Οι Νέες ‘Υπερδυνάμεις’ της Ανανεώσιμης Ενέργειας

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειες αποτελούν μία πραγματικότητα που, όπως όλα δείχνουν, ήρθε… για να μείνει. Τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κυβερνήσεις προχωρούν στο σχεδιασμό της ενεργειακής πολιτικής των χωρών τους με γνώμονα τη μετάβαση στην ‘καθαρή’ ενέργεια. Πώς θα επηρεάσει, όμως, η στροφή στην ανανεώσιμη ενέργεια τις διεθνείς πολιτικές ισορροπίες σε διεθνές επίπεδο;

Ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε από την κυριαρχία του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αλλά η στροφή προς την παραγωγή και μεταφορά ενέργειας μηδενικών εκπομπών σημαίνει ότι ένα νέο σύνολο χημικών στοιχείων θα καταστεί πρωταρχικής σημασίας.

Η ηλιακή ενέργεια, για παράδειγμα, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί κυρίως τεχνολογίες που βασίζονται στο πυρίτιο, για τις οποίες η κύρια πρώτη ύλη είναι ο χαλαζίτης. Το λίθιο αποτελεί τον βασικό περιοριστικό πόρο για τις περισσότερες μπαταρίες, ενώ για τους μαγνήτες στις ανεμογεννήτριες απαιτούνται σπάνιες γαίες και κυρίως λανθανίδες, όπως το νεοδύμιο. Ο χαλκός είναι ο προτιμώμενος αγωγός για την αιολική ενέργεια και χρησιμοποιείται στις γεννήτριες, τα καλώδια, τους μετασχηματιστές και τους μετατροπείς.

Τα παραδείγματα αυτά είναι ενδεικτικά, αλλά καθιστούν προφανές ότι, προκειμένου να εξεταστεί η αλλαγή στις παγκόσμιες ισορροπίες, είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη ποιος κερδίζει και ποιος χάνει κατά τη μετάβαση από τον άνθρακα στο πυρίτιο, το χαλκό, το λίθιο και τις σπάνιες γαίες.

Τα μεγαλύτερα αποθέματα ορυκτών καυσίμων ανά χώρα

(Πηγή : BP Statistical Review of World Energy, June 2017).

Ο κατάλογος των κρατών που αναμένεται να αναδειχτούν νέες ‘υπερδυνάμεις’ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας περιέχει ορισμένες από τις έως τώρα ισχυρές ενεργειακά χώρες, αλλά και μερικά… αουτσάιντερ. Τα μεγαλύτερα αποθέματα χαλαζίτη για την παραγωγή πυριτίου βρίσκονται στην Κίνα, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, αλλά και στη Βραζιλία και τη Νορβηγία. Οι ΗΠΑ και η Κίνα είναι επίσης σημαντικές πηγές χαλκού, αν και τα αποθέματα τους μειώνονται, γεγονός που έφερε στο προσκήνιο τη Χιλή, το Περού, το Κονγκό και την Ινδονησία.

Η Χιλή έχει, επίσης, τα μεγαλύτερα -μακράν- αποθέματα λιθίου στον κόσμο, ακολουθούμενη από την Κίνα, την Αργεντινή και την Αυστραλία. Αποθέματα χαμηλότερης αξίας, αφού δεν είναι δυνατό επί του παρόντος να εξορυχθούν, διαθέτουν η Βολιβία και οι ΗΠΑ. Τέλος, τα αποθέματα σπάνιων γαιών είναι μεγαλύτερα στην Κίνα, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και το Βιετνάμ.

Μεταξύ όλων των χωρών παραγωγής ορυκτών καυσίμων, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και ο Καναδάς θα μπορούσαν να μεταβούν στην ‘πράσινη’ ενέργεια με τη μεγαλύτερη ευκολία. Στην πραγματικότητα, ενέχει κάποια δόση ειρωνείας το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, η χώρα που παρουσιάζεται περισσότερο αρνητική στη μετάβαση στην ‘καθαρή’ ενέργεια, ενδέχεται να είναι αυτή που θα επηρεαστεί λιγότερο σε ότι αφορά στις πρώτες ύλες. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, μέσω της ενεργειακής μετάβασης, μία εντελώς νέα ομάδα κρατών θα δει επίσης τους φυσικούς της πόρους να παρουσιάζουν μεγάλη ζήτηση.

