Ο όρος «έδαφος έναντι ειρήνης» [land for peace]
πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1967 για να βοηθήσει στην επίλυση της
αραβο-ισραηλινής διαφοράς. Το Ισραήλ θα αποσυρόταν από εδάφη που
κατέλαβε κατά τον «Πόλεμο των 6 Ημερών». Σε αντάλλαγμα τα αραβικά κράτη
της περιοχής θα αναγνώριζαν το κράτος του Ισραήλ και την ειρηνική
συνύπαρξη όλων των λαών της περιοχής. Εφαρμόσθηκε μόνον μία φορά, στη
Συμφωνία Ισραήλ - Αιγύπτου το 1978, αλλά εξακολουθεί να προσδιορίζει τον
τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται μακροπρόθεσμα η επίλυση του
παλαιστινιακού προβλήματος.
Τα πράγματα δεν απέχουν πολύ από τη διαπραγμάτευση στην Κύπρο. Η
διαφορά είναι ότι η ειρηνευτική συμφωνία στην Κύπρο θα σημάνει επιστροφή
εδαφών στους Ελληνοκυπρίους με αντάλλαγμα την επίσημη αναγνώριση των
Τουρκοκυπρίων. Tα κατεχόμενα σήμερα είναι μία μαύρη τρύπα στον χάρτη.
Το
ισχυρό χαρτί της τουρκικής πλευράς είναι η παράνομη αλλά πραγματική
κατοχή των κυπριακών εδαφών. Το πλεονέκτημα της ελληνοκυπριακής πλευράς
είναι η αναγνώριση που της παρέχει η διεθνής κοινότητα και η εκπροσώπηση
του συνόλου της Κυπριακής Δημοκρατίας. «Εδαφος έναντι αναγνωρίσεως»
είναι η ουσία της διαπραγματεύσεως στο Κυπριακό. Για αυτό τον λόγο η
παρούσα φάση των διαπραγματεύσεων είναι η πλέον σοβαρή. Εχουμε φτάσει
επιτέλους στο ψητό, στον λόγο για τον οποίο τελικώς γίνεται η
διαπραγμάτευση.
Το βασικό κριτήριο
Κριτήριο για τις προθέσεις της τουρκικής πλευράς θα είναι ο χάρτης
του σχεδίου Ανάν. Το 2004 ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ είχε επιδιώξει να
αποδοθούν στους Ελληνοκυπρίους περιοχές, οι οποίες θα μπορούσαν να
αποκαταστήσουν τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό προσφύγων. Παράλληλα, τα
ποσοστά εδάφους που θα επιστρέφονταν δεν θα έπρεπε να ξεπερνούν κάποια
όρια για να μην υπάρχει αντίδραση από την τουρκική πλευρά. Για αυτό τον
λόγο, αν και από εδαφικής απόψεως θα αποδιδόταν μόνον το 7% από τα
κατεχόμενα εδάφη, θα μπορούσαν θεωρητικώς να αποκατασταθούν περίπου οι
μισοί από τους πρόσφυγες.
Η Τουρκία αφήνει να διαφανεί ότι δεν θα δεχθεί τον χάρτη του 2004.
Αρνείται να επιστρέψει την πόλη της Μόρφου. Απομένει να δούμε εάν είναι
μόνον διαπραγματευτική κίνηση ή αποτελεί θέση των Τούρκων. Στη δεύτερη
περίπτωση θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να υπερψηφισθεί από τους
Ελληνοκυπρίους το νέο σχέδιο επιλύσεως του Κυπριακού στο μελλοντικό
δημοψήφισμα.
Το σχέδιο Ανάν
Η επιστροφή εδαφών σχετίζεται και με τους χρόνους που θα αποδοθούν
στην ελληνοκυπριακή πλευρά. Το σχέδιο Ανάν προέβλεπε την ολοκλήρωση της
σχετικής διαδικασίας τρία και πλέον χρόνια μετά τη δημιουργία του νέου
κράτους. Αυτό εσήμαινε ότι η μεν ελληνοκυπριακή πλευρά θα εκχωρούσε
άμεσα στο νέο κράτος το ισχυρό της χαρτί, την αναγνώριση. Θα είχε
λαμβάνειν μετά από 3 χρόνια και έξι μήνες τα εδάφη.
Σε περίπτωση που κάτι πήγαινε στραβά τη συγκεκριμένη περίοδο, η
ελληνική πλευρά θα είχε απολέσει το πλεονέκτημα χωρίς να πάρει κάτι.
Αντίστοιχες προβλέψεις δεν πρέπει να επαναληφθούν τώρα.
Το περιουσιακό
Αδελφάκι του εδαφικού είναι το περιουσιακό. Πρόκειται για τις
περιουσίες όλων των Κυπρίων (Ελλήνων και Τούρκων) που μετά τη λύση θα
βρεθούν στην «άλλη» πλευρά. Η λογική και το διεθνές δίκαιο λένε να
επιστραφούν στους ιδιοκτήτες τους από τους οποίους εκλάπησαν το 1974.
Το σχέδιο Ανάν προέβλεπε σχοινοτενείς και γραφειοκρατικές
διαδικασίες. Φαίνεται ότι διαφορετικές αλλά εξίσου γραφειοκρατικές
προβλέψεις ετοιμάζονται και τώρα. Οι λύσεις πρέπει να είναι σαφείς και
απλές.
Αλλιώς το νέο κράτος θα ξεκινήσει με ναρκοθετημένο το μέλλον του. Οι
διαμάχες για τις περιουσίες θα το συνοδεύουν για πολλά χρόνια,
προξενώντας εντάσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα είναι εξαιρετικά κρίσιμο. Η
απερχόμενη γραφειοκρατία των ΗΠΑ και του ΟΗΕ επιθυμούν να κατατεθεί
σχέδιο λύσεως που θα το πιστωθούν. Ηδη, χωρίς να έχουν ολοκληρωθεί οι
διαπραγματεύσεις για το εδαφικό, προαναγγέλλεται η έναρξη της
επόμενης-τελικής φάσεως με πολυμερή σύνοδο των ενδιαφερομένων πλευρών.
Θα συμφωνηθεί να φύγουν τα τουρκικά κατοχικά στρατεύματα ή θα βαφτισθούν
με άλλο όνομα; Θα καταργηθούν οι εγγυήσεις; Ερωτήματα στα οποία η θέση
της Ελλάδος, όπως διατυπώθηκε σε ανώτατο πολιτειακό και πολιτικό επίπεδο
κατά την επίσκεψη Ομπάμα, είναι σαφής και κατηγορηματική: δεν νοείται
σχέδιο λύσεως με Τούρκους (ή Ελλαδίτες) στρατιώτες στο νησί και με
συνέχιση των εγγυήσεων.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")