Η ηλεκτρική ενέργεια στα νησιά καλύπτει το 10% της συνολικής κατανάλωσης της χώρας και βασίζεται στους σταθμούς πετρελαίου με το επιπλέον κόστος παραγωγής να επιβαρύνει όλους τους καταναλωτές ως ΥΚΩ, υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Το πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό στα νησιά προσφέρεται για ηλεκτροπαραγωγή χάρις στις σύγχρονες τεχνολογίες, με χαμηλό κόστος και πολλαπλά οφέλη. Οι εφαρμογές όμως είναι περιορισμένες για τεχνικούς λόγους, αν και η τεχνολογία προσφέρει αξιόπιστες και αποδοτικές λύσεις για μεγαλύτερη διείσδυση.
Η ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών με το εθνικό σύστημα εξασφαλίζει την αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας με τιμές που διαμορφώνονται στην ανταγωνιστική αγορά και οδηγεί στον παροπλισμό των σταθμών πετρελαίου με αντίστοιχη μείωση των ΥΚΩ. Επιπλέον, αίρονται οι τεχνικοί περιορισμοί και επιτυγχάνεται μεγαλύτερη διείσδυση ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Μετά τρεις σχεδόν δεκαετίες ολοκληρώνεται η πρώτη φάση της διασύνδεσης μερικών νησιών των Κυκλάδων με το εθνικό σύστημα και παρατηρείται συνωστισμός για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων.
Ανεξάρτητα από την εξέλιξη των διασυνδέσεων με τις αβεβαιότητες της εγχώριας πρακτικής και τις καθυστερήσεις, η μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στις Κυκλάδες και τα άλλα νησιά δεν μπορεί να περιμένει. Πρέπει να γίνει προσεκτικά βάσει ενός αποδεκτού σχεδίου για την αρμονική ένταξη των εφαρμογών στο φυσικό περιβάλλον και την ενσωμάτωσή τους στη λειτουργία και διαχείριση του δικτύου με οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Τα συστήματα αποθήκευσης με μπαταρίες προηγμένων τεχνολογιών έχουν ήδη εισέλθει στη διεθνή αγορά με ελκυστικές εφαρμογές σε συνδυασμό με ΑΠΕ, ιδιαίτερα στα νησιωτικά συστήματα. Βασικοί παράγοντες είναι το χαμηλό κόστος παραγωγής από Φ/Β και αιολικές εφαρμογές και το συνεχώς μειούμενο κόστος των συστημάτων αποθήκευσης. Επιπλέον, η αποθήκευση με τις νέες τεχνολογίες ηλεκτρονικών ισχύος και συστημάτων ελέγχου βελτιώνει τη λειτουργία του όλου συστήματος, επιτυγχάνοντας υψηλή αξιοπιστία και παρέχοντας υψηλής ποιότητας επικουρικές υπηρεσίες έναντι των παλαιών μεθόδων.
Μια τέτοια σχεδίαση «ήλιος/άνεμος/μπαταρίες» οδηγεί προοδευτικά σε μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα κάθε νησιού πλησιάζοντας ακόμη και το 100% με αυτονομία για τα μικρά νησιά. Μεγάλη πρόκληση αποτελούν δέκα μικρά νησιά χωρίς εφαρμογές ΑΠΕ με κόστος ηλεκτροπαραγωγής της τάξης του 1€/kWh, ενώ τρία από αυτά είχαν ηλεκτροδοτηθεί πλήρως πριν τρεις δεκαετίες με αυτόνομους Φ/Β σταθμούς. Όμως, για επιτυχείς εφαρμογές με μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ χρειάζεται η συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης και των κατοίκων, του διαχειριστή αυτόνομων σταθμών παραγωγής (ΑΣΠ) και του ιδιωτικού τομέα.
Η τοπική αυτοδιοίκηση και οι κάτοικοι, μαζί με την βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, πρέπει να λάβουν πρωτοβουλίες και να συνεργασθούν για την παροχή καθαρής και οικονομικά προσιτής ηλεκτρικής ενέργειας, που θα συμβάλει και σε άλλες κρίσιμες υποδομές, όπως είναι η ύδρευση και οι μεταφορές. Κύριο μέλημα είναι η επιτυχής ένταξη των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών συστημάτων με κατάλληλη μείξη στο ευαίσθητο φυσικό περιβάλλον των νησιών, με στόχο την μέγιστη δυνατή διείσδυση.
Το υψηλό αιολικό δυναμικό ιδιαίτερα των Κυκλάδων προσελκύει το ενδιαφέρον των επενδυτών, όπου κρίσιμες παράμετροι στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι το μέγεθος των ανεμογεννητριών και η συνολική ισχύς, που πρέπει να ανταποκρίνονται στην κλίμακα των νησιών. Στη φάση της κατασκευής (μεταφορά-εγκατάσταση) η επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον συναρτάται με το μέγεθος των ανεμογεννητριών και οι επιπτώσεις αυξάνονται με την αύξηση της ισχύος. Για τη φάση λειτουργίας ο θόρυβος και κυρίως η οπτική όχληση απομακρύνουν τις ανεμογεννήτριες από τους οικισμούς και περιοχές αναψυχής όσο αυξάνεται η ισχύς τους. Για τη σύνδεση των ανεμογεννητριών στο δίκτυο θα πρέπει να περιορισθούν οι εναέριες γραμμές και να προτιμηθούν τα υπόγεια καλώδια.
Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος των νησιών με το μοναδικό φυσικό περιβάλλον και την τουριστική αξιοποίηση εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να ενταχθούν ανεμογεννήτριες μεσαίου μεγέθους των εκατοντάδων kW μαζί με συστήματα αποθήκευσης. Σημειώνεται ότι πρόσφατα στη Γαλλία το πρόγραμμα 15GW στοχεύει σε πολλές μικρές εφαρμογές με ανεμογεννήτριες μεσαίου μεγέθους περιορίζοντας τα προβλήματα και τις δυσκολίες ένταξης στο περιβάλλον.
Οι φωτοβολταϊκές εφαρμογές μπορεί να είναι διεσπαρμένες μονάδες μικρής ισχύος στο αστικό περιβάλλον με Φ/Β πλαίσια κρυσταλλικού πυριτίου ως δομικά στοιχεία υψηλής αισθητικής στα κτήρια. Κεντρικές Φ/Β μονάδες μεγάλης ισχύος επί εδάφους θα αναπτυχθούν με κατάλληλη σχεδίαση μαζί με τα συστήματα αποθήκευσης σε περιοχές χωρίς οπτική όχληση. Σε κάθε περίπτωση θα χρειασθεί αρχιτεκτονική μελέτη για την ενσωμάτωση των Φ/Β συστημάτων στο δομημένο περιβάλλον και όπου αυτό είναι εφικτό με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Επομένως, το πρώτο βήμα για αιολικές και Φ/Β εφαρμογές με αποθήκευση στα νησιά αφορά στον καθορισμό θέσεων εφικτών εφαρμογών (siting) με πρωτοβουλία των Δήμων και των τοπικών κοινωνιών και σε συνεργασία με κατάλληλη ομάδα τεχνικών συμβούλων και αρχιτεκτόνων. Τέτοιες συνεργασίες θα οδηγήσουν σε βέλτιστα αποτελέσματα για την ένταξη στο περιβάλλον των νησιών όλων των εφικτών αιολικών και Φ/Β μονάδων, ανοίγοντας το δρόμο για επιτυχείς εφαρμογές.
Τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης με τη χωροθέτηση των αιολικών και Φ/Β εφαρμογών με αποθήκευση θα χρησιμοποιηθούν στην εκπόνηση αναλυτικών μελετών για τα βέλτιστα μεγέθη ΑΠΕ και αποθήκευσης που θα ενσωματωθούν στη λειτουργία και διαχείριση του αυτόνομου νησιωτικού συστήματος με χρήση νέων ιδεών και καινοτόμων τεχνολογιών. Αυτό θα αποτελέσει τη δεύτερη φάση και μπορεί να υλοποιηθεί από τον ιδιωτικό τομέα με την συμμετοχή νέων μηχανικών υπό την επίβλεψη και συντονισμό του ΔΕΔΔΗΕ. Ένα δοκιμασμένο σχήμα που προτείνεται είναι η ανάθεση των μελετών σε κατάλληλες μελετητικές εταιρείες υπό την εποπτεία και συνεργασία ενός ειδικού κλιμακίου του ΔΕΔΗΕ που συγκροτείται για αυτό το σκοπό. Τα αποτελέσματα των μελετών θα οδηγήσουν στις προδιαγραφές των έργων που θα δημοπρατηθούν με τους κανόνες διαχείρισης και ομαλής λειτουργίας, για την βέλτιστη εκμετάλλευση ΑΠΕ και αποθήκευσης στη διάρκεια του χρόνου. Οι οικονομοτεχνικές μελέτες και το ποσοστό διείσδυσης με το χαμηλότερο κόστος παραγωγής οδηγούν στον περιορισμό των ΥΚΩ.
Η προτεινόμενη μελέτη σε κάθε νησί θα οδηγήσει στο μέλλον με ένα σύγχρονο ηλεκτρικό σύστημα καθαρής ενέργειας προσιτού κόστους που θα λάβει υπόψη την ύδρευση, τις μεταφορές με ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τους σταθμούς φόρτισης και όποιες άλλες υπηρεσίες μπορεί να αναμένονται.
Η Τρίτη δραστηριότητα είναι οι εφαρμογές που θα γίνουν από τον ιδιωτικό τομέα με ανάθεση κατόπιν διαγωνισμού, δηλαδή εγκατάσταση και εκμετάλλευση ΑΠΕ και αποθήκευσης για μια λογική χρονική περίοδο σύμφωνα με τους όρους του διαγωνισμού. Το αντικείμενο του διαγωνισμού και οι όροι ενσωμάτωσης και λειτουργίας θα προετοιμασθούν από τον μελετητή, ο οποίος και θα επιβλέψει την υλοποίηση του έργου και τις δοκιμές αποδοχής. Σημειώνεται ότι με την ολοκλήρωση της 1ης και 2ης φάσης (μπορούν να συγχωνευθούν όπου υπάρχει σχετική ωριμότητα της τοπικής κοινωνίας) έχουν αντιμετωπισθεί όλα τα θέματα για την αδειοδότηση των σχετικών έργων, οπότε περιορίζεται σημαντικά η γραφειοκρατική διαδικασία και ο χρόνος αδειοδότησης. Μια εναλλακτική λύση είναι ο Δήμος να προβεί στις διαδικασίες αδειοδότησης για λογαριασμό του και να συμπράξει με ιδιώτη κατόπιν διαγωνισμού. Οι μικρές Φ/Β εφαρμογές (≤10kW) μπορούν να αναπτυχθούν από ιδιώτες χωρίς αδειοδοτήσεις με τα σχετικά κίνητρα.
Ως πρώτο βήμα προτείνεται να αρχίσουν οι εφαρμογές επιλέγοντας με κατάλληλα κριτήρια τρία μικρά νησιά και τρία μεσαίου μεγέθους νησιά με στόχο ένα ικανό ποσοστό διείσδυσης για τα αναμενόμενα οφέλη, ώστε να αποκτηθεί εμπειρία η οποία θα χρησιμοποιηθεί στα επόμενα νησιά. Η τεχνολογία είναι ώριμη και πρέπει να αξιοποιηθεί αποδοτικά για την μείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας με οφέλη στο περιβάλλον, την οικονομία και τους καταναλωτές.
Με τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις καινοτομίες να καλπάζουν, παρατηρείται ότι σε πολλές χώρες η αγορά είναι μπροστά από τις εταιρείες ηλεκτρισμού, οπότε η συνεργασία και συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα αποτελεί την πλέον πρόσφορη λύση για σύγχρονες και αποδοτικές εφαρμογές. Ο ρόλος της ΡΑΕ είναι κομβικός για την μετάβαση στις τεχνολογίες και στα ηλεκτρικά δίκτυα του 21ου αιώνα με τις ΑΠΕ στα νησιά με οικονομικά οφέλη και νέες θέσεις εργασίας, υποστηρίζοντας ως εκ της θέσεώς της και τις δαπάνες των μελετών. Επιπλέον, οι πρωτοβουλίες της ΡΑΕ καθίστανται αναγκαίες καθώς δεν υπάρχουν οικονομικά κίνητρα από την πλευρά ΔΕΗ/ΔΕΔΔΗΕ για επενδύσεις στις ΑΠΕ των νησιών και στις διασυνδέσεις με σκοπό την απαλλαγή από τους σταθμούς πετρελαίου, αφού εισπράττουν το επιπλέον κόστος (ΥΚΩ) από τους καταναλωτές.
Τέτοιες πρωτοβουλίες ενθαρρύνουν τις τοπικές κοινωνίες και την τοπική αυτοδιοίκηση των νησιών ώστε να αναλάβουν δράσεις για καθαρή ηλεκτρική ενέργεια και αξιόπιστη ύδρευση για να ακολουθήσουν και οι μεταφορές προς ένα καλύτερο μέλλον με βιώσιμη ανάπτυξη. Για μια ανταγωνιστική οικονομία και για την προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών πρέπει να γίνουν οι αναγκαίες επενδύσεις τόσο στις ΑΠΕ των νησιών όσο και στις διασυνδέσεις, περιορίζοντας δραστικά τις ΥΚΩ.