Ένας νέος OPEC για τις ΑΠΕ ή μία νέα εποχή αποικιοκρατίας;

Στα πρότυπα του OPEC που συγκεντρώνει σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής και την πλειονότητα των αποθεμάτων πετρελαίου, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ανάλογης ένωσης των κυριότερων παραγωγών πρώτων υλών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα μετατόπιζε την παγκόσμια ισχύ από τη Μέση Ανατολή προς την κεντρική Αφρική και ιδιαίτερα τη Νότια Αμερική, πράγμα μάλλον απίθανο να συμβεί ειρηνικά. Ο έλεγχος των πετρελαϊκών πεδίων αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη πολλών συγκρούσεων του 20ού αιώνα ενώ, ακόμη παλαιότερα, η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία ήρθε να καλύψει την επιθυμία για νέες πηγές τροφίμων, πρώτων υλών, ορυκτών και αργότερα πετρελαίου. Η μετάβαση στην ανανεώσιμη ενέργεια δεν είναι απίθανο να προκαλέσει κάτι παρόμοιο. Καθώς μια νέα ομάδα χημικών στοιχείων καθίσταται πολύτιμη για τις ανεμογεννήτριες, τα ηλιακά πάνελ και τις μπαταρίες, οι πλουσιότερες χώρες ενδέχεται να προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν την ασφάλεια του εφοδιασμού τους μέσω μιας νέας εποχής αποικισμού.

Η Κίνα έχει ήδη ξεκινήσει αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ‘οικονομικός αποικισμός’, κλείνοντας σημαντικές εμπορικές συμφωνίες για να εξασφαλιστεί η προσφορά πρώτων υλών. Την προηγούμενη δεκαετία πραγματοποίησε μαζικές επενδύσεις στον εξορυκτικό τομέα της Αφρικής, ενώ πιο πρόσφατες συμφωνίες με χώρες όπως το Περού και η Χιλή έχουν εξαπλώσει την οικονομική επιρροή του Πεκίνου στη Νότια Αμερική.

Αν ληφθούν υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, φαίνεται ότι είναι πιθανές δύο εκδοχές για το μέλλον. Το πρώτο σενάριο περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας νέας οργάνωσης τύπου OPEC που να είναι σε θέση να ελέγχει ζωτικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένου του πυριτίου, του χαλκού, του λιθίου και των λανθανιδών. Το δεύτερο σενάριο αφορά στον αποικισμό των αναπτυσσόμενων χωρών τον 21ο αιώνα, δημιουργώντας υπερ-οικονομίες. Ωστόσο, κανένα από τα δύο σενάρια δεν αποκλείει το ενδεχόμενο αντιμαχόμενα κράτη να επιχειρήσουν να διακόψουν την πρόσβαση σε πόρους ζωτικής σημασίας για την ανανεώσιμη ενέργεια, όπως έχουν επιχειρήσει και μεγάλοι παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου στο παρελθόν.

Ιδιαίτερα θετικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των ορυκτών καυσίμων και των χημικών στοιχείων που απαιτούνται για την ‘πράσινη’ ενέργεια. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι αναλώσιμα. Μόλις κατασκευαστεί μία μονάδα φυσικού αερίου, είναι απαραίτητη η συνεχής τροφοδοσία της με αέριο, διαφορετικά σταματά η παραγωγή. Αντίστοιχα, τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα απαιτούν συνεχή παροχή καυσίμων για να συνεχίσουν να λειτουργούν.

Αντίθετα, μόλις κατασκευαστεί ένα αιολικό πάρκο, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εξαρτάται μόνο από τον άνεμο, χωρίς να υπάρχει συνεχής ανάγκη τροφοδοσίας με νεοδύμιο για τους μαγνήτες ή με χαλκό για τις περιελίξεις της ανεμογεννήτριας. Με άλλα λόγια, η ηλιακή και η αιολική ενέργεια απαιτούν μια εφάπαξ αγορά πρώτων υλών για να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη, ασφαλής παραγωγή ενέργειας.

Ο μικρότερος χρόνος ζωής των αυτοκινήτων και των ηλεκτρονικών συσκευών σημαίνει ότι υπάρχει συνεχής ζήτηση λιθίου. Οι βελτιωμένες διαδικασίες ανακύκλωσης θα μπορούσαν ενδεχομένως να αντισταθμίσουν αυτή τη συνεχή ζήτηση. Έτσι, μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή μίας μονάδας, η πρόσβαση στον άνθρακα, το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο μπορεί να παρεμποδιστεί, αλλά δεν είναι δυνατό να διακοπεί η πρόσβαση στον ήλιο ή τον άνεμο. Βασιζόμενο στο γεγονός αυτό, εξάλλου, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ εκτίμησε ότι η ‘πράσινη’ ενέργεια αποτελεί το κλειδί της εθνικής ασφάλειας.