούκι είναι ισχυρό. Η συμφωνία με το Ιράν ήταν μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία, που χρειάστηκε μια δεκαετία δύσκολων και κρίσιμων διαπραγματεύσεων και στη συνέχεια επικυρώθηκε με ομόφωνο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, ξεδίπλωσε όλο το πολιτικό του κεφάλαιο για να τη σώσει. Η Γερμανίδα καγκελάριος, Αγγελα Μέρκελ, παραμέρισε τις διαφωνίες της και ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον για να μεταπείσει τον πρόεδρο Τραμπ, ακολουθούμενη από το Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, Μπόρις Τζόνσον. Από τις προσπάθειες των Ευρωπαίων όμως, και τις εκκλήσεις του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, Αντόνιο Γκουτέρες, ο Τραμπ προτίμησε την προπαγάνδα του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Βενιαμίν Νετανιάχου. Και την ωμή ισχύ.
Και τώρα; Το Παρίσι, το Βερολίνο και το Λονδίνο λένε ότι θα συνεχίσουν τις προσπάθειές τους, από κοινού με το Ιράν, και αυτή η ενωτική στάση είναι σωτήρια. Ξεκινά όμως μια νέα κρίση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, που είναι πιο σοβαρή από εκείνη που ξέσπασε μετά τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003. Ούτε λίγο ούτε πολύ, αναρωτιέται κανείς αν εξακολουθεί να υπάρχει μια δυτική κοινότητα.
Την ώρα που ετοιμάζεται μια άλλη διαπραγμάτευση, με στόχο την αποπυρηνικοποίηση της κορεατικής χερσονήσου, το διεθνές σύστημα δέχεται ένα ισχυρό πλήγμα και η αξιοπιστία των θεσμών του τίθεται εν αμφιβόλω. Ο Βρετανός ειδικός Ρίτσαρντ Γκόουαν, από το European Council on Foreign Relations, προβλέπει μια μεγάλη επιδείνωση της ατμόσφαιρας στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ενώ η Γαλλίδα διπλωμάτης Ζανενά Ερερά μιλά για μια εποχή «αποκτήνωσης της διπλωματίας».
Στην επέτειο της διακήρυξης Σουμάν του 1950, η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν ήταν ποτέ πιο μακριά από το δόγμα «σοκ και δέος» της αμερικανικής διπλωματίας.
*Η Sylvie Kauffmann είναι αρθρογράφος της Monde.
(Le Monde / ΑΠΕ-ΜΠΕ)