Μία ατελείωτη σειρά από σοβαρές και ιδιαίτερα θανατηφόρες συγκρούσεις, εάν κρίνουμε από τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό θυμάτων, ευρίσκονται σε εξέλιξη το τελευταίο διάστημα κυρίως στην Μέση Ανατολή, στον Ρωσο- Ουκρανικό άξονα, στην Βόρειο Αφρική αλλά και στην Κίνα. Στην Μέση Ανατολή για μια ακόμη φορά έχουμε την γνωστή διαμάχη Ισραήλ- Παλαιστίνης γύρω από την Γάζα με περισσότερους από 1.900 νεκρούς μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες, αλλά ταυτόχρονα και την επέλαση της τρομοκρατικής ISIS, αποκαλούμενης και ως Ισλαμικό Κράτος, που μέχρι τώρα είναι υπεύθυνη για περισσότερους από 3.000 θανάτους (με πολλά θύματα να έχουν αποκεφαλιστεί δημοσίως) και περισσότερους από 500,000 εκπατρισθέντες πρόσφυγες που έχουν εγκαταλείψει τις πατρογονικές εστίες τους προκειμένου να σώσουν την ζωή τους από τους Ισλαμιστές Μαχητές, που στόχο έχουν την βίαιη κατάληψη όλου του Ιράκ και της Συρίας αλλά και των γύρω χωρών (όπως Λίβανος, Ιορδανία), τον πλήρη αφανισμό του Χριστιανικού στοιχείου σε όλη την περιοχή , την κατάργηση των συνόρων και την αναβίωση του Χαλιφάτου. Μια καθ’ όλα τραγική εξέλιξη με ελάχιστη μέχρι σήμερα ανταπόκριση από την Δύση για να προστατεύσει τις μειονότητες, να εγγυηθεί τα σύνορα και να σταματήσει τον διαμελισμό των εθνικών οντοτήτων της Μέσης Ανατολής, κάτι το οποίο αναμφισβήτητα θα επιφέρει την πλήρη αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής.
Ακολούθως έχουμε τις συνεχιζόμενες βίαιες ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ισλαμιστών και εθνικιστών στην Λιβύη, πάλι με εκατοντάδες νεκρούς και με την οικονομία να έχει παραλύσει και την παραγωγή πετρελαίου να έχει σχεδόν μηδενιστεί, αφαιρώντας 1.2 με 1.4 εκατομ. βαρέλια την ημέρα από την διεθνή πετρελαιαγορά. Η δε ένοπλη αναμέτρηση μεταξύ Ουκρανικών στρατιωτικών δυνάμεων και Ρωσόφωνων αυτονομιστών στις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας καλά κρατεί με ορατό τον κίνδυνο κλιμάκωσης της κρίσης μετά την κατάρριψη του αεροπλάνου των Μαλαισιανών αερογραμμών και την επαπειλούμενη εισβολή Ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή του Donetsk με δικαιολογία την προστασία του άμαχου πληθυσμού. Με ένα επίσης διευρυνόμενο εμπάργκο μεταξύ Δύσης και Ρωσίας μετά την εφαρμογή κυρώσεων από κοινού από ΗΠΑ-ΕΕ και την λήψη αντίμετρων από την Μόσχα. Με την Ρωσία να έχει από τον Ιούνιο σταματήσει την παροχή φυσικού αερίου προς την Ουκρανία με πλέον ορατό ενδεχόμενο τον χειμώνα να μη μπορεί η Gazprom να προμηθεύσει με αέριο την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας – Βουλγαρίας, αφού το φυσικό αέριο διέρχεται μέσω αγωγών που διασχίζουν την Ουκρανία. Θα πρέπει ακόμη να προσθέσουμε τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της Βορειο-Δυτικής Κίνας της επαρχίας Xinjiang, που θεωρείται βασική περιοχή παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, από την αναζωπύρωση του αυτονομιστικού κινήματος των Μουσουλμάνων Ουιγούρων μετά από πολύνεκρες συγκρούσεις τις τελευταίες εβδομάδες.
Εάν αναλογισθεί κάποιος τα ανωτέρω θα δει ότι έχουμε μία «ωραία ατμόσφαιρα» όπως έλεγε παλαιότερα ο συμπαθής ηθοποιός Ντίνος Ηλιόπουλος σε μία από τις γνωστές του ατάκες του που άφησαν εποχή. Και ενώ λοιπόν έχουμε μια λαμπρή εικόνα με τον πλανήτη να φλέγεται, οι αγορές , τόσο οι χρηματαγορές όσο και πετρελαιαγορές, επιδεικνύουν μία αξιοζήλευτη ηρεμία και αυτοσυγκράτηση με τα χρηματιστήρια (τα διεθνή, όχι της Αθήνας το οποίο εδώ και καιρό έχει πάρει την κατιούσα) να ευρίσκονται σε έξαρση και τις τιμές του αργού στο ICE και NYMEX να ευρίσκονται σε ελεύθερη πτώση, με το Brent μετά από μία μικρή ανάκαμψη την περασμένη Πέμπτη(7/8) να έχει χάσει $10 δολάρια το βαρέλι τις τελευταίες 6 εβδομάδες για να κλείσει στα $105 την Παρασκευή (8/8) το βράδυ με αντίστοιχες απώλειες και για το WTI στη Νέα Υόρκη το οποίο έκλεισε στα $97.5 το βαρέλι.
Η πρωτόγνωρη αυτή συμπεριφορά των αγορών και ιδιαίτερα της ενεργειακής, η οποία συνήθως με το παραμικρό αντιδρά νευρικά και με ανοδικές τάσεις στις τιμές πρώτων υλών κάθε φορά που παρατηρούνται ένοπλες συγρούσεις, ιδιαίτερα σε πετρελαιοπαραγωγικές περιοχές (όπως σήμερα στο Ιράκ και την Λιβύη) προβληματίζει. Οδηγούν δε στο συμπέρασμα ότι κάτι γνωρίζουν παραπάνω οι μεγάλοι παίκτες που εμείς αδυνατούμε να αντιληφθούμε από το μάλλον απομονωμένο παρατηρητήριό μας. Οι απόψεις όμως εδώ διίστανται, αφού ένα μέρος των παικτών εκτιμά ότι είναι λάθος η μέχρι τώρα “cool” αντίδραση των αγορών και ότι σύντομα θα βρεθούμε προ εκπλήξεων με ένα επερχόμενο μεγάλο κύμα αγορών που θα οδηγήσουν τις τιμές προς τα πάνω. Παράλληλα, μία άλλη εξίσου μεγάλη μερίδα της αγοράς εκτιμά, ή μάλλον τρέφει την ψευδαίσθηση, ότι η ηρεμία θα εξακολουθήσει για αρκετό διάστημα ακόμη, αφού οι διάφορες κατά τόπους συγκρούσεις παρά τον άγριο χαρακτήρα τους είναι απολύτως ελεγχόμενες, δεν θέτουν σε κίνδυνο την σταθερότητα του παγκόσμιου πολιτικοοικονομικού συστήματος και απεναντίας δημιουργούν εστίες που τροφοδοτούν με χρήμα και ρευστότητα την παγκόσμια αγορά.
«Είναι πολύ ήσυχα, πάρα πολύ ήσυχα», παρατηρούσε πρόσφατα πεπειραμένος trader σε χρηματιστηριακό γραφείο του Λονδίνου, για να συμπληρώσει ότι την τελευταία χρονιά αυτό που έχει ξεχωρίσει είναι η παντελής απουσία συσχέτισης μεταξύ γεωπολιτικών εντάσεων και της πορείας των αγορών. Όπως παρατηρούν εξ’ άλλου υψηλόβαθμα στελέχη της διεθνούς αγοράς ενέργειας «Παρακολουθήσαμε τον εμφύλιο πόλεμο και τον μερικό διαμελισμό της Ουκρανίας, το πραξικόπημα στην Ταϊλάνδη, την αναταραχή στην Αίγυπτο και στη Συρία και την κλιμάκωση της βίας στο Ιράκ. Παρ’ όλα αυτά, οι αγορές ενισχύονται σταθερά, σε νέα ιστορικά υψηλά, ενώ η αστάθεια υποχωρεί στο χαμηλότερο επίπεδο επτά ετών». Έτσι, ένα από τα βασικά ερωτήματα που αντιμετωπίζουν οι επενδυτές τώρα είναι: «Γιατί ήταν τόσο χαμηλή η αστάθεια φέτος;». Και ίσως πιο σημαντικό: «Θα συνεχιστεί αυτή η περίοδος του καλού και ήρεμου κλίματος;»
Μέχρι και πρόσφατα ένα πραξικόπημα σε μία αναδυόμενη οικονομία και τρομοκρατικές επιθέσεις σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις ή η απειλή για αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου θα δημιουργούσε τεράστια ανησυχία στους επενδυτές για τον κίνδυνο πιθανής μετάδοσης. Τι έχει αλλάξει τώρα και οι αντιδράσεις είτε είναι ανύπαρκτες ή υποτονικές; Σύμφωνα με μία μερίδα επενδυτών, η απάντηση είναι απλή. Η αντίδραση των αγορών είναι απόρροια της πολιτικής των κεντρικών τραπεζών ενώ η αστάθεια των χρηματαγορών καθοδηγείται κυρίως από τον κύκλο της πίστωσης. Όταν οι νομισματικές συνθήκες είναι χαλαρές- όταν δηλαδή υπάρχει διαθέσιμη πίστωση και μάλιστα φθηνή- η αστάθεια των αγορών είθισται να είναι χαμηλότερη. Η σχέση αυτή γίνεται εμφανής εάν συγκρίνει κανείς την αστάθεια των αγορών με έναν παράγοντα που αποτυπώνει τις συνθήκες στις αγορές, όπως είναι τα spreads των junk ομολόγων (υψηλής απόδοσης). Στο παρελθόν, η σχέση μεταξύ των συγκεκριμένων spreads και της αστάθειας στις χρηματιστηριακές αγορές υπολογιζόταν περίπου στο 80%.
Σήμερα, τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια έχουν παγώσει σε μηδενικά επίπεδα, τα πραγματικά βραχυπρόθεσμα επιτόκια είναι αρνητικά και οι επιχειρήσεις έχουν τεράστια ρευστότητα. Με άλλα λόγια, οι πιστωτικές συνθήκες είναι όσο πιο χαλαρές θα μπορούσαν να είναι, εξέλιξη που αντικατοπτρίζεται και στα spreads πολλών ομολόγων που βρίσκονται σε χαμηλό 7ετίας, αγγίζοντας τις 350 μονάδες βάσης, όπως παρατηρούσαν πρόσφατα σε άρθρο τους οι Financial Times. Με τόσο χαλαρές πιστωτικές συνθήκες, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι στις αγορές θα επικρατούσε το κλίμα χαμηλής μεταβλητότητας. Βεβαίως, και άλλοι παράγοντες παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του κλίματος. Τα τελευταία χρόνια, οι επενδυτές έχουν συνηθίσει τόσο πολύ στη στήριξη των κεντρικών τραπεζών ώστε η κυρίαρχη επενδυτική στρατηγική είναι πλέον «αγοράζουμε στα χαμηλά». Ως αποτέλεσμα, η ενίσχυση της αστάθειας από γεωπολιτικά γεγονότα είναι πλέον βραχυπρόθεσμη. Τα χρηματιστήρια στηρίζονται επίσης και από την σταθερή ροή ειδήσεων για συγχωνεύσεις και εξαγορές οι οποίες και έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά τους τελευταίους 12 μήνες.
Σε ότι αφορά τις αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου αυτές επιδεικνύουν μία εντελώς παράξενη συμπεριφορά σαν να φαίνεται ότι δεν τις αγγίζουν οι κατά τόπους συρράξεις και γεωπολιτικές κρίσεις και σαν να έχει εκλείψει ο φόβος για μια πιθανή διαταραχή και διακοπή της προμήθειας, σημειώνουν στελέχη πετρελαϊκών εταιριών με διεθνή δραστηριότητα με έδρα την Αθήνα. Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι οι εταιρείες και οι traders έχουν εξοικειωθεί πλήρως με τα κατά καιρούς επεισόδια και γεωπολιτικές αναταράξεις και έχουν μάθει να ξεχωρίζουν που πραγματικά ελλοχεύει ο κίνδυνος. Για αυτό στην περίπτωση του Ιράκ από την αρχή της κρίσης τον περασμένο Ιούνιο είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν ελάχιστες πιθανότητες να επηρεασθεί η παραγωγή για τις περιοχές στο Νότιο Ιράκ πέριξ της Βασόρας, και πράγματι όλο αυτό το διάστημα η παραγωγή έχει μείνει ανέπαφη. Όμως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, και των κυοφορούμενων κινδύνων που μπορεί πράγματι να πλήξουν τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης τον ερχόμενο χειμώνα, φαίνεται ότι μεγάλη μερίδα των traders εκτιμούν ότι θα επανέλθει σύντομα η ηρεμία καθώς «η Ρωσία έχει πετρέλαιο και φυσικό αέριο και οι χώρες της Δύσης δεν θα λάβουν μέτρα που να θέτουν σε κίνδυνο την προσφορά ρωσικών ενεργειακών πόρων στην Ευρώπη».
Σύμφωνα με τον Στιν Γιάκομπσεν, οικονομολόγο της Saxo Bank «ο απλούστερος τρόπος για να υπολογίσει κανείς το μέγεθος του γεωπολιτικού κινδύνου είναι να κοιτάξει την τιμή της ενέργειας», με τις τιμές του πετρελαίου να έχουν σημειώσει προσωρινή και μικρή άνοδο όταν κλιμακώθηκαν οι συγκρούσεις στο Ιράκ. Στην ανάλυσή του μοιάζει και ο ίδιος να θεωρεί υπερβολική την «ψυχραιμία» της αγοράς, που αποδίδει στην παγιωμένη πεποίθηση πως «θα μας προστατεύσουν τα μηδενικά επιτόκια» και πως «ο πραγματικός κόσμος δεν έχει πλέον καμία σημασία. Η ανεργία, οι κοινωνικές ανισότητες, οι πόλεμοι, οι θάνατοι αθώων δεν έχουν σημασία αρκεί να συνεχιστεί η ανάπτυξη στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη», μία άποψη την οποία δεν φαίνεται να συμμερίζεται.
Εάν πάντως εξετάσουμε την όλη κατάσταση σε μεσο-μακροπρόθεσμη βάση θα διαπιστώσουμε ότι:
(ι) Πρόσφατα (24/7) ο ρυθμός αύξησης της παγκόσμιας οικονομίας αναθεωρήθηκε προς τα κάτω κατά 0.3%, δηλαδή στο 3.4% από το ΔΝΤ πράγμα που ενισχύει τις καθοδικές τάσεις στις τιμές
(ιι) Οι μακροοικονομικές και παρεμβατικές πολιτικές των Κεντρικών Τραπεζών φαίνεται ότι έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους
(ιιι) Ευρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία κλιμάκωση αναταραχών και τρομοκρατικών ενεργειών ανά την υφήλιο, που με εξαίρεση την Ρωσο-Ουκρανική κρίση, αυτές εμφανίζεται να έχουν αυστηρά τοπικό χαρακτήρα και ως εκ τούτου δεν μπορούν να επηρεάσουν ουσιαστικά το παγκόσμιο σύστημα και τις τιμές
(ιv) Επειδή όμως ο αντίκτυπος στην πραγματική οικονομία από μη συστημικές συμπεριφορές εμφανίζεται με καθυστέρηση 9-12 μηνών είναι λογικό να περιμένουμε μία ανάκαμψη των ενεργειακών τιμών τους επόμενους μήνες. Πάντως αυτή η ανάκαμψη δεν θα είναι εντυπωσιακή καθότι παράλληλα λειτουργούν αρκετές αρνητικές δυνάμεις με καθοδικά πρόσημα.
Οι επόμενες ημέρες και εβδομάδες θα δείξουν εάν τελικά η απόλυτη ησυχία που επικρατεί στις αγορές συνιστά μία νέα πραγματικότητα επηρεασμένη από τις προβλέψεις για μείωση της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και της μεγάλης ρευστότητας που παρατηρείται στις αγορές ή είναι απλώς η συνήθης απατηλή ηρεμία που επικρατεί πριν από κάθε μεγάλη θύελλα